Microsoft Word Вулқонлар Айбуллаева Ситора
Yüklə 1,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XULOSA VA TAKLIFLAR
Geografik qobiq yoki undan quyida turuvchi ma’lum bir tabiiy geografik kompleksni o’rganish, ma’lum bir hududni o’rganish geografik qobiqning bir butunlik qonuniyati asosida boradi. O’rganilayotgan tabiat kompleksining tarkibiy qismlari ya’ni komponentlari doimo o’zaro aloqada. O’rganilayotgan hududimizning geologik tuzilishi, unda tarqalgan tog` jinslari, mavjud relyef shakllari aslida Yerning ichki va tashqi kuchlarining o’zaro ta’siri, hamkorligi mahsulidir. Geograf sifatida hududni o’rganiyotganimizda yoki pedagog sifatida hududni o’rgatyotganimizda mavjud relyef shakllari va tog` jinslari qaysidir geologik jarayonning faoliyati ekanligini anglamog`imiz lozim. Bunda “qayerda” so’rog`i orqali ko’rsatib qo’yishimiz emas, “nima uchun shu yerda?” so’rog`i orqali mohiyatini tushunishimiz, tushuntirishimiz lozim. Vulqonlarga bag`ishlangan bitiruv malakaviy ishimni bajarish davomida Yer tabiatining shakllanishida, Yerning sayyora sifatidagi taraqqiyotida har bir geologik jarayonning o’ziga xosligini angladim. Ushbu mavzuga oid ko’plab adabiyotlarni, internet saytlaridagi ma’lumotlarni o’qidim, o’rgandim, tahlil qildim, o’zaro taqqosladim. Umumta’lim maktablarida tabiiy geografiyaning boshlang`ich kursida litosfera bobidagi ikkita mavzuga singdirilib o’quvchilarga tushuntiriladigan vulqonlar naqadar katta bilim manbai ekanligini tushundim. Mazmuni Yer sharidagi vulqonlar, ularning mahsulotlari va ular hosil qilgan relyef shakllarini o’rganishga, tadqiq qilishda bag`ishlangan bitiruv malakaviy ishni bajarish asnosida quyidagi xulosaga kelindi: 1. Yerning ichki kuchlari mahsuli hisoblanadigan vulqonlarni o’rganishga qancha chuqurroq yondashilsa uning naqadar murakkab geologik tuzilma ekanligi anglashiladi. 2. Uzoq tarixiy davrlarda qo’rqinchli kuch sifatida tasvirlab kelingan vulqonlar aslida Yer evolyutsiyasining, yer po’sti rivojlanishining oddiy bir ko’rinishidir. 53 3. Vulqonlar geografik tarqalishi o’rganish litosfera plitalarining harakatini tushunishga yordam beradi, aksariyat vulqonlar litosfera plitalarining to’qnashuv yoki ajralish zonalarida joylashgan. 4. Ma’lumki, yerning ichki qismini bevosita o’rganish, undagi jinslarni tahlil etishning imkoni yo’q. Yerning ichki qismini bevosita samarali o’rganish yo’li bu vulqonlar, ular faoliyati natijalarini tadqiq qilishdir. 5. Vulqonlar otilganda ko’plab salbiy oqibatlarga olib keladi. Uning qattiq, suyuq va gazsimon mahsulotlari tabiatga, tirik organizmlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi, atmosferani ifloslaydi, insoniyat hayoti va xo’jalik faoliyatiga xavf tug`diradi. Shu bilan birga modda va energiyaning aylanma harakatini ta’minlaydi. 6. Mamlakat hududida vulqonlarning mavjud bo’lishining bir qator afzalliklari ham mavjud. Jumladan Islandiya, Gavayi orollariga o’xshab quruqlik hududida asta-sekin kengayadi. Vulqonlar va ular faoliyati bilan bog`liq geyzerlar, issiq buloqlar geotermal energiya manbai hisoblanadi. Vulqon mahsulotlari xalq xo’jaligining ayrim sohalari uchun, ayniqsa qurilish materiallari sanoati uchun qimmatli xomashyo. Vulqon tog`lari yonbag`irlari, qadimgi vulqon mahsulotlari qoplagan hududlar eng unumdor tuproqlar hisoblanadi. Vulqon faoliyati natijasida ma’lum bir foydali qazilma konlari shakllanadi. Ayni vaqtda vulqonlar turistik obyekt (yaponlarning muqaddas tog`i hisoblangan Fudziyama vulqoni tomosha qilish uchun ko’plab turistlar tashrif buyurishadi) dir. Yuqoridagi xulosalardan kelib chiqib quyidagi taklif va tavsiyalarni ilova qilmoqchimiz: 1. Vulqon faoliyati va u hosil qilgan relyef shakllarini geografik qobiqda alohida o’ringa ega ekanligi hamda ularning o’zaro bog`liqligi misolida butun geografik bilimlarni kelajakda o’quvchiga yetkaza olish geografiya o’qituvchilarining muhim vazifasi ekanligini anglash. 2. Vulqonlar, ularning tuzilishi, mahsulotlari, tiplari, geografik tarqalishi va ahamiyati batafsil berilgan ilmiy-ommabop kitoblar nashr qilish. 3. Umumta’lim geografiya fani darsliklarida ushbu mavzuning kengroq yoritish, sabab-oqibat va ahamiyatini tushuntirish orqali geografiya darsliklarini 54 isloh qilib, geografiya fanini oddiy tasvirlovchi fandan o’quvchilarni mustaqil fikrlashga, mantiqiy mushohada yuritishga o’rgatuvchi amaliy fanga aylantirish. 4. Umumta’lim maktablarida tashkil qilinadigan rasmiy ochiq darslardan tashqari o’quvchilarni ko’proq qiziqtiradigan, darsliklarda kamroq yoritilgan mavzular bo’yicha maktab soatlari hisobidan qo’shimcha ochiq darslarni tashkil etishni yo’lga qo’yish. Yüklə 1,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|