Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

Səth quruluşu və faydalı qazıntıları. Ürdünün təbiəti ilk bax-
ışda yeknəsək görünsə də onun özünəməxsus çalarları, gözəllikləri və 
qəribə təzadları vardır. Ölkə ərazisinin çox hissəsini əsasən şərqə do-
ğru alçalan səhra və yarımsəhralar tutur. Şərqdəki qumlu 
səhralaradan qərbə getdikcə relyef tədricən dəyişir, yəni hündürlük 
400-500 metrdən 1200-1800 metrə  qədər yüksəlir. Nisbətən hündür 
dağlar  ərazinin cənubundadır. Məsələn, Ram dağının hündürlüyü 
1754 m, Əş-Şəranın hündürlüyü isə 1734 metrə bərabərdir. 
                                      
*
  Ürdün sözü İordan çayının adından götürülmüşdür. Sami dilində 
«axın» və  «şırıldayan» mənasını bildirir. Toponimin ürdün sözündən 
yaranma ehtimalı da var. Ərəblər və digər müsəlman ölkələri  İordaniyanı 
Ürdün adlandırırlar. Ölkə 1946-cı ilin 25 mayınadək Transiordaniya 
adlanırdı. 

---

 
247 
Ölkənin səth qurluşundakı  təzadlardan biri də ondan ibarətdir 
ki, Şərq hissədəki səhra və yarımsəhralar zonasını, qərbdəki, qismən 
dağlıq ərazini şimaldan cənuba doğru meridian istiqamətində uzanan 
Qhor tektonik çökəkliyi ayırır. Bu çökəkliyin cənub davamını  əl-
Ərəb vadisi təşkil edir. Ölkənin, demək olar ki, yeganə çayı olan 
Ürdün bu çökəkliklə axır və dünya ədəbiyyatında məhşurlaşan Ölü 
dənizə tökülür. Qhor çökəkliyi planetimizin ən dərin çökəkliyi hesab 
edilir. Dərinliyi okean səviyyəsindən 793 metr aşağıdır. Eni 7-8 km, 
bəzi yerlərdə 20-25 km-ə çatır. 
 Ürdün  faydalı qazıntılarla o qədər də  zəngin deyil. Ölkə 
ərazisinin çox hissəsi, xüsusilə  şərq bölgəsində faydalı qazıntıları 
aşkar etməkdən ötrü geoloji kəşfiyyat işlərini aparmaq nisbətən 
çətindir, çünki bu bölgədə su mənbələri, demək olar ki, yox 
dərəcəsində olmaqla yanaşı mövcud yeraltı  sərvətlər yaşayış 
məntəqələrindən və ya magistral yollardan uzaqda yerləşmişdir. Buna 
görə  də ölkədəki təbii sərvətlər o qədər də yaxşı öyrənilməmişdir. 
Ölkənin  ən mühüm faydalı qazıntısı  ərazinin  əksər yerlərində rast 
gəlinən yüksək keyfiyyətli fosforit yataqlarıdır. 
Fosforit ehtiyatına görə Ürdün regionda birinci, dünyada isə 
beşinci yeri tutur. Ürdündə fasforiti «boz qızıl» adlandırırlar. Ölkənin 
ən böyük fosforit yataqları  Ər-Rüseyf,  Ən-Həsa və  Şeydidə 
cəmləşmişdir. Bu yataqlar içərisində  ən perspektivlisi Şeydi 
yatağıdır. Fosforitlə yanaşı ölkə mineral duzlar və tikinti materialları 
ilə  də  zəngindir. Ölü dəniz müxtəlif duz ehtiyatının xəzinəsidir. 
Burada duzun ehtiyatı 40 mln. tondan artıqdır. Ölü dənizin təbii 
sərvətlərindən səmərəli istifadə etmək məqsədilə 1982-ci ildə Lisan 
yarımadasında emaledici müəssisə tikilib istifadəyə verilmişdir. 
Ürdün tədricən dünyanın iri gübrə istehsalçılarından birinə çevrilə 
bilər. Fosfor və duzlardan əlavə ölkədə ehtiyatı böyük olmayan 
dəmir, mis, manqan filizləri və uran yataqları aşkar edilmişdir.