Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

Qısa inkişaf tarixi. 1947-ci ildə BMT-nin Baş Assambleyası 
Fələstin  ərazisinin  ərəb və  yəhudi dövlətlərinin torpaqları  və Qüdsü 
də beynəlxalq zona qismində bölünməsinə  qərar vermişdir. 1948-ci 
ilin may ayında yəhudi dövləti olan İsrailin yaranması elan edilmiş-
dir.  Ərəb rəhbərliyi və qonşu  ərəb dövlətləri Fələstinin bölünməsini 
tanımaq istəməmişlər. Bunun nəticəsində yaranmış qarşıdurma 
müharibəyə gətirib çıxarmış və nəticədə ərəb dövlətinin təşkili üçün 
 
70
nəzərdə tutulmuş  ərazi  İsrail, Transiordaniya (Ürdün çayının Qərb 
sahili, Şərqi Qüdslə birgə) və Misir (Qəzza sektoru) arasında bölüş-
dürülmüş-dür. Yüz minlərlə  fələstinli  ərəb qonşu müsəlman 
ölkələrində yaradılmış qaçqın düşərgələrində məskunlaşmışlar. İsrail 
indiyədək onların və varislərinin öz ərazilərinə qayıdış hüququnu 
tanımır. 
1949-cu ildə Transiordaniya (indiki Ürdün Haşimilər 
Məlikliyi) Ürdün çayının Qərb sahilini və Qüdsün Şərq hissəsini iş-
ğal etdikdən sonra bu ərazilər Transiordaniyanın tərkibində olmuşlar. 
1967-ci il iyun ayında Ərəb-İsrail müharibəsi nəticəsində Qərb sahil, 
Şərqi Qüds və Qəzza bölgəsi İsrail ordusu tərəfindən işğal olunmuş-
dur. Bu ərazilərdə İsrail hərbi idarəetməsi tətbiq edilmiş, Şərqi Qüds 
isə 1980-ci ildə  İsrail tərəfindən rəsmən anneksiya olunmuşdur. 
1987-ci ilin dekabırından  İsrailin işğal altında saxladığı  ərazilərdə 
kütləvi çıxışlar (intifad) başlanmışdır.  İştirakçılar işğala son qoyul-
masını və Fələstin dövlətinin yaradılmasını tələb edirdilər. Bu kütləvi 
aksiyalar 1993- cü ilədək davam etmişdir. 
1994-cü ildə Ramallahda Fələstin idarəetmə strukturu 
yaradılmışdır. 1996-cı ilin yanvarında Fələstində prezident və 
Qanunverici  Şura seçkiləri baş tutmuşdur. Y.Arafat muxtariyyətin 
rəhbəri seçilmişdir. Qanunverici Şuradakı 88 yerdən 55-i onun lider 
olduğu FƏTH partiyasına mənsub olmuş, daha 7 nəfər onlarla 
həmrəy namizədlər, qalanları isə müstəqil mövqeli sayılanlar ol-
muşlar. Qahirə sazişinə (1994-cü il may) müvafiq olaraq İsrail Qəzza 
sektorunda və Yerixondakı idarəetməni fələstinlilərə vermişdir. 
Sonrakı sazişlərə görə  və 1998-ci il oktyabr memorandumu 
eləcə  də 1999-cu il Şərm-əş-Şeyx sazişinə görə  Qərb sahilin əlavə 
əraziləri də fələstinlilərin ixtiyarına verilmişdir. 
1999-cu ilin sentyabrında (3 il gecikməklə) son nizamlama ilə 
bağlı  İsrail-Fələstin danışıqları başlanmışdır. 2000-ci ildəki Kemp-
Devid danışıqları da bir nəticə verməmişdir. 2002-ci ildə ABŞ, Av-
ropa İttifaqı, Rusiya və BMT Fələstin münaqişəsinin nizamlanmasına 
dair «Yol xəritəsi» adlı plan təklif etmişlər. Bu plana görə münaqişə 
danışıqlar yolu ilə  mərhələlərlə nizamlanmalı  və  nəticədə  İsraillə 
yanaşı  Fələstin  ərəb dövlətidə yaradılmalıdır. Bununla belə  Qərb 
dövlətləri və İsrail terrorizm aktlarının tam ləğvini tələb etmişlər. Bu 
təzyiqlər altında M.Abbas Muxtariyyətə Baş nazir təyin olunmuş, az 
sonra (2003-cü il sentyabr) o istefa verməli olmuşdur. 

---

 
71 
Fələstin Muxtariyyəti hakimiyyətində korrupsiya hallarının baş 
alıb getməsi və idarəetmənin qeyri-səmərəliliyi daxildən də 
tənqidlərə  məruz qalmışdır. Bu vəziyyət, iqtisadi çətinliklər və 
İsraillə qarşıdurmanın zirvəyə çatması sayəsində Həmas təşkilatından 
olan islam ekstremistlərinin mövqeləri möhkəmlənmişdir. 2005-ci 
ilin yanvarındakı prezident seçkilərində (Yasir Arafatın vəfatından 
sonra) FƏTH namizədi olan Mahmud Abbas tutarlı  qələbə qazandı. 
Az sonra fələstin muxtariyyətinin yeni hökuməti formalaşdı. Yeni 
prezident  İsrail tərəfi ilə zorakılığa son qoyulmasına dair razılığa 
gəldi. M.Abbas «Həmas» təşkilatındakı ekstremist qüvvələrə yerli 
parlament seçkilərində iştirak imkanı vəd etməklə onların da bu razı-
laşmaya (yəni qeyri-zorakılıq) qoşulmasına nail oldu. 2005- ci ildəki 
bələdiyyə seçkilərində  Həmas təşkilatı  qəti qələbə qazandı. Bunu 
görən M.Abbas parlament seçkilərini 2006-cı ilə keçirdi. 
2005-ci ilin martından  İsrail Yerixon, daha sonra Tulkarm, 
Ramallah, Kəlkiyyə  və Vifleyem üzərindəki nəzarəti Fələstin 
Muxtariyyətinə təhvil verdi. 2005-ci ilin avqustunda Qəzza zolağın-
dakı  və  Qərb sahildəki bir neçə  İsrail yaşayış  məskənlərinin (son-
radan salınmış)  əhalisini  İsrailin içərilərinə evakuasiya etdi. 2005-ci 
ilin sentyabrında Qəzza sektorundan İsrail qoşunlarını çıxarmaqla 38 
ililk işğala son qoydu. 
Lakin Həmas təşkilatının 2006-cı il parlament seçkilərindəki 
tam qələbəsi vəziyyəti olduqca kəskinləşdirdi və əldə edilmiş uğurları 
puç etdi. Hökumətdə  rəhbərliyi  ələ keçirmiş «Həmas»  İsrail 
dövlətinin varlığını belə tanımaq istəmir. Dünya ölkələrinin 
təzyiqlərinə görə «Həmas» təşkilatı öz fəaliyyətində «Yol xəritəsinə» 
istinad etməlidir. Lakin «Həmas» təşkilatının qəzəb doğuran 
mövqeyi, hətta Fələstin muxtariyyəti daxilində  də qarşıdurmalara 
gətirib çıxarmışdır. 
Məhz «Həmas» rəhbərliyinin mövqeyi və Livandakı terrorizm 
yuvası olan «Hizbullahın» onunla həmrəyliyi səbəbindən  İsrail həm 
Fələstin muxtariyyəti  ərazilərinə, həm də Livanın cənubuna hərbi 
qüvvələr yeritməli olmuşdur. (2006-cı il iyul). Hazırda Livanın işğal 
olunmuş  cənub bölgəsində (Hizbullahın bir qayda olaraq İsrailə 
hücum etdiyi zolaqda) BMT sülhməramlı qüvvələrinin 
yerləşdirilməsi ilə İsrail-Livan münaqişəsinin qarşısının alınması ra-
zılaşdırılır. FƏTH-dən fərqli olaraq Fələstinin «Həmas» hökuməti 
beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınmır. Muxtariyyətin 100-dən 
 
72
çox ölkə ilə diplomatik əlaqələri vardır.