Microsoft Word yuldashev aziz furqatovich doc

Xulosa va takliflar 
Malakaviy ish mavzusi doira olib borgan tahlil va izlanishlarimiz natijasida 
investitsiya loyihalarini amalga oshirishda risklar va ularni pasaytirish yo’llari 
borasida quyidagi asosiy xulosalarga kelindi. 
1. Investitsiya loyihalarini ishlab chiqish, amalga oshirish, ular miqdorining 
o’sib borishi har bir mamlakat ihtisodiyoti uchun, qolaversa, jahon iqtisodiyoti 
uchun ham katta ahamiyatga ega. Loyihalarni amalga oshirishga jalb etiladigan 
investitsiyalar samaradorligini ta’minlashda eng asosiy va bosh omil loyihaning 
sifatli, putxa, haqqoniy ishlab chiqilganligi, to’g’ri, aniq va chuqur o’rganib 
chiqilganligi hamda tahlil etilganligidir. Bunda loyiha risklarni baholash va ularni 
pasaytirish yo’llari yoki boshqarish vositalarining ishlab chiqilganligi ham muhim 
ahamiyatga ega. 
2. Loyiha riski – bu investitsiya loyihasini amalga oshirishga halaqit 
beradigan yoki loyiha samaradorligini pasaytiradigan risklarning yig’indisidir. 
Kutilishi mumkin bo’lgan xatar – bu investitsiyadan mo’ljallangan foydani olishga 
bo’lgan noumidsizlikdir. Shuningdek, investor tomonidan qo’yilgan pul 
mablag’larini yo’qotish mumkinligidir. 
3. Loyiha risklarining bir necha turlari mavjud. Ularning hech birini ta’siri 
jihatidan ahamiyatsiz va xavfsiz, deb bo’lmaydi. Loyiha risklari kichik bir 
texnologik yoki shu kabi mikrodarajadagi jarayondan tortib, to mamlakat, hatto, 
xolqaro miqyosdagi turli holatlar va hodisalarning o’zgarishiga bog’liq holda kelib 
chiqishi mumkin. 
4. Investitsiya loyihasida uchraydigan risklarni boshqarish yoki sug’urtalash 
yo’li bilan ular tufayli ro’y beradigan yo’qotishlarni kamaytirish yoki bartaraf etish 
mumkin. Bunda qaysi usulning tanlanilishi loyihani amalga oshiruvchilarning 
o’zaro kelushuviga bog’liqdir. 
5. Rivojlangan mamlakatlarda investitsion loyihalarni moliyalashtirish 
risklarini boshqarishning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat ekanligi 
aniqlandi: 
-investitsion loyihalar bo’yicha ishlab chiqilgan biznes rejalarning 
mukammal ishlanganligi; 
-tijorat banklari tomnidan berilgan investitsion kreditlarning ta’minoti uchun 
zarur bo’lgan yuqori likvidli garov ob’ektlarining mavjudligi; 
-investitsion 
kredit 
oluvchilarning 
to’lovga 
qobilligini 
moliyaviy 
koeffitsientlar asosida baholash tizimining takomillashganligi. 
7. O’zbekiston Respublikasida tijorat banklarining kredit risklarining 
me’yoriy darajasi Markaziy bankning me’yoriy hujjatlari bilan chegaralab 
qo’yilgan 
bo’lib, 
ularga 
rioya 
qilinishi 
kredit 
riski 
muammosining 
chuqurlashishining oldini oladi. 
8. Riskni boshqarishda asosiy vazifa – amaldagi bozor kon’yunkturasiga mos 
darajada risklarni minimallashtirish, kreditlash xizmatlari bozorida bank 
pozitsiyasini (o’rnini) minimum saqlab qolishdir. 
9. Investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirishdagi risklarni 
boshqarishning turli xil usullari mavjud. Biroq ularning barchasi samarali amalga 

---

oshirilganda ham investitsiya loyihasini amalga oshirish jarayoni ustidan olib 
boriladigan monitoring ishlarining o’rni va ahamiyatini ham e’tiborga olish 
lozimki, sifatli va maqsadli olib boriladigan monitoring natijalari loyihadagi 
ko’pgina muammolarni bartaraf etishga katta ta’sir ko’rsatadi. 
Xulosa qilib aytganda, investitsiya loyihalarini amalga oshirish o’ziga xos 
bilim va malakani talab etar ekan, o’z navbatida, loyihaga doir risklardan va ularga 
tegishli barcha ma’lumotlardan xabardor bo’lish loyihaning muvaffaqiyatiga ijobiy 
ta’sir etadi. Bu kabi ma’lumotlarga ega bo’lmaslik esa turli salbiy oqibatlarga, 
hatto loyihani barbod bo’lishiga olib kelishi mumkin. Investitsion loyihalardagi 
risklarning mazmun va mohiyati, uning turlarini bilgan holda, undan kutiladigan 
yo’qotishlarni kamaytrish chora-tadbirlarini qo’llash va shu yo’l bilan riskning 
loyiha samaradorligiga ko’rsatadigan salbiy ta’sirini kamaytirish mumkin. 
Olib borilgan tadqiqotlar natijasida investitsiya loyihalarini ishlab chiqishda 
risklarni hisobga olish, aniqlash va ularni kamaytirish bo’yicha quyidagi takliflar 
ishlab chiqildi: 
1. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishg qabul qilishdan avval baholash 
jarayonida loyihaga ta’sir ko’rsatuvchi turli xil bozorlarga xos omillarni 
mukammal darajada o’rganish va tadqiq qilishga e’tiborni kuchaytirish va uni 
takomillashtirib borish lozim. 
2. Investitsiya loyihalari bo’yicha risklarni tahlil qilishda moliyaviy va 
iqtisodiy samaradorlikni keltirib chiqaruvchi omillar tarkibida texni va texnologik 
omillar ta’sirini kuchli o’rganib chiqish, jumladan, ishlab chiqarishga tadbiq 
etiladigan texnologiyaning ichi bozor darajasida emas, balki xalqaro bozor 
miqyosidagi raqobatbardoshligini o’rganish va baholash zarurdir. 
3. Bankka investitsiya loyihasi bo’yicha kredit ehtiyojini bildirib murojat 
qilgan loyiha buyurtmachisidan uni amalga oshirishning turli bosqichlarida ishtirok 
etuvchi tomonlar bilan imzolanadigan shartnomalarda bank ularning loyihadagi o’z 
ishtiroki segmenti bo’yicha riskli oqibatlarni keltirib chiqarishi bo’yicha mas’uliyat 
va javobgarliklarini belgilash va oshirishni kiritishni talab qilish maqsadga 
muvofiqdir. 
4. Respublikamizda bozor infratuzilmasini, ayniqsa, uning bir tarmog’i 
bo’lgan sug’urta sohasini rivojlantirish zarur. Chunki sug’urta sohasini 
rivojlantirmay turib, investitsiya faoliyatini rivojlantirib bo’lmaydi. Sug’urta 
tashkilotlari investitsiya faoliyati ishtirokchilarini turli risklardan himoya qilishlari 
va shu yo’l bilan risklarni boshqarishda bevosita ishtirok etishlari zarur. 
5. Loyihalarni texnik-iqtisodiy jihatdan asoslash bo’yicha ish olib boradigan 
professional loyiha-injiniring kompaniyalari tizimini yaratish lozim. Chunki 
texnik-iqtisodiy asoslash yordamida sarflangan mablag’ni qaytib kelishiga ishonch 
hosil qilish mumkin. Texnik-iqtisodiy asoslash muvaffaqiyatli bajarilganda, loyiha 
ishtirokchilariga loyiha bo’yicha barcha ma’lumotlarni aniq va to’liq ravishda 
berish mumkin va shu yo’l bilan bir qator noaniqliklarni hamda risklarni oldini 
olish mumkin. 
6. Loyiha risklarini alohida turi bo’yicha kamaytirish mumkin. Masalan, 
bizning respublikamiz uchun eng ahamiyatli risklardan biri bo’lgan valyuta riskini 
kamaytirish uchun, kredit bo’yicha foizlarni belgilangandek har olti oyda yoki har 

---

chorakda emas, balki har oyda to’lashni tashkil qilish kerak. Bu kundan kunga 
valyuta kursi oshib borayotgan sharoitda foydali hisoblanadi. Agar mijoz olti 
oydan keyin to’layman, deb mavjud mablag’ini saqlab tursa, bu mablag’ o’z 
qadrini ma’lum darajada yo’qotadi. Ayniqsa, mavsumiy mahsulot ishlab 
chiqaruvchi mijozlar uchun foizlarni mavsum vaqtida har oyda to’lashni tashkil 
qilish, qolgan oylarda esa qarz bo’yicha foizlarni to’lamaslikka rozi bo’lish kerak. 
7. Sotish riskini kamaytirish uchun, loyihani amalga oshirishdan avval chuqur 
marketing tadqiqotlarini o’tkazish, mahsulot o’rnini bosuvchi tovarlarni, ular 
bahosini, mahsulotning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish kerak. 
8. Loyiha risklarini pasaytirish maqsadida investitsiya loyihalarini 
ekspertizadan o’tkazish va moliyalashni tashkil etish bo’yicha tijorat banklarining 
maxsus xizmatlarini mustahkamlash maqsadga muvofiqdir. Jumladan: 
- loyiha risklarini pasaytirish maqsadida investitsiya loyihalarini 
ekspertizadan o’tkazish jarayonini kuchaytirish, ya’ni loyihalarning moliyaviy, 
iqtisodiy, samaradorligini aniqlash, ekologik va ijtimoiy tahlil qilish, ekspertiza 
o’tkazuvchi muassasalar mas’uliyatini kuchaytirish; 
- investitsiya loyihalarini moliyalashtirishni tashkil etish bo’yicha tijorat 
banklarining maxsus xizmatlarini mustahkamlash, xususan, bu borada jahon 
tajribasidan unumli foydalanish, maxsus xizmatlarni tashkil etish uchun malakali 
kadrlar bilan ta’minlash va boshq.; 
- loyiha risklarini pasaytirish maqsadida investitsiya loyihalari ekspertizasi 
bilan bog’liq qonunchilik va me’yoriy-huquqiy bazani yanada takomillashtirish va 
mustahkamlash, yangi qonunlar qabul qilish, tegishli qonun hujjatlariga 
o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish;
9. Xorijlik ta’minotchilar tomonidan sifatsiz uskunalar va mexanizmlar 
etkazib berilishining oldini olish maqsadida xorijiy banklardan etkazib 
berilayotgan uskuna va mexanizmlarning sifati yuzasidan beriladigan kafolatlarini 
olish lozim. 

---