Mikrobiologiya va immunologiya



Yüklə 2,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/46
tarix21.12.2023
ölçüsü2,61 Mb.
#188224
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   46
Umumiy mikrobiologiya

 
 


47 
MIKROBLAR EKOLOGIYASI.
Ekologiya er yuzidagi har qanday moddiy narsa geografik unsurlarning 
evolyusion rivojiga, ularni o‘rab turuvchi muhitning ko‘rsatgan ta’sirini 
o‘rganadigan va bu jarayonni boshqarishga yo‘naltirilgan faoliyat sohasidir.
Respublika aholisining salomatligiga atmosfera havosining shaharlarda 
sanoat va transport chiqindilari, qishloq xo‘jalikda pestitsid va mineral 
o‘g‘itlarning qo‘llanilishi katta ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa Orol atrofida ekologik 
vaziyat juda og‘ir. Qoraqalpog‘istonda tekshirilgan suvning 70% i sanitar-
kimyoviy ko‘rsatkichga, 30% i mikrobiologik ko‘rsatkichga javob bermaydi. 
Vodoprovod suvi bilan kanalizatsiya sistemasi va sanitar tozalash sistemasi etarli 
emas. 
Biosfera – tirik organizmlar yashab turgan er qatlami – erdagi hayot 
muhitidir. 
Ekologik tizim (ekosistema) – tirik mavjudotlar va tirik bo‘lmagan 
elementlar yig‘indisining tabiiy birikmasidir. 
Biotsenoz – aniq bir joyni (territoriyani yoki yashash joyini) egallagan 
populyasiyalar yig‘indisidir. Biotsenozda o‘simliklar va hayvonlar hayoti uchun 
kerak bo‘lgan moddalarning tabiatda aylanishida qatnashadigan bir nechta guruh 
organizmlarni ajratishadi:
Produtsitlar- 
hosil 
qiladigan 
planetaning 
yashil 
o‘simliklari 
va 
fotosintezlaydigan mikroorganizmlar;
Konsumentlar- o‘txo‘r hayvonlar, o‘simliklar, mikroorganizmlar, odam 
parazitlari; 
Redutsenlar (bakteriyalar) organik birikmalarni minerallarga parchalaydi. 
Uchala guruh organizmlarining o‘zaro ta’siri natijasida bioyenozda doimiy 
modda va energiya aylanishi – kichik biologik aylanish - bo‘lib turadi.
Har bir yuqumli kasallik uchun xarakterli bo‘lgan epidemik jarayonning 
shakllanishi aniq bir ekologik tizim biotsenozida amalga oshadi. Bu shakllanish 
parazit + xo‘jayin o‘zaro ta’siri jarayonlarining aksidir. 
Mikroorganizmlarni ekologik tuzumdan majbur chiqarib yuborish, u egallab 


48 
turgan joyni bo‘shashiga olib keladi. Ekologik jarayonlarga ko‘ra u joy bo‘sh 
qolmaydi, boshqa biotsenoz a’zolari yashash uchun kurashga kiradi. 
Aniq bir ekosistemani (suv, tuproq, havo, odam organizmi) egallagan 
mikroflora ikkiga bo‘linadi: 
1.
Autoxton mikroflora – shu ekosistema biotsenozining bir qismi bo‘lib, 
ular unda ko‘payadi va to‘liq rivojlanish siklini o‘taydi. 
2.
Allaxton mikroflora – biotsenoz qismi hisoblanmaydi, ular biologik 
kontaminatsiya mahsulotlari bo‘lib, odam, hayvon chiqindilari, murdalar, 
o‘simlik qoldiqlari bilan ajralishadi. 
Atrof-muhit iflosganligini tashqi muhit ob’ektlarini odamdan ajralgan 
chiqindi bilan ifloslanganligiga qarab aniqlashadi. Mazkur ob’ektlarda mikroblarni 
aniqlash sanitar ko‘rsatkichi yomonligini bildiradi, mikroblarni esa sanitar 
ko‘rsatkichli mikroblar deyiladi. Ular quyidagi talablarga javob berishlari kerak: 
1.
Ular odam va hayvon chiqindilarida doim bo‘lishlari va atrof-muhitga 
ko‘plab ajralishi kerak. 
2.
Ular tashqi muhitda ko‘paymasliklari kerak. 
3.
Indikatsiya, identifikatsiya va miqdoriy hisob, zamonaviy, sodda, 
iqtisodiy foydali mikrobiologik usullarda aniqlash mumkin bo‘lsin. 
Ana shu talablarga binoan, hozirgi vaqtda, har xil ob’ektlar uchun quyidagi 
sanitar-ko‘rsatkichli mikroorganizmlar
ajratilgan: 
Suv – ichak tayoqchalari guruhi bakteriyalari (ITGB), enterokokklar,
stafilokokklar; 
Havo – tillarang stafilokokklar, gemolitik streptokokklar; 
Tuproq – ITGB, klostridiylar (perfingens), termofillar; 
Ovqat mahsulotlar – ITGB, stafilokokklar, protey, enterokokklar; 
Ro‘zg‘or buyumlar – ITGB, stafilokokklar, enterokokklar. 
Turlar o‘rtasidagi munosabatlar murakkab va xilma-xil tarzda kechadi, bu 
munosabatlarni o‘z navbatida bir necha turlarda turlicha bo‘lish mumkin. 
Munosabatlarning 
simbioz 
shaklida har ikkala populyasiya yashash davrida bir-
biridan foyda ko‘radi. Simbiotik munosabatlar darajasi turli xil ko‘rinishda bo‘lib, 


49 
kuchsiz hamkorlikdan to‘liq mutualizmgacha bo‘lishi mumkin. Agar simbiontlar 
yashash 
davrida 
bir-birining 
hayotiy 
funksiyalarini 
to‘ldirib 
tursa, 
munosabatlarning bu shakli 
mutualizm
deb ataladi.
Kommensalizm
, bu simbiozning shunday ko‘rinishiki, ya’ni kommensallar 
xo‘jayin organizmi uchun zarur bo‘lmagan qoldiq chiqindi oziq moddalar bilan 
ovqatlanadi va unga zarar etkazmaydi. 
Antogonizm
- bir populyasiya tomonidan ikkinchi populyasiya hayot 
faoliyatining to‘xtatilishi. 
Parazitizm
– bir tur organizmning ikkinchi tur organizm hisobiga yashab, unga 
ziyon keltirishi.
Metabioz
- biri boshlangan jarayonni ikkinchisini davom ettirishi. 
Sinergizm
- ikkita simbiont birgalikda fnziologik vazifalarining kuchayishi (achitqi
va sut - qatiq bakteriyalari). 
Mexanizmi turlicha: 
tashqi muhit omillarini ta’sirga chidamlilik darajasi xar xil; 
bioenergetik faollik darajasi turlicha; 
bakteriotsinlar ajratishi (ichak tayoqchasi enteropatogen esherixiyalarga qarshi 
kolitsin ajratadi) va nihoyat antibiotiklar ajratishi; 
Mikroorganizmlar orasidagi antagonistik munosabatni Paster kuzatgan. U 
kuydirgi tayoqchasi chirituvchi mikroblar bilan aralash hosilada tezda halok 
bo‘lishini kuzatgan. 
Antagonizm hodisasidan patogen mikroblarni yo‘q qilish uchun 
foydalanishni rus olimi YA.I.Mechnikov taklif qilgan. U qatiqdagi sut-qatiq 
bakteriyalaridan 
ichakdagi chirtuvchi bakteriyalarni 
yo‘q qilish 
uchun 
foydalanishni taklif qilgan. Penitsill mog‘orni davolovchi xususiyatga ega 
ekanligini rus olimlari V.A.Manasein va A.T.Polotebiovlar o‘tgan asrning 70 
yillarida yozib o‘tishgan. 
Bir mikroblarning boshqasiga xalokatli ta’siri, mikrob-antagonistlar 
tomonidan maxsus kimyoviy moddalar, atrofdagi mikroblarga o‘ldiruvchi ta’sir 
ko‘rsatadigan va ma’lum mikroblarga tanlab ta’sir kiladigan moddalar ajratishiga 


50 
bog‘liq ekanligi aniqlandi. Bunday moddalar antibiotiklar deb ataldi. 
Keyinchalik ko‘plab mikrobiolog olimlar antagonizm hodisasini o‘rganishi 
natijasida aktinomitsetlarning, mog‘or zamburug‘larning, bakteriyalarning va 
boshqa mikroblarning antagonistik xususiyatlari aniqlandi va antibiotiklar olishga 
asos bo‘ldi. Masalan, V.brevis Gram+ bakteriyalarga, V. mesentericus bo‘g‘ma 
tayoqchasi, V.mycoides sil tayoqchasiga, V.subtilis sil, ich terlama tayoqchalariga 
antagonistik ekanligi aniqlandi. Aktinomitsetlar pnevmokokklar, streptokokklar, 
stafilokokklar, ko‘k yiringli tayoqcha uchun antagonist hisoblanadi, mog‘or 
zamburug‘lari turli zamburug‘larga va bakteriyalar uchun antagonist hisoblanadi. 

Yüklə 2,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   46




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin