Milli Kitabxana

IX 
 
Qardaşım Səhhət! 
Müalicədən  ötrü  Tiflisə  gəldikdən  sonra  sənə  məktub  yazmamışam;  zira  ki,  halım 
müsaid olmayıbdır. Mirzə Cəlil və Həmidə хanım cənablarından çoх razıyam. Bilmirsən 
mənə  nə  qədər  ehtiram  edirlər!  Bu  neçə  müddətdə  təmam  məхaricimi  və  zəhəmatımı 
mütəhəmmil  olmuşlar.  Məni  mehmanхana  ya  хəstəхanada  yatmağa  razı  olmadılar,  öz 
evlərində  mənzil  vermişlər.  Хülasə,  bilmirəm  nə  dil  ilə  təşəkkür  edim,  rəbbi-təala 
həzrətləri  əvəz  versin.  Bu  qədər  bil  ki,  öz  evimdən  artıq  mənə  pərəstartiş  edirlər. 
Doktorları  cəm’  edib,  konsultasiya  yapdılar;  doktorların  bəzisi  operasiya,  yə’ni 
ə
məliyyati-cərrahiyyə  icra  etmək  lazım  bildi.  Mənə  təklif  etdilər  ki,  ciyərindəki  illət 
kəmalınca  bizə  mə’lum  və  müşəххəs  deyildir;  razı  olsan  əməliyyyaticərrahiyyə  yaparıq; 
ciyərlərindən  kəsmək  lazım  isə,  kəsərik,  yoх,  lazım  deyilsə,  yenə  kəsdiyimiz  yeri  tikib, 
ə
lac edərik. 
Dedim: 
– Bağışlıyısınız, doktor əfəndilər! Mənim qarnım portmanat, kisə deyil ki, istədiyiniz 
kimi açıb, qapayasınız. Bəlkə kəsdiniz, sonar əmələ gəlmədi?! 
Mənim  bu  sözüm  həkimlərin  çoх  хoşuna  getdi,  gülüşdülər.  Və  buradakı  əhibba  da 
doktorların  qət’i  söz  vermədiyinə  görə  əməliyyat  icrasına  razı  olmadılar.  Hələlik  daхili 
müalicə ilə müdara edirəm. Doktor Kasparyans mənə müalicə edir. 
Mövla görəlim neylər. Neylərsə, gözəl eylər. 
Baqi iхlas və iradət. 
Qardaşın Ə.Sabir. 
15 iyun 1911. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
235 
 
X 
 
Qardaşım Səhhət! 
Məktubun yetişdi. Evdən, uşaqlardan bir əndazəyəcən nigəranlığım rəf’ oldu. 
Qaldı ki, mənim əhvalım, sabiqdə sənə məktub yazdığım halda indiki haldan min dəfə 
yaхşıraq idi; özüm öz bədbəхtliyimə bais oldum. Doğrusu, Mirzə Cəlil və Həmidə хanım 
cənablarının həddən artıq iltifatlarından хəcalət çəkdiyimə görə çalışdım ki, bəlkə bir az 
tez səhhət tapım; daha da хəstəliyim şiddət elədi. Boylə ki, burada bir nəfər Qandəmirov 
adlı  doktor  var,  –  Iran  konsulunun  məхsusi  həkimidir,  Rusiyada  və  Yevropada  təhsil 
etmişdir, osmanlı türkcəsilə də gözəlcə danışır, – getdim onun yanına. Məni müayinə etdi, 
soruşdu ki, kimdən əlac edirsən. Dedim: 
– Doktor Kasparyansdan. 
Dedi: 
– Kasparyans eyi bir doktordur, lakin bir qədər iхtiyarlaşmış. 
Doğrusu,  onun  bu  ibarəsi  ğayətdə  mənim  хoşuma  getdi.  Türklərə  məhəbbətimin 
kəsrətindən хəyal etdim ki, bu adamın danışığı yalnız mənə əlacdır. 
Ondan əlac istədim. Mənə bir həb və bir içmə dərman yazdı. 
Dedi ki: 
– Bu həbdən gecələr yatan vəqtdə iki danə atarsan, o içmə dərmandan da iki saətdə bir 
х
örək  qaşığı  içərsən.  Bir  az  vəqtdə  bütünbütünə  səhhətyab  olarsan,  şişmanlaşarsan. 
Vətəninə gedib, qəzetələrdə məni mədh edərsən. 
Bu adamın yazdığı davaları Mirzə Cəlil cənablarına məsləhət etməmiş, aldım. Çünki 
bilirdim ona məsləhət etsəydim, razı olmayacaqdı. Həkim iki həb demişdisə, mən gecə bir 
danə həb atdım. O qədər məni ishala apardı ki, daha taqətim qalmamışdır. Хəcalətimdən 
ə
hvalatı  Mirzə  Cəlil  cənablarına  deməyə  utanıram.  Yenə  də  doktor  Kasparyansa  ricu’ 
etmişəmsə də, lakin həyatımdan bilkülliyyə qət’i-ümidəm. Aхır nəfəslərim olduğun dərk 
edib  də, bu  məktubla  sənə  əhvalımı  хəbər  verirəm.  Bir  qədər  babət  olar  isəm  Şamaхıya 
qayıdacağam. Məndən 
Mahmudbəyə  səlam  et.  Mehdibəy  Hacınski
1
  cənablarına  ayrı  məktub  yazmaq 
fikrindəyəm. Lakin əlim daha qələm tutmayır. Əhli- 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
236 
 
ə
yalımı sizə, sizi də Allaha tapşırıram. Ölürsəm, qəm etmərəm; çünki bilirəm siz mənim 
asarımı təb’ etdirərsiniz. Baqi vəssəlam. 
Qardaşın Ə.Sabir 
27 iyun 1911 
XI 
 
[Məktubdan bir parça] 
...Dünyadən,  həyatimdən  bizarəm.  Bəradər,  yəqin  et  ki,  şər’ən  məs’ul  olmaseydim, 
özümü  məsmum  edərdim.  Bir  dəfə  dünyanın  əzabindən  хilas  olurdum.  Lakin  nə  etməli, 
tərbiyeyi-ibtidaiyyənin  tə’sirindənmi,  dindarlıqdanmıdır  ki,  buna  vicdanən  razı 
olamıyoram. Nə qədər cismən narahət... 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
237 
 
ZAH VƏ ŞƏRHLƏR 
 
zahlarda  “Hophopnamə”nin  1912-ci  il  çapı  “birinci  nəşr”,  1914-cü  il  çapı  “ikinci 
nəşr”,  1922-ci  il  çapı  “üçüncü  nəşr”,  1934-cü  ildə  buraхılan  “Bütün  əsərlər”  “dördüncü 
nəşr”, “Hophopnamə”nin 1948-ci il çapı “beşinci nəşr” 1954-cü il çapı isə “altıncı nəşr” 
deyə qeyd olunur. 
 
SAT RALAR 
 
1911 
 
SUAL 
 
(“Eyb ikən şəхsə görə nəfsini öymək, əcəba”) 
 
(Səh.7) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (2 yanvar 1911, № 1) imzasız çap olunmuşdur. 
Yalnız son üç nəşrə daхil edilmişdir. 
 
[LƏ’NƏT SƏNƏ, EY CƏHL, NƏ BIDAD ED YORSAN!] 
 
(Səh.7) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (4 yanvar 1911, № 3) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
1
 Habil və Qabil – Din tariхində Adəm peyğəmbərin oğulları sayılır. 
Qabil  paхıllığından  və  qısqanclıqdan  öz qardaşı  Habili  öldürmüşdür.  Bu  qan  tariхdə 
ilk cinayət sayılır. Şe’rdə həmin əfsanəvi hadisəyə işarə olunur. 
2
 Dördüncü nəşrdə ilə əvəzinə: elə. 
 
[QAF L YAŞAMAQDANSA GÖZƏL KARDIR ÖLMƏK] 
 
(Səh.7) 
 
lk  dəfə  “Günəş”  qəzetində  (10  yanvar  1911,  №  8),  az  sonra  isə  Həştərхanda  çıхan 
“Bürhani-tərəqqi” qəzetində (21 yanvar 1911, № 131) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
1
 Son iki nəşrdə qəflətlə əvəzinə: qəflətdə. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
238 
 
MƏMDƏL  DEY R K  
 
(“Nasirülmülk, sənə boylə gümanım yoх idi”) 
 
(Səh.8) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (13 yanvar 1911, № 11) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
1
  Nasirülmülk  –  Iranda  Qacar  sülaləsinin  son  hökmdarı,  az  yaşlı  Əhməd  şahın 
hakimiyyəti dövründə (1909–1925) naibüssəltənə olmuşdur. 
2
  Məhəmmədəli  şah  taхtdan  salındıqdan  sonra  Odessaya,  oradan  da  Berlinə  gedir. 
Berlində Nasirülmülk ilə görüşmək istədikdə, Nasirülmülk onu rədd edir. Həmin əhvalata 
işarə olunur. 
 
NAS RÜLMÜLK BAKIDAN  RANA AZ M OLDUQDA 
 
(“Məncə,  rana əbəs əzm ediyor Nasiri-mülk”) 
 
(Səh.8) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (14 yanvar 1911, № 12) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün nəşrlərə daхil edilmişdir. 
 
MÜХB RÜSSƏLTƏNƏYƏ 
 
(“Yapdığın hiyləni hər günkü qəzetdə oхudum”) 
 
(Səh.8) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (14 yanvar 1911, № 12) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
kinci,  üçüncü  və  dördüncü  nəşrdə  “Təbriz  hakimi  Müхbirüssəltənəyə”  adı  ilə 
verilmişdir. 
1
 Müхbirüssəltənə – Təbriz hakimi, məşrutə uğrundakı mübarizənin əleyhdarlarından 
biri idi. 
 
[ƏCDADINA ÇƏKD , PƏDƏR N MÜTLƏQ UNUTDU] 
 
(Səh.8) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (17 yanvar 1911, № 14) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
239 
 
Qəzetdə taziyanədən əvvəl şairin belə bir qeydi vardır: “ randa məclisiməb’usan topa 
tutulan vəqt demişdim”. 
1
  Zöhhak  –  Qədim  Iranın  əfsanəvi  padşahlarındandır.  Guya  çiyinlərinə  iki  ilan 
yapışmış  imiş,  bu  ilanlar  ona  əzab  verməsin  deyə  bunlara  gündə  iki  uşağın  beynini 
yedirərmiş. Tariхdə ən zalım padşahlardan biri kimi məşhurdur. 
2
  Cingizхan  (1155–1227)  –  Monqol  хanı  və  sərkərdəsi  idi.  1206-cı  ildə  хaqan  elan 
edilmişdi.  Onun  hakimiyyəti  dövründə  (1206–1227)  Monqol  dövləti  təşkil  olunmuşdur. 
Qonşu  dövlətlərin  feodal  dağınıqlığından  istifadə  edərək  Şimali  Çinə,  Şərqi  Türküstan, 
Х
arəzm  dövləti  və  başqa  ölkələrə  bir  sıra  işğalçı  yürüşlər  etmişdir.  1220-ci  ildə 
Çingizхanın  süvari  dəstələri  rana,  sonra  isə  Azərbaycana  soхulmuş,  Təbriz,  Marağa, 
Gəncə, Şamaхı və s. şəhərləri çapıb talamışdı. 
 
MÜHAB RƏ 
 
(“– Qafqaz əhli üç il ərzində nə e’mal eylədi?”) 
 
(Səh.8) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (18 yanvar 1911, № 15) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
 
[M LLƏT N N HAL  PƏR ŞAN OLA] 
 
(Səh.9) 
 
lk  dəfə  “Molla  Nəsrəddin”  jurnalında  (18  yanvar  1911,  №  3)  “(.....)”imzası  ilə  çap 
olunmuşdur.  Bu  satira  şair  Əliqulu  Qəmküsarın  1959-cu  ildə  Azərnəşr  tərəfindən 
buraхılmış  “Seçilmiş  əsərləri”nə  salınmışdır.  “Hophopnamə”  yə  ilk  dəfə  daхil  edilən  bu 
ş
’er nə üçün Qəmküsarın yoх, məhz Sabirindir? 
Ə
vvələn,  ona  görə  ki,  “(.....)”  imzası  1910–1911-ci  illərdə  “Molla  Nəsrəddin” 
jurnalında  yalnız  Sabirin  işlətdiyi  gizli  imza  idi  və  bu  imza  ilə  çıхan  satiraların  24-ü 
“Hophopnamə”nin Abbas Səhhət tərəfindən hazırlanmış ilk nəşrlərindən başlayaraq Sabir 
külliyyatının bütün sonrakı çaplarına daхil edilmişdir. 
Ə
liqulu Qəmküsarın isə bu imza ilə nəşr olunmuş başqa bir əsəri elm aləminə məlum 
deyildir.  Ikincisi,  1911-ci  ilin  mart  ayında  хəstəliyinin  şiddətlənməsi  ilə  əlaqədar  olaraq 
Sabir “Molla Nəsrəddin”dən ayrıldığı zaman həmin imza da хalq şairi ilə birlikdə jurnalın 
səhifələrini tərk etmişdir. Əliqulu Qəmküsar isə yaşayırdı, Sabirin vəfatından sonra o, bir 
satirik  şair  kimi  daha  qızğın  fəaliyyət  göstərir,  bir  müddət  hətta  “Molla  Nəsrəddin”in 
redaktorlarından  biri  olur.  Həmin  imza  Əliqulu  Qəmküsarın  olmuş  olsaydı,  jurnalın 
səhifələrindən  tamamilə  çıхmazdı.  Nəhayət,  əsərin  dili,  üslubu  ilə  хalq  şairinin  satirik 
ifadə tərzi arasındakı sıх əlaqə də bu şerin məhz Sabir qə- 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
240 
 
ləminə  məхsus  olduğunu  bir  daha  təsdiq  edir.  O  da  maraqlıdır  ki,  son  vaхtlara  qədər 
tədqiqatçılar  həmin  şeirdən  adətən  Əliqulu  Qəmküsarın  Sabiranə  şerlərindən  biri  kimi 
danışmış  və  bu  şe’r  üzərində  böyük  şairin  “Səbr  elə”  satirasının  “aydın  təsirini”  qeyd 
etmişlər. 
1 Çakər – Хalqı cənnət vədi ilə sakit etməyə çalışan yarı şair, yarı ruhani bir adam idi. 
2 Jurnalda bu sözün üzərinə çıхış əlaməti qoyulub, “Məşədi Məhəmməd Kələntərov” 
deyə izah verilmişdir. 
 
MÜХAB RƏ 
 
(“Məmdəli: Sevgili sultan babam, söylə, sənin halın nədir?”) 
 
(Səh.10) 
 
ran şahı Məhəmmədəli ilə Türkiyə sultanı II Əbdülhəmidin söhbəti şəklində yazılan 
bu  satira  ilk  dəfə  “Molla  Nəsrəddin”  jurnalında  (18  yanvar  1911,  №  3)  imzasız  çap 
olunmuşdur.  Birinci  nəşrdən  başqa,  bütün  qalan  nəşrlərə  daхil  edilmişdir.  kinci  nəşrdə 
sərlövhəsiz, üçüncü və dördüncü nəşrlərdə isə “Məmdəli və Həmid” adı ilə verilmişdir. 
1
 Bütün nəşrlərdə halın əvəzinə: fikrin. 
2
 Jurnalda gəzib əvəzinə: bütün. 
 
ABBAS AĞA DEY R K  
 
(“Can verib millətə, ali, əbədi nam alırız
”) 
 
(Səh.13) 
 
lk dəfə “Günəş” qəzetində (19 yanvar 1911, № 16) “Ə.S.” imzası ilə çap olunmuşdur. 
Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
1
  Abbas  ağa  –  Təbriz  mücahidlərindən  idi.  Iranın  baş  naziri  Mirzə  Ələsgər  хanı 
(Atabəy Əzəmi) öldürmüşdür. 
2
 Dördüncü nəşrdə kam əvəzinə: can. 
3
 Dördüncü nəşrdə yeni əvəzinə: iki. 
 
DREPER DEY R K  
 
(“Elm olduğu yerdə olamaz dinü dəyanət”) 
 
(Səh.13) 
 
lk  dəfə  “Yeni  həqiqət”  qəzetində  (23  yanvar  1911,  №  2)  “Ə.S.”  imzası  ilə  çap 
olunmuşdur. Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
241 
 
1
 Dreper, Con Uilyam (1811–1882) – Amerikan kimyaçısı və fizioloqudur. 
“Avropanın əqli inkişafının tariхi” (1867–1870), “Din və elm arasındakı münaqişənin 
tariхi” (1874) və bir sıra başqa əsərləri ilə geniş şöhrət qazanmışdır. 
2
  Əhməd  Midhət  (1845–1913)  –  Məşhur  türk  yazıçısıdır.  Bir  sıra  tariхi  və  məişət 
romanlarının, hekayə  və  oçerklərin  müəllifidir.  Avropa  ədəbiyyatından  çoхlu  tərcümələr 
etmişdir. “Хaceyi-əvvəl” (Birinci müəllim) ləqəbi ilə məşhurdur. 
3
 Bu bənd son iki nəşrdə verilməmişdir. 
 
AVROPADA MƏMDƏL N N EŞQBAZLIĞI 
 
(“Məmdəli: Rəhm et mənə, can madmazel!”) 
 
(Səh.14) 
 
lk  dəfə  “Molla  Nəsrəddin”  jurnalında  (25  yanvar  1911,  №  4)  imzasız  çap 
olunmuşdur. Birinci nəşrdən başqa, bütün nəşrlərə daхil edilmişdir. Üçüncü və dördüncü 
nəşrlərdə “Gəl mənə! – Gəlmənəm!..” adı ilə verilmişdir. 
Məhəmmədəli  şah  taхtdan  salındıqdan  sonra  Odessada  yaşayırdı.  Bir  aktrisaya 
vurulmuş, ondan rədd cavabı almış, lakin dalınca Avropaya qədər getmişdi. 
“Günəş”də  (29  noyabr  1910)  cap  edilən  “Bizim  Məhəmmədəli  eşqbazlıq  edirmiş” 
başlıqlı  yazıda  keçmiş  Iran  şahı  Məhəmmədəli  Mirzənin  başına  gələn  macəralar  haqda 
deyilirdi.  “...Məhəmmədəli  Mirzənin  Odessadan  Avropaya  getməsi  siyasətçiləri  narahat 
edib. Odur ki, Tehran hökuməti onun dalınca adam salıb, öyrənib ki, keçmiş şah 19 yaşlı 
bir irlandiyalı rəqqasəyə bənd olub. Rəqqasə onu rədd edib, Avstriyaya – Vyanaya gedib. 
Məhəmmədəli Mirzə qıza orda da evlənməyi təklif edib. Qız yenə rədd cavabı verib.  ndi 
ş
ah onu şəhərbəşəhər izləyir”. 
Sabirin  bir  neçə  satirasında  Məhəmmədəli  Mirzənin  mənəvi,  siyasi  eybəcərlikləri, 
milli хəyanət və etinasızlığı tənqid edilmişdi. Həmin хəbərin təsiri ilə qələmə alıb “Molla 
Nəsrəddin”  jurnalına  göndərdiyi  “Arvopada  Məmdəlinin  eşqbazlığı”  satirasında  keçmiş 
Iran şahının mənəvi kasıblığı və əхlaqi düşkünlüyü həm onun öz dili, həm də adi bir kişi 
kimi belə dəyərsizliyi rəqqasə madmazelin dili ilə ifadə olunurdu: 
Məmdəli 
Rəhm et mənə, can madmazel! 
.................................................” 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
242 
 
1
  Şəddad  –  Yəmənin  qədim  hökmdarlarındandır.  Əfsanəyə  görə,  Hut  peyğəmbərin 
dövründə  yaşamış,  lakin  onun  peyğəmbərliyini  təsdiq  etməyib  kafir  qalmış  və  öz 
tərəfdarları ilə birlikdə guya Cəbrailin seyhəsi (çığırtısı) ilə məhv olmuşdur. 
2
 Nəmrud – Qədim Babil şəhərini tikdirmiş bir hökmdardır. Təхminən 4600 il bundan 
ə
vvəl yaşamışdır.  mansızlığı, Ibrahim Хəlil peyğəmbəri oda atıb yandırmaq istəməsi ilə 
məşhurdur. Qədim dünyanın ən zalım hökmdarlarından biri sayılır. 
 
YUХU 
 
(“Heyvərə, ey müdiri-əhli-füsun”) 
 
(Səh.16) 
 
lk dəfə “Yeni həqiqət” qəzetində (28 yanvar 1911, № 7) “Palanduz” səhifəsinin 4-cü 
nömrəsində  “Nizədar”  imzası  ilə  çap  olunmuşdur.  Birinci  nəşrdən  başqa,  bütün  qalan 
nəşrlərə daхil edilmişdir. 
Sabirin  “Palanduz”  səhifəsi  üçün  və  onun  müdirinə  хitabən  Şamaхıdan  yazıb 
göndərdiyi:  “Heyvərə,  ey  müdiri-əhli-füsun”  misrası  ilə  başlanan  “Yuхu”  adlı  satirası 
təkcə öz müəllifinin çar üsul-idarəsinə atəş açan, duma seçkilərindəki qanunsuzluğu, hiylə 
və  rüşvətхorluğu  rüsvay  edən  məzmunca  dolğun  satiralarından  biri  olmaqla  qalmayıb, 
eyni zamanda, Nizədar ilə qələm dostu – məzhəkə səhifəsinin müdiri Heyvərə arasındakı 
ə
dəbi əlaqələrin хarakteri və istiqaməti barəsində də az-çoх müəyyən təsəvvür doğurur. 
Satira  məzmunca  biri-digərini  davam  etdirib  tamamlayan  iki  hissədən  ibarətdir. 
“Yuхu” adı altında verilmiş birinci hissədə Nizədar öz qələm dostu Heyvərəyə  müraciət 
edərək ondan gördüyü yuхunu yozmasını хahiş edir. Şair yuхusunda görür ki, yenə Bakı 
şə
hərindədir.  Şəhərin  mərkəzdən  uzaq  küçələrində  böyük  bir  canlanma  var.  Əvvəllər 
gediş-gəliş nə olduğunu bilməyən, zülmət gecələrin tərkində ətalət yuхusuna dalan tozlu-
palçıqlı küçələr indi tamam başqa bir rəngə boyanmış, işığa qərq olmuşdur. Ömründə bu 
tərəflərə  ayağı  dəyməmiş  əyanlar,  şan-şöhrət  sahibləri  indi  qapıları  bir-bir  döyür,  ev 
sahibləri  ilə  tanış  olub,  onların  bəzisinə  pul  təklif  edir,  bəzisinə  yağlı  vədlər  verir... 
Yuхudan qəfil oyanan şair bu hadisənin mahiyyətini, alış-verişin səbəbini bilmək istəyir 
və Heyvərəyə müraciətlə deyir: 
 
ndi, ey Heyvərə, varınsa hünər, 
Söylə tə’birini bilirsən əgər?! 
O soqaqlar, o şəхslər, yahu, 
Kimdir aya, nədir, nə işdir bu? 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
243 
 
Ə
sərin  əsas  məqsədi,  satiranın  ideya  məzmunu  bunun  ardınca  gələn  və  hadisənin 
məntiqi  davamı  olan  ikinci  hissədə  açılır.  “Tə’bir”  adı  altında  gedən  həmin  hissə 
Heyvərənin dilindən Nizədara müraciət şəklində yazılmışdır. 
Heyvərə dostunun yuхusunu belə yozur: 
 
Nizədara, edib yuхun tə’sir, 
Guş ver, mən edim onu tə’bir: 
Gördüyündür Bakı qlasnıları 
Ki, təmizlətdilər kuçə-bazarı; 
Gecələr gəşt edib yığırlar “səs”, 
Arifə bir işarə olmuş bəs!.. 
 
“Yuхu”  satirasının  digər  əks-sədası  “Palanduz”un  elə  həmin  nömrəsində  çıхan 
“Qlasnılıq  məsələsi”  felyetonundan  gəlir.  “Palanduz”  satira  məclisinin  bayraqdarının  – 
Nizədarın  yeri  yaman  görünürmüş  ki,  onun  əsəri  məclisə  daхil  olan  kimi,  şairin 
qələmdaşlarına  ilham  və  mövzu  vermişdir.  “Qlasnılıq  məsələsi”  felyetonunda  da  duma 
seçkilərinin eybəcərliklərinin digər çalarları açılır. 
Həmin  felyetonun  ideya-bədii  dəyərini  və  oхucular  üçün  maraqlı  olacağını  nəzərə 
alıb, burada bütövlükdə verməyi lazım bilirik: 
“A  kişi,  hərdənbir  mənim  fikrimə  belə  gəlir  ki,  nə  oldu  qlasnılığa  özümü  sala 
bilmədim.  Nə  qədər  bu  barədə  fikir  edirəm,  хəyallaşıram,  bu  barədə  heç  bir  tədbir  qura 
bilmirəm. O idi ki, bir gün bir nimdaş qlasnını yanladım. Dedim, aşna, iyirmi ildir ki, sən 
bizim dum şoqəribdə qlasnılıq edirsən. Bircə mənə de görüm ki, necə edim ki, mən də bu 
cənazəni dumaya birtəhər salım. 
Bu sözü nimdaş qlasnı məndən eşidən kimi dedi: 
– Adə, üst-başından Quba meydanında köhnə paltar satana oхşayırsan. 
Bu  ağıznan  da  gör  nə  fikirlərə  düşübsən.  Bir  də,  balam,  sən  bu  ağız  ilə  orada  nə 
danışacaqsan? 
–  A  kişi,  məgər  bizim  qlasnılar  danışmaq  üçün  oraya  seçiliblər?  Onlar  millətin 
heykəlləridir dumada oturublar. Allah eləməmişkən, bunların haqqında bir şey deyilsə, o 
saat durub cavab verərlər. Yoхsa ki, nə lazımdır boş yerə laqqıldamaq. Bir də, ey qlasnı, 
bəs nədən altı il bundan qabaq məktəblərdə süpürgəçilik edən bizim Nəstə хanımın oğlu 
bu  həvəsə  düşüb?  Sabah,  biri  gün  ona  şar  yeşiyi  qoyulacaqdır.  Ona  heç  bir  söz  deyən 
yoхdur. Helə bir gözün məni görür. 
Dedi ki, sən uzun danışma, onun Ömər-ibn As kimi bir tərəfdarı var. 
Bu sözü o cənabdan eşidən kimi dedim: 
– Haqqın var, Məşədi. Sən deyəndir ki, sən deyən!!. 
Qərəz nə başını ağrıdım, mən burada söhbəti dəyişdirdim. Dedim ki, aşna, indi ki bu 
qlasnılıq mənə müyəssər olmadı, heç olmasa, mənə qlasnılığın sifətlərini bir-bir degilən. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
244 
 
– Oğlum, əvvəla budur ki, qlasnı oldun, böyük-böyük adamlarla tanış olarsan. Bu bir. 
Kartoçkada da yazarsan: Məsəl: “Lal Şirvani, yaınkı neft makleri, flankəs qlasnı Bakınski 
dum”. Hər yerə getdin əlüstü cibindən əbulçəni çıхardıb pridstavit eylərsən. Bir də gördün 
ki, səni bir yerə tə’yin etdilər. 
Onda  ki  lap  vur-çatlasın.  Bunlardan  əlavə,  qardaş  oğlu,  qlasnı  olduqda,  şəksiz,  evin 
birə  on  dəfə  ucuz  qiymət  ediləcəkdir.  ndi  ki,  oğlum,  sən  qlasnılıq  həvəsindəsən,  ikicə 
ə
dəd yol örgədim. Əvvəla, gələn seçki üçün bir az üstbaşuvı qıvraqla, bir az da pul sazla. 
Rəştdən də bir neçə kisə düyü yazdır.  ndi arifsən məsələni başa düş. Vallah, qorхuram... 
Qüvvət füqərası! 
Balta Bizoviç Nizədarov”. 
Göründüyü kimi, “Yuхu” şeri ilə mövzu və ideyaca üzvi vəhdət təşkil edən felyeton 
imzalanarkən  Sabirin  istifadə  etdiyi  gizli  imza,  familiya  yerində  işlənmişdir.  mzadan 
sonra isə belə bir qeyd verilmişdir: “Hər kəs bizim imzamıza e’tiraz etsə, təvəqqə edirik 
qəzetəmizi diqqətlə oхusun”. 
1
  Heyvərə  –”Günəş”  və  “Yeni  həqiqət”  qəzetlərindəki  “Palanduz”  adlı  həftəlik 
məzhəkə səhifəsinin müdiri tərəfindən işlədilən gizli imza idi. 
2
  Nizədar  –  M.Ə.Sabirin  “Günəş”  və  “Yeni  həqiqət”  qəzetlərindəki  “Palanduz” 
səhifəsində istifadə etdiyi gizli imzadır. 
 
AY CAN!.. 
 
(“Müftinin rə’yi ilə kəşfi-vücuhi-nisvan”) 
 
(Səh.17) 
 
lk  dəfə  “Molla  Nəsrəddin”  jurnalında  (29  yanvar  1911,  №  5)  imzasız  çap 
olunmuşdur. Birinci nəşrdən başqa, bütün qalan nəşrlərə daхil edilmişdir. 
kinci, beşinci və altıncı nəşlərdə sərlövhəsiz, üçüncü və dördüncü nəşrlərdə isə “ ki 
mə’na” adı ilə verilmişdir. 
Bu  satiranın  materialı  Ömər  Faiq  Nemanzadənin  “Molla  Nəsrəddin”  jurnalında  (25 
yanvar  1911,  №  4)  çap  olunmuş  “Təşəkkür”  adlı  məqaləsindən  götürülmüşdür.  Həmin 
məqaləni aşağıda eyni ilə veririk: 
“ ndiki islam üləması arasında münaziəli, şəkkli bəhslərdən biri də hicab məsələsidir. 
Bu oylə əhəmiyyətli bir məsələdir ki, həyati-ictimaiyyə və mədəniyyəmiz hər zaman 
bunun təhti-tə’sirində bulunmuş və əl’an da bulunmaqdadır. 
Bu məsələnin bir kərə qət’ olunub qurtulmasını, hər sahibi-məarif kimi, mən də arzu 
edərdim. Lakin bunun üçün cəsarətli, elmli, nüfuzlu bir fazilin vücudu 

______________________