Milli Virtual Kitabxananın e nəşri n 01 58 (2012) Kulturoloji layihənin bu hissəsini maliyyələşdirən qurum: Azərbaycan yazı
Yüklə 2,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
çoxdan niĢanlandığı ustaclı Pirə Məhəmməd xanın qızıyla nigaha girmək
fikrindəydi. Ġsmayıl mirzə bu toyu etməklə bir müddət əvvəl Çehilsütun sarayının qabağına toplaĢıb ondan mərhəmət, iltifat gözləyən ustaclıların, həm də qorçuların onlara hücumu zamanı bir neçə dəyənək yemiĢ Pirə Məhəmməd xanın könlünü almaq istəyirdi. Digər tərəfdən, Pirə Məhəmməd xan qardaĢı Mustafa mirzəni aradan götürməklə ona xidmət göstərmiĢdi. Onun qızını halalı etməklə ondan incik düĢmüĢ bu hörmətli xanı Ģərəfləndirmək istəyirdi. Həm də o, bu toyu etməklə neçə vaxtı göz verib iĢıq vermədiyi, daim nigarançılıq, təhdid altında saxladığı, dövlət iĢindən uzaqlaĢdırılmıĢ, Heydər mirzənin tərəfdarı Hüseyn bəy YüzbaĢının ucbatından urvatsız hala düĢmüĢ ustaclıları urvatlandırmaq, Səfəvilər xanədanında əzəlki layiqli yerlərində oturtmaq fikrindəydi. Neçə gün idi ki, toya hazırlıq gedirdi. ġah tapĢırmıĢdı ki, bu toy Səfəvilər səltənətinə, onun Ģahına layiq möhtəĢəm bir toy olmalıdı. Toyu yola vermək üçün çoxlu iĢ bilən adamlar ayrılmıĢdı. Qonaqlar üçün beĢ böyük mağar qurulmuĢdu. Əlbəttə, xanımlar da unudulmamıĢdı, onlar üçün də içərisi xalça-gəbə ilə bəzədilmiĢ mağarlar tikilmiĢdi. Əylənmələri üçün mütürüblər, çəngilər dəstəsi dəvət olunmuĢdu. Hansı mağarda kimlərin oturacağı da artıq bu iĢlə məĢğul olan əmirlərə bəlliydi. Toy Ġsmayıl mirzənin münəccimliyinə rəğmən günortaya az qalmıĢ baĢlamıĢdı. Əmirlərə demiĢdi ki, onun ata-babaları kimi üç gün üç gecə toy eləmək fikri yoxdu. Səltənətin min bir dərdi var. ġahın oturduğu mağarda Ģahzadələr, vəzir-vəkil, bəylərbəyliklərin əmirləri, sultanlar, sərkərdələr, qazilər, axundlar, seyidlər, Ģairlər, nəqqaĢlar, münĢilər, xanəndə və sazandalar dəstəsi öz yerlərini tutmuĢdular. Bu toyda – ev dustağı Ġbrahim mirzə və Pərixan bəyimdən, Qumda ziyarətgahda olan Sultanım bəyimdən, Xorasan hakimi Məhəmməd mirzədən baĢqa hamı iĢtirak eləyirdi. Mağarın lap baĢ tərəfində taxtda oturmuĢ Ġsmayıl mirzə öz əzəmətli görünüĢü və geyimi ilə hər kəsdən seçilirdi. Ġsgəndər bəy MünĢi mağarın aĢağı baĢında oturub www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 236 Ģahı və onun ətrafındakı adamları seyr edir və düĢünürdü: «Rəhmətlik Ģah Təhmasib bu Ġsmayıl mirzəni Qəhqəhə qalasında dustaq etməklə fatehlik qismətini onun əlindən alıb. O, taxt-tac sahibi olsa da, hələ də vurnuxur. Nə edəcəyi, hansı yolu tutacağı bəlli deyil… Ġnsafən, kitabdarlara, nəqqaĢlara, Ģairlərə, münĢilərə rəğbəti çoxdu. Allah ona bir oğul payı versə, qəlbi rahatlıq tapar». Ġsmayıl mirzənin nüfuzedici baxıĢları bir-bir məclisdəkilərin üzündə gəzirdi. Onun iti baxıĢları, sanki, adamın qəlbinə saplanırdı. ġahzadələr yaĢlarına görə yuxarı baĢda oturmuĢdular. ġah istəməsə belə, qardaĢlarının boy-buxunlarına həsədlə baxdı. «Vaxtında oğlum olsaydı indi onların sırasında əyləĢmiĢdi. Hələ indən belə oğlum olası, böyüyəsi… Amma bunlara bax! Bu Mahmud mirzə də ki, lap pəhləvana oxĢayır…» ġahzadələrə xeyli nəzər saldıqdan sonra növbə ilə əmirlərə, sultanlara, qazilərə, axundlara, seyidlərə, sənətkarlara baxdı. Onlar da Ģahın baxıĢların üzərlərində hiss edib təbəssüm göstərir, ehtiramla baĢ əyirdilər. Birdən Ģahın nəzərləri ilə ġamxal sultan Çərkəzin baxıĢları qarĢılaĢdı. ġamxal sultan Çərkəz tutqun idi. ġah, Süleyman mirzəni boğduğuna görə onu da mükafatlandırmalıydı. Yoxsa onun göstəriĢi ilə doğmaca bacısı oğlunu aradan götürən bu ġamxal sultan Çərkəz ətrafa kin püskürər. Çərkəzlər onun bir sözünə bənddilər… Hə, bəlkə, elə bu ġamxal sultanın qızını da alsın. ġahın qayınatası olmaq onun üçün böyük Ģərəf olar… BaxıĢları ġamxal sultandan ötüb Hüseyn xan Xınıslının üzündə dayandı. «Bu kiĢinin də könlünü almaq gərəkdi. Onun da qızını alsam, məndən razı qalar… Bu toyu yola verim, iki-üç gündən sonra onların qızların elə bir gecədə hərəmxanaya gətirdərəm». Onun bir gecədə iki-üç qıza sahiblənmək istəyi dünən axĢam Xacə Nizamülmülkün «Siyasətnamə»sini oxuyanda yaranmıĢdı. Xacə yazırdı ki, bir gün xəlifə MöhtəĢəm Ģərab məclisində oturmuĢdu, qazi Yəhya bin Əksəm də orada idi. MöhtəĢəm məclisdən durub o biri hücrəyə getdi. Bir az orada qaldıqdan sonra çölə çıxıb Ģərab məclisinə gəldi, sonra hamama gedib üç dəfə qüsl etdi, iki ürkət namaz qıldı, sonra yenə də Ģərab məclisinə gəldi. Qazi Yəhyaya dedi: «Bu namazı nə üçün qıldığımı bilirsənmi?» Dedi: «Yox». Dedi: «Ġzzət və calal sahibi Allahın əta etdiyi çoxlu nemətdən biri üçün idi». Yəhya dedi: «Əgər böyük rəy sahibi lazım bilərsə, desin, biz də Ģad olaq». Dedi: «Mən bu saat üç qızın bəkarətini aldım. Bunların hər üçü mənim düĢmənlərimin – biri Rum padĢahının, ikincisi Babəkin, üçüncüsü Maziyar Kəbrin qızı idi». Xacənin yazdığı bu rəvayət onu vəcdə gətirmiĢdi. Amma bu istəyini bugünkü toydan sonraya saxlamıĢdı. Onun məqsədi təkcə 7 min 138 gün Qəhqəhə qalasında www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 237 qadınsız keçən günlərinin hayfını çıxmaq deyildi, sabahın vəliəhdini (onun qanını daĢıyan oğulu) dünyaya gətirmək idi. O, Pirə Məhəmməd xanın, ġamxal sultan Çərkəzin, Hüseyn xan Xınıslının qızlarının ilk zifaf gecəsindəcə uĢağa qalmalarını istəyirdi. Axı ola bilməz ki, əkdiyi bu qədər «tumların» birisi tutmasın... Ġsmayıl mirzə hədiyyələr, bəxĢiĢlər içində az qala görünməz olmuĢdu. Xanəndələr səs-səsə vermiĢdilər. AĢıqlar deyiĢir, Ģairlər Ģahın Ģərəfinə gecə yazdıqları qəsidələrini söyləyirdilər. Nəhayət, zurnaçılar dəstəsi məclisə gəldi, onların çaldığı havalar hər kəsi yerindən oynatmıĢdı. Musiqinin gözəgörünməz əli uzanıb onların yaxasından tutub ayağa qaldırmıĢdı. Əmirlər, sultanlar iki-iki, dörd-dörd qol-qola, üz-üzə oynayırdılar. Çəpik, alqıĢ səsləri ətrafda əks-səda verirdi. Ġsmayıl mirzə bu təntənədən, zurnadan qopan «Cəngi» havasının qəlbində yaratdığı qəhrəmanlıq ovqatından çox-çox məmnun görünürdü. YaddaĢlardan süzülüb gələn bu havalar Ġsmayıl mirzənin döyüĢ meydanlarında at sürüb Ģücaət göstərdiyi anları özünə qaytarmıĢdı. Sanki taxtda yox, at belində oturmuĢdu… Zurnaçıların baĢına səpilən qızılı-gümüĢ sikkələr onun da ürəyincə idi. Musiqi onun sərtləĢmiĢ qəlbinə, rəhmsiz ruhuna həlimlik, Ģəfqət gətirmiĢdi. Ġndi qardaĢlarına munis nəzərlərlə baxmağının heç fərqində deyildi. Ġçini yeyən, onu qəddarlığa, amansızlığa səsləyən kin, deyəsən, onu unutmuĢdu. ġər qarıĢanda məĢəllərin iĢığında Pirə Məhəmməd xan qızını evin ortasında qoyulmuĢ çırağın baĢına hərləyib alnından öpdü: – XoĢbəxt ol! – dedi. «Gəlin atlandı» havasının sədaları altında gəlini evdən çıxarıb kəcavəyə oturtdular. Mülazimlər kəcavəni çiyinlərinə qaldırıb Ģahın hərəmxanasına doğru irəlilədilər. Dörd yüzdən çox atlı, piyada gəlini müĢayiət edirdi. Pirə Məhəmməd xan darvazanın önündə dayanıb uzun saplı çubuq qəlyanını çəkirdi. Gecədən xeyli keçmiĢ Ġsmayıl mirzəni çal-çağırla, məĢəllərin iĢığında hərəmxanaya gətirdilər. Onun arxasınca böyük bir izdiham gəlirdi. Ġzdiham hərəmxananın qarĢısında dayandı. Xacələr Ģahı «buyur-buyurla» gəlin otağına apardılar. O gecə ilan vuran yatdı, amma Səkinə sultanın gözlərinə yuxu getmədi. Xəyalında canlanmıĢ mənzərələr onu odsuz-ocaqsız yandırırdı. Ərini etibarsızlıqda qınayan, zəmanənin adətinə boyun əyən Səkinə sultan üç gündən sonra ərinin görünməmiĢ bir hoqqa çıxaracağını heç ağlına da gətirmirdi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 238 * * * «Təzə bardaq suyu sərin olar» fikrinin, sən demə, Ġsmayıl mirzəyə dəxli yoxmuĢ. Doğrudur, gecələr qızı yaĢda olan bir xanımla seviĢmək, həya pərdəsini atıb min bir oyundan çıxmaq ona nə qədər xoĢ olsa da, Səfəvilər xanədanının mütləq hakimi, qızılbaĢların mürĢüdi-kamili olduğunu da bir an belə olsun unutmurdu. Gördüyü və yaxud görəcəyi hər bir iĢin mayasında siyasət dururdu. Hətta evlənib toy vurdurmağın özündə də onun siyasi gediĢləri vardı. Təbii ki, zövqü-səfa da öz yerində. Ġsmayıl mirzə el adətincə hörmətli əmirlərdən ġamxal sultan Çərkəzlə Hüseyn xan Xınıslının evinə elçi göndərib qızlarını istəmiĢdi. ġirindilli əmirlər keçmiĢ- keçəcəkdən söz salıb qız atalarına demiĢdi ki, ġah Ġsmayıl Xətainin xələfi II ġah Ġsmayıl daha mağar qurub toy vurdurmaq fikri yoxdur. Qibleyi-aləm deyir ki, məmləkətin Ģahıyam, Qəzvinin meydanlarında gündə bir mağar qurdurub toy etsəm, qızılbaĢlara xoĢ getməz. Ancaq dövləti-alinin qarĢısındakı xidmətlərinizi dəyərləndirmək üçün sizinlə qohum olmağı hər Ģeydən üstün tutur. ġahımız möhtərəm qızlarınız üçün qiymətli baĢlıqlar veməyi də unutmayıb. Sizdən yeganə istəyi budur ki, qızların hər ikisi üç gündən sonra eyni vaxtda hərəmxanaya gətirilsin. MürĢüdi-kamilimiz hərəmxanaya gündə bir qız gətirib sufilərin, imam sahiblərinin qınağına tuĢ gəlmək istəmir. ġahın «məsləhətindən» nə ġamxal sultan Çərkəz, nə Hüseyn xan Xınıslı çıxmağa cəsarət etmədi. Hər ikisi elçilərə «bəçeĢm» deyib Ģahın hökmü qarĢısında baĢ əydi. … Qızların hər biri üçün otaqlar ayrılmıĢdı və bu otaqlar incə zövqlə bəzədilmiĢdi. ġamxal sultan Çərkəzin qızı üçün ayrılmıĢ otaqda hər Ģey – tül pərdələr, yorğar- döĢək, mütəkkələr, yastıqlar firuzəyi rəngdəydi. Hüseyn xan Xınıslının qızının otağı isə qızılı rəngdə bəzədilmiĢdi. Tavandan çoxlu Ģamları olan Ģamdanlar asılmıĢdı. Otaqlarda qəribə sirli bir ovqat vardı. Otaqlardakı bu intimliyi dünyagörmüĢ məĢĢatələr hər kəsdən daha həssas duyurdular. AxĢam məĢəllərin iĢığında beĢ yüzə qədər adam gəlinləri gəcavələrə oturdaraq hərəmxanaya gətirdilər. Zurna-nağara səsi uzaqlarda belə eĢidilirdi. Hərəmxananın önündə gəcavələri yerə qoydular. Yengələr, qoca xacələr hər iki xanımı gəcavədən düĢürdülər. ġahın adamları onların baĢına qızıl pullar yağdırdı. Gəlinlərin ayaqları altında qurbanlıq toğlular kəsiləndən sonra xacələr qabağa düĢdülər. Yengələr, məĢĢatələr qızların qoluna girib xacələrin arxasınca irəlilədilər. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 239 Qızlar ətrafı baĢlarına salınmıĢ ipək çarqatdan güclə görürdülər. Xacələr qızları öz otaqlarına aparıb diĢarı çıxdılar. Yengələr isə qızların yanında qaldılar. Gecədən xeyli keçmiĢ Ġsmayıl mirzə ġamxal sultan Çərkəzin qızının otağına gəldi. Yengə qızın qolunu ehmalca sıxdı və tez otaqdan çıxdı. Qız ayağa qalxdı, ona yaxınlaĢan Ģahın qarĢısında təzim edib paltarının ətəyindən öpdü. Ġsmayıl mirzə qızın zərif çinlərindən yapıĢıb ayağa qaldırdı, firuzəyi çarqatını baĢından götürüb, duvağını açdı. QarĢısında ömründə bir dəfə də olsun üzünü görmədiyi bir gözəl dayanmıĢdı. Qızın baĢındakı sünbül naxıĢlı cıqqası, sinəsindəki silsilə boyunbağı, qulaqlarındakı yaqut sırğalar, incə belini bir az da incə göstərən qızıl kəmər Ģam iĢığında bərq vururdu. Qız utandığından baĢını aĢağı dikmiĢdi. Həyəcandan sinəsi tez-tez qalxıb enirdi. Ġsmayıl mirzə qurĢağından zərif bir boyunbağı çıxarıb qızın boynuna bağladı. Bu zaman qızın yaxası oymalı köynəyini qabardan iri döĢləri Ġsmayıl mirzənin sinəsinə toxundu. O, bu xoĢ təmasdan duyğulandı və qızın əlindən tutub yatağına apardı. Onu həqiqi bir istəklə sinəsinə sıxıb gözlərini yumdu. Ürəyində Yaradana üz tutmuĢdu: «Ya rəbbim, mənə bir oğul payı ver! Ey Ulu Tanrım, mən həmiĢə sənə pənah gətirmiĢəm. Ya rəbbim, mərhəmətini məndən əsirgəmə! Günahlarımı oğurlanmıĢ gəncliyimə, nahaqdan zindanda keçən həyatımın 7 min 138 gününə bağıĢla! Allahım, Səfəvilər xanədanında səltənətimi yaĢatmaq üçün mənə vəliəhd gərəkdir. Ġlahi, bu fani dünyadan haqq dünyasına vəliəhdsiz getməyi mənə rəva görmə!» Qızın zümrüdü köynəyinin qızıl düymələrini açanda əllərinin titrədiyini hiss edib özünə acığı tutdu. Ġsmayıl mirzə iki saata qədər ġamxal sultan Çəpkəzin qızının yanında qaldı. … Ġki saatdan sonra hamama gedib çimdi, iki rükət namaz qıldı, Allaha dua etdi və yenə ondan vəliəhd istədi. Bundan sonra xacələrin müĢayiəti ilə qızılı otağa – Hüseyn xan Xınıslının qızının yanına gəldi. Bu qızın da yengəsi Ģahla necə rəftar etməyi ona baĢa salmıĢdı. Allahdan ona xoĢbəxtlik, oğul payı diləmiĢdi və onu içəri girən «özündənbəyin» ixtiyarına buraxıb çölə çıxmıĢdı. Ġsmayıl mirzə qıza yaxınlaĢanda o, dərhal ayağa qalxıb Ģahın ləbadəsinin ətəyindən öpdü və «XoĢ gəldiniz, Ģahım», – dedi. ġah qarĢılığında bu dilavər xanıma «Çox sağ ol, ocağımıza xoĢ gəlmisən», – deyə cavab verdi və onun çiyinlərindən tutub ayağa qaldırdı. O, tələsmədən qızın baĢındakı qızılı çarqatı götürdü və qarĢısında ġamxal sultan Çərkəzin qızından da zərif, gözəl bir qız gördü. Qızın zərif qaməti, üzünün lətafəti göz oxĢayırdı və onda adamın qəlbinə sirayət eləyən qəribə bir sehr vardı. Bəlkə də bu hal onda qadına olan ehtirasının bir qədər sönməsi ilə bağlıydı. Axı iki saat qabaq Allahın kiĢiyə bəxĢ etdiyi kiĢilik qüdrəti sayəsində ġamxal www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 240 sultan Çərkəzin qızının bəkarətini almıĢdı. Onun müĢg-ənbər qoxuyan dağların qarı kimi ağappaq sinəsindən, qönçə dodaqlarından çoxlu-çoxlu öpmüĢdü. Ömrə- günə yazılası xoĢ anlar yaĢmıĢdı. Ġndi o, bu qıza baĢını dumanlandıran ehtirasının gözü ilə yox, ağlının gözü ilə baxırdı və belə bir gün üçün Allahına minnətdardı: «Allah gec eləmiĢdi, amma onu hər kəsə nəsib olmayan ixtiyar sahibi eləmiĢdi. Əks təqdirdə, bir gecədə iki gözələ «bağbanlıq» eləyə bilərdimi?! Ġsmayıl mirzə qarĢısında dayanmıĢ gözəli bahar fəsli kimi seyr eləyirdi. Ona da bahalı hədiyyəsi vardı. Tələsmədən qoluna bazubənd taxdı, zərif boynuna üstü ceyran-cüyür Ģəklilli silsilə boyunbağı bağladı. Qız ağıllı, nüfuzedici qaraca gözlərini ona zilləmiĢdi. ġah bu baxıĢların qabağında susa bilmədi. Ġki barmağı ilə qızın yumru çənəsindən tutub: – Nəsə demək istəyirsən? – soruĢdu. Qızın üzündə mənalı bir təbəssüm iĢığı yanıb keçdi: – Məgər qız olan bəndənin söz deməyə haqqı var? – Əlbəttə, var. – «Elə isə niyə soruĢmursunuz sizə gəlməyə razıyam, yoxsa yox?» Amma atam Hüseyn xan məndən heç soruĢmadı, Ģahın xanımı olmağa razıyam ya yox? Ġsmayıl mirzənin qaĢları çatıldı: – Məgər sən mənim hərəmim olmağa razı deyilsən? – … – Səninləyəm… – Əlahəzrət, əlbəttə, sizin xanımınız olmaq mənim üçün fəxrdir. Amma… – Daha bu amma nədi? – Axı siz mənimlə atam Hüseyn xanın xətri xoĢ olsun deyə evlənirsiniz, məni sevdiyinizə görə yox. ġah gülümsədi: – «Ay Ģeytan. Lap sarı simə vurur». Doğrudur, səni görənə qədər mən də elə düĢünürdüm. – Ġndi elə düĢünmürsünüz, hökmdar? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 241 – Yox… Gözəlliyin məni ovsunladı… Qız davamlı baxıĢlarıyla az sonra əri olacaq adamın, Səfəvilər xanədanının hökmdarının Ģəklini çəkdi: – ġahım, gözəlliyi verən Allahdı, bununla öyünə bilmərəm. – Sən Allahın vergisisən. ġükürlər olsun ki, mənə qismət olmusan… Səndən bir oğlum olsa, dərdim olmaz. – … – Susursan. – Hər Ģeyi verən Allahdı, nə deyim. – Dua et, gözəl, dua et! Tanrı uzunsaçlının duasını tez eĢidər. Qız əllərini açıb dodaqaltı dua elədi. Bu an qız ona o qədər füsunkar, ofsunlu göründü ki, ovunun üstünə Ģığıyan qartal sayağı bir göz qırpımında qızı qolları üstünə aldı. Bilmirdi nə etsin, bu yaĢında sevgi dolmuĢdu qəlbinə. Doğru deyirlər ki, sevgi aləmi biixtiyarıdır. ġahın ixtiyarı özündə deyildi daha. Bu gözəlin baxıĢlarıyla sanki gözəgörünməz tellərlə əl-qolu bağlanmıĢdı. Qız da ixtiyarsız qollarını Ģahın boynuna dolamıĢdı. ġah onun qabarmıĢ sinəsini qoxlaya-qoxlaya aparıb yatağına uzatdı. Arxası üstə uzanmıĢ qızın mütənasib əndamı, qövsüvari qaĢları altında parlayan qaraca gözləri, qızılgül ləçəyini xatırladan biçimli dodaqları, al yanaqları, yumru çənəsi, zərif buxağı Ġsmayıl mirzəyə yaĢını, bir neçə saat əvvəl ġamxal sultan Çərkəzin qızıyla keçirdiyi o xoĢ anları unutdurdu. Çöldə, qapı önündə onu gözləyən yengəni, xacələri də unutmuĢdu. Qəribə ovqatdaydı. Xasiyyətinin əksinə olaraq, xəyalında qurduqlarını həyata keçirməyə aĢkarca həya eləyirdi. Bu qızın davranıĢı, düĢündüyünü çəkinmədən etiraf etməsi onu sərhəd saxlamağa vadar edirdi. Otağa abır-həya ayaq basmıĢdı. Ancaq Ġlahinin izni ilə kiĢi-qadın mərhəmliyi onu öz vəzifəsini icra etməyə sövq edirdi. Vüsala çatmaq anı yetiĢmiĢdi. Qalxıb bütün Ģamları söndürdü. Qaranlıqda otağın baĢ tərəfində parlayan bir cüt gözün iĢığını tutub çarpayıya yaxınlaĢdı. Tələsmədən, öpüb oxĢaya-oxĢaya qızı soyundurdu. Ġndi də qaranlıqda qızın dağların qarı kimi bədəni iĢıq saçırdı. Məmləkətin Ģahı diz büküb uca dağ baĢından ucu-bucağı görünməyən mənzərələri seyr edən sayaq gözəli seyr etməyə baĢladı. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 242 Baxdı, baxdı… fikirləĢdi ki, kiĢi belə anlarda diz çökər. Ġsmayıl mirzə artıq özünü əla almaqda aciz idi. Dodaqaltı dua edə-edə özü də soyundu və … Və Ġsmayıl mirzənin köksü altında həzzdən, həyadan bihuĢ olan qız birdən pıçıltıya bənzər bir səslə «ana» deyib hıçqırdı… Ġsmayıl mirzə səhər gün çeĢtə çıxana qədər qızın yanından çölə çıxmadı. * * * Ġbrahim mirzə Gövhər bəyimə həmiĢəkindən də artıq məhəbbət göstərirdi. Ev dustaqlığının sonunun nə ilə – ölümlə, ya zindanla bitəcəyini bilmirdi. Buna görə də Tanrıya asi olmaqdan, ağlayıb-sızlamaqdansa, Yaradanın ona verdiyi ömür möhlətinin hər anını mənalı keçirmək istəyirdi. Gövhər bəyimlə saatlarla söhbət edir, onu öpüb-oxĢayır, qumral saçlarına sığal çəkir, onun üçün yorulub usanmadan saz çalıb-oxuyurdu. Gövhər bəyim isə ərinin ona göstərdiyi bu qayğıdan, məhəbbətdən çaĢ-baĢ qalmıĢdı. Te-tez üzünü ərinə tutub: «Sən Allah, sənə nə olub, təzə evlənmiĢik bəyəm, doyub-dolanmaq bilmirsən», – deyirdi. Ġbrahim mirzə arvadına zümzüməylə cavab verirdi: – YağıĢ yağar yer doymaz, mən səndən necə doyum?! – YağıĢ bəyəm həmiĢə yağır, Ġbrahim? – Yox, həmiĢə yağıĢ yağmır, quraqlıq da olur. ĠĢ ondadı ki, təbiət hadisələri həmiĢə təkrar olunur, insan isə dünyaya bir dəfə gəlir. Ġstəmirəm sonra heyfsilənək ki: Ömür keçdi, gün keçdi, Cavan olmaram bir də mən. Nə qədər ömrüm var sənin üçün çalıb-oxuyacam. Qoymaram alnını da turĢudasan. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 243 Gövhər bəyim ərinin bu istəyi, məhəbbəti qarĢısında məmnun-məmnun gülümsəyir, ev dustağı olmalarının fərqində belə olmurdu. Ġbrahim mirzənin saz çalıb-oxumağı həyətdə var-gəl eləyən qorçulara da ləzzət eləyir, onları darıxmağa qoymurdu. Yazıq qorçular baĢa düĢə bilmirdilər ki, Təhmasib Ģahın sevimli kürəkəni, onun eĢikağası, müĢaviri, qızılbaĢların alimi, Ģairi, xəttatı, nəğmə düzüb-qoĢanı Ġsmayıl mirzənin qarĢısında nə günah iĢlədib. Axı dünənki möhürdar, Səfəvilər xanədanının hörmətli sultanlardan biri niyə ev dustağı olmalıdır? Qorçular növbə ilə evlərinə gedib-gəlirdilər. ġəhərdə, məmləkətdə nə baĢ verdiyini ancaq onlardan eĢidib bilmək olardı. Ġbrahim mirzə evdən çıxıb həyətlərindən axıb keçən arxın kənarına gəldi. Yay-qıĢ bu arxla dumduru su axırdı. Ġbrahim mirzə Qəzvində yaĢadığı illərdə ən xoĢ günlərini bu arxın kənarında, ağac kölgəsində keçirmiĢdi. Payızın son fəsli olsa da, hava xoĢdu. Gün çıxmıĢdı, zəif də olsa hərarəti vardı. GünəĢin solğun Ģəfəqləri suda əks olunurdu. Onun kölgəsi də suya düĢmüĢdü. Su dayanmadan axıb gedirdi. Ġbrahim mirzə fikirləĢdi ki, insan ömrü də belədi, su kimi axıb gedir. Amma su ilə heç kəsin iĢi yoxdu, məcrasını dəyiĢə, yer üstündə axmağına mane ola bilərlər, ancaq son anda yerin təkinə çəkilib yeraltı çaylara qovuĢmasına mane ola bilməzlər. Ġnsanlar isə heç nədən bir-birinə qənim kəsilir. Bəzən kin-küdurətin səbəbi də məlum olmur. Hənirti eĢidib geri döndü. Qorçulardan biri arxada dayanmıĢdı. – Nəsə lazımdı? – soruĢdu. – Heç nə, ağa, elə-belə gəldim. Siz bayaq saz çalıb-oxuyanda lap kövrəlmiĢdim. – Sağ ol ki, məni duymusan… Bura bax, qoçaq, Ģəhərdə, məmləkətdə nə var, nə yox? – Ağa, biz burda olan vaxtda Ģahımız özünə iki dəfə toy eləyib. – Yox əĢi?! – Bəli, bəli. Əvvəl toy eləyib Pirə Məhəmməd xanın qızını alıb. Üç gündən sonra da ġamxal sultan Çərkəzlə Hüseyn xan Xınıslının qızlarını bir gecədə hərəmxanasına gətirdib. – Nə olub belə, tələsir? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 244 – ġahın vəliəhdi yoxdu, ağa, ona görə. – Nə isə, Allah mübarək eləsin, oğul-qız sahibi olsun. – Amin, ağa! – Mən öz evimdə çoxmu dustaq olacam? – Biz kimik, ağa, Ģahdan ismarıc gözləyirik. – Nə barədə? – ġahın məramını biz hardan bilək, ağa. Buyurub keĢiyinizi çəkək, biz də çəkirik. Ġbrahim mirzə: – Darıxma, çox çəkməz Ģahımızın məramını bilərsiniz, – dedi və yenə axar suya tamaĢa etdi. Onun fikrə daldığını görən qorçu gəldiyi kimi də sakitcə çəkilib getdi. * * * Bir gün bir gecə də ötüb keçdi. Ġkinci günün axĢamı Ġbrahim mirzə ora-bura vurnuxan qorçuların hərəkətindən Ģübhələndi. Hiss olunurdu ki, onunla danıĢmaqdan yayınırlar. Nədənsə, dünən onunla danıĢan qorçu gözə görünmürdü. Bəlkə də onunla danıĢdığı üçün ondan ĢübhələnmiĢdilər. Ġbrahim mirzənin ürəyinə dammıĢdı ki, bu gecə nə isə xoĢagəlməz bir hadisə olacaq. O, özündən çox Gövhər bəyim üçün narahat idi. Qadını ona çox bağlıydı, demək olar, onunla nəfəs alırdı. Arada bir neçə dəfə onu qardaĢ-bacılarının yanına göndərmək istəmiĢdisə də, Gövhər bəyim onu tək qoymaq istəməmiĢdi. Sübhə yaxın, yuxunun Ģirin vaxtı Ġbrahim mirzə yataq otağının qabağında hənirti duydu. Gövhər bəyim bərk yatmıĢdı, onu oyatmamaq üçün ehtiyatla yerindən qalxdı: «Nə olur-olsun, təki Gövhər bəyimin bundan xəbəri olmasın». Tez paltarını geyindi, xəncərini belinə bağladı, qılıncını götürüb ayaqlarının ucunda qapıya yaxınlaĢdı. Hiss elədi ki, səs salmadan qapının arxadan bağlı olub-olmadığını yoxlayırlar. Ġbrahim mirzə səs-küy olacağından, Gövhər bəyimin oyanıb qara-qıĢqırıq salacağından ehtiyatlanıb qəflətən qapını açdı. Qorçular onu görüb çaĢdılar. Ġbrahim mirzə alatoranda qorçulardan birisinin əlində ip gördü və dərhal baĢa www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 245 düĢdü ki, onu boğmağa gəliblər: «Deməli Ġsmayıl mirzə onu aradan götürməyi tapĢırıb». Kimsədən səs çıxmırdı. Ġbrahim mirzə qapının ağzından uzaqlaĢmaq niyyətilə heç nə olmamıĢ kimi pilləkənləri düĢə-düĢə qorçulardan: – Xeyirdimi? – soruĢdu. Ġlk dəfə qapısını döyən qorçubaĢı təkəĢ-təkəĢ dilləndi: – Yox, Ģərdi, – dedi və geri çəkilərək. – Ey, qorçular, laf yeri deyil, ipi bunun boynuna atın. Ġbrahim mirzə geri çəkilib qılıncını tovladı və bir göz qırpımında qorçubaĢının qarnına yeritdi. QorçubaĢı nə isə demək istəsə də, bacarmadı, çölə tökülən bağırsaqlarını əlləri ilə tutub üzü üstə yerə sərildi. Qorçular bir an çaĢsalar da, tez özlərini ələ alıb Ġbrahim mirzəni tutmaq üçün irəli atıldılar. Çünki Ģah onlara Ġbrahim mirzəni qılıncla yox, boğaraq öldürmələrini əmr etmiĢdi. Ġbrahim mirzə irəli atılıb ona kəmənd atmaq istəyən qorçunu da Ģaqqaladı: – Rədd olun burdan! Rədd olun! – deyə onu əhatəyə almıĢ qorçuların üstünə bağırdı. Onun səsini eĢidən Gövhər bəyim hövlnak özünü çölə atdı: – Ġbrahim! – deyə qıĢqırdı. Ġbrahim yarına tərəf dönəndə qorçular kəndiri onun boynuna atıb dartdılar. O son gücünü toplayıb qorçulardan birini yaraladı. Ġp boynunu bərk-bərk sıxmaqdaydı, son nəfəsdə xırıltılı səslə: – Gövhər… qızım amanatı, – deyə bildi və sustalıb üzüqoylu yerə yıxıldı. Gövhər bəyimin fəryadı uca barını aĢıb Qəzvinin hələ yuxuda olan küçələrinə yayıldı: – VəhĢilər! Namərdlər! Alçaqlar! Allahsızlar. Bir görün kimə qıydınız? Bir görün neylədiniz?.. Ġbrahim… Ġbrahim, qalx ayağa, məni namərd qardaĢıma tapĢırıb getmə… Yox, mən sənsiz yaĢaya bilmərəm. Sənsiz mənə heç nə gərək deyil! Ey bu Ģübhün sahibi, ədalətini göstər! Yoxsa, sənə də asi olaram. Ortada üç meyit, bir yaralı qalmıĢdı. Qorçular onu atıb getmiĢdilər. Gövhər bəyim Ġbrahim mirzənin meyitini qucaqlayıb hönkürdü: – Sən hər Ģeyi bilirmiĢsən, Ġbrahim. Ona görə mənim uzaqlaĢmağımı istəyirmiĢsən. ĠstəmirmiĢsən müsibətini görüm. Mən Səfəvilər xanədanın sultanını, atam ġah www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 246 Təhmasibin sevimli kürəkənini Ģərəfini qoruyan gördüm. Yox, od vuracam bu Qəzvinə, o Çehelçütun eyvanına! Sənə qıyan o Ġsmayılı öz əlimlə parçalayacam. Nifrət olsun ona, nifrət, nifrət… Gövhər bəyim ərinin cənazəsinin üstündə özündən getdi. * * * Səhər Gövhər bəyimin fəryadı ilə açıldı. Lakin Ġbrahim mirzənin qətlə yetirilməsi xəbəri dildə-ağızda dolaĢmamıĢ, Səadətabad meydanında elə iĢlər, faciələr baĢ verdi ki, möhürdarın Ģəhidliyi az qala unuduldu. Allah elə bil səhər-səhər Səadətabad meydanına alıĢ-veriĢə gələn adamların ağlını baĢından almıĢdı. Meydanda qoyun-quzu alqı-satqısı üstündə dava düĢmüĢdü. Hüseynqulu Xüləfanın sufiləri hücum çəkib bazarın müdirini, darğanın mülazimlərini Ģil-küt eləmiĢdilər. Mülazimlərdən biri ağız-burnunun qanını silə-silə aradan çıxıb bazarda baĢ verənləri darğaya xəbər vermiĢdi. Darğa da, tənbəllik eləməyib on nəfər atlı qorçu göndərmiĢdi ki, iki-üç qoyuna görə dava salmıĢ, onun mülazimlərinə əl qaldırmıĢ o dəli-qudurmuĢları tutub onun hüzuruna gətirsinlər. Amma sufilər onları aparmağa gəlmiĢ qorçulara əl-qol atmağa aman verməmiĢdi. Döyülüb-söyülmüĢ qorçular aradan çıxıb darğanın yanına qayıtmıĢdılar. Darğa bu xəmirin çox su aparacağından ehtiyatlanıb özü bu iĢi yoluna qoymaq üçün atlanıb meydana gəlmiĢdi. Lakin sufilər baĢının dəstəsi ilə meydana girər-girməz onu daĢ yağıĢına tutdular. Sonra isə xəncər-bıçağa əl atdılar. Meydanda aləm bir-birinə dəydi. Yaralıların ah-ufundan, cığır-bağır səslərindən qulaq tutulurdu. Meydanda baĢ vermiĢ iğtiĢaĢı Ġsmayıl mirzəyə xəbər verdilər. Ġsmayıl mirzə onsuz da sufilərin Hüseynqulu Xüləfaya bəslədikləri rəğbətə, həmrəyliyə görə, onlar sarıdan tam arxayın deyildi və onların nə vaxtsa baĢ qaldıracaqlarından ehtiyat edirdi. ġahın əmri ilə yaraqlanmıĢ qızılbaĢ əmirləri ġah atı meydanında sıraya düzülüb Ġsmayıl mirzənin verəcəyi qərarı gözləyirdilər. Çox keçmədi Ģahın çaparı sufilərin «qətliam edilməsi» fərmanıyla gəldi. Əmirlər dərhal atlarını Səadətabad meydanına çapdılar. Sufilər siyirmə qılınc üstlərinə gələn qızılbaĢ əmirlərini görəndə Hüseynqulu Xüləfanın evi ətrafındakı mənzillərinə doğru qaçdılar. Amma qızılbaĢlar onları haqlayıb qılıncdan keçirdilər. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 247 Bir göz qırpımında Hüseynqulu Xüləfanın evi ətrafında beĢ yüz sufinin meyiti qaldı. Ancaq faciə bununla bitməmiĢdi. Qırğının, vay-Ģivənin baĢ qatdığı bir vaxtda cəlladlar Ģahzadələri, əmizadələri meydanlara çəkib Allahın dərgahına göndərirdilər. Rumlu camaatının arasında yaĢayan Mahmud mirzənin nə səltənətdən, nə də bu dünyadan bir umacağı yoxdu. Amma onu və bir yaĢlı oğlu Məmmədbağırı boğub öldürdülər. Ġmamqulu mirzəylə Əhməd mirzəni dövlətxanaya gətirərək At meydanı yaxınlığında qətlə yetirdilər. Gəncədən bu günlərdə gətirilmiĢ Əli mirzəyə, Ġbrahim mirzənin qardaĢı oğlu Məhəmməd Hüseyn mirzəyə rəhm eləyib hər ikisinin gözlərinə mil çəkdilər. Dünya iĢığına həsrət qalmıĢ Əli mirzə taleyi ilə barıĢsa da, Məhəmməd Hüseyn mirzənin ah-ufu, nifrini kəsilmək bilmirdi. Onun əhvalını Ģaha söyləyib: – Qibleyi-aləm, Məhəmməd Hüseyn mirzə sakitləĢmir, nə edək? – sordular. ġah da: – Səsini birdəfəlik kəsin! – əmrini verdi. Məhəmməd Hüseyn mirzəni də öldürüb meyitini o biri Ģahzadələrin cənazəsinin yanına qoydular. Ġsmayıl mirzə Pərixan bəyimin niĢanlısı, əmizadəsi Bədiüzzaman mirzəni, onun kiçik yaĢlı oğlunu da unutmadı. Eyni gündə onu da balaca oğlu ilə bir yerdə Sistan vilayətində iĢ baĢında qətlə yetirtdi. Hakimiyyətə iddialı olan Ģahzadələrin qətlə yetirilməsi ilə Ġsmayıl mirzənin ürəyi bir qədər rahatlıq tapdı. Arif adamlar baĢa düĢdülər ki, bazarda baĢ verənlər, sufilərin qətlamı qızılbaĢ əmirlərinin baĢını qatmaq, Ģahzadələri, əmizadələri qətlə yetirmək üçün qurulmuĢ bir oyunmuĢ. MürdəĢirlər yuat yerində yan-yana qoyulmuĢ Ģahzadələrin, Ġbrahim mirzənin cəsədlərini yuyurdular. MürdəĢirlərdən biri pıçıltıyla yoldaĢına dedi ki, deyirlər gecəyarısı dava düĢür, Molla Nəsrəddin yorğanını çiyninə atıb çölə çıxır ki, görsün nə baĢ verib. Oğrular onun çiyninə saldığı yorğanı götürüb qaçırlar. Molla sitildəyə-sitildəyə evə qayıdır. Arvadı Molladan soruĢur ki, nə baĢ verib? Molla deyir ki, heç, arvad, dava yorğan davasıymıĢ. AĢkarca hiss olunurdu ki, Ģahzadələrin meyitlərini tez-tələsik kəfənləyib basdırmağa tələsir, cinayəti torpaq altında gizlətmək istəyirlər. Pəhləvan cüssəli Mahmud mirzənin meyitinə qüsul verib kəfənləmək istərkən gözlənilmədən hərəkət edib gözlərini açdı. MürdəĢirlər bu qəfil «dirilmədən» diksinib geri sıçradılar: «Bismillah! Bismillah!» Mahmud mirzə çaĢqın, hürkək nəzərlərlə ətrafına, baĢının üstündəki adamlara baxdı və qalxıb oturdu. Çılpaqlığından həya eləyib ona biçilmiĢ kəfənlə ayıbını örtdü. MürdəĢirlərdən biri tez xirqəsini gətirib onun çiyninə saldı. Ona su içirtdilər. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 248 Mahmud mirzə özünə gələndə körpəsinin də meyitini yanında gördü: – Ay alçaqlar, – dedi, – bu körpənin günahı nəydi? MürdəĢirlər baĢlarını aĢağı salmıĢdılar, Ģahzadə ilə necə rəftar edəcəklərini bilmirdilər. Onların peĢəsi ölü yumaq idi. Onlar üçün meyidin Ģaha, yaxud nökərə aid olmağının elə də fərqi yoxdu. Birdən bu iĢlərə nəzarət edən yasavul yuat yerinə gəldi və çiyni xirqəli Mahmud mirzəni görəndə yerində donub qaldı. Mahmud mirzə əvvəl key-key yasovulun ağarmıĢ üzünə, heyrətdən böyümüĢ gözlərinə baxdı və qəflətən yerindən qalxıb onun xirtdəyindən yapıĢdı: – Get o alçaq Ģahına de ki, namərdcəsinə boğdurduğun sultan Mahmud Allahın izni ilə dirilib. Ona söylə ki, dünən atamızı, bu gün bizi kəfənləyənlər sabah da onu kəfənləyəcəklər. Amma Ģahın övladlarını qırdığına görə qızılbaĢlar onun tənasülünü kəsib ağzına soxacaqlar. Mahmud mirzə var gücü ilə yasavulu itələdi. Yasavul dal-dalı getdi, özünü saxlaya bilməyib yıxıldı. Hıqqına-hıqqına yerindən qalxıb dövlətxanaya qaçdı. Ġsmayl mirzə gözləri az qala həlqəsindən çıxan yasavuldan «dirilmə» əhvalatını eĢidəndə bir an duruxdu: – Bəs onu necə boğublar ki, dirilib?! – Qibleyi-aləm, mürdəĢirlər söylədilər ki, Ģahzadəni boğan zaman ip onun boynunun Ģah damarından birini yaxĢı sıxmayıb. – Ġndi mən o Mahmud mirzəni boğanları boğduraram, bir də belə qələt eləməsinlər. Yasavul Ģahın qərarını gözləyirdi. ġah isə cavab verməyə tələsmirdi. FikirləĢirdi ki, Allahın izni ilə dirilmiĢ Ģahzadəni bu gün bağıĢlasa, balaca oğlunun meyitini görən, ölüb dirilən Mahmud mirzə sabah onu bağıĢlayacaqmı? Lap bağıĢlasa belə, onun bu dirilmə əhvalatı bütün məmləkətə yayılacaq, künc-bucaqda ona Ģəbədə qoĢacaqlar. ġah üzünü yasavula tutub dedi: – Mən heç vaxt verdiyim fərmanı dəyiĢmirəm. Gedin o bədbəxti Haqqın dərgahına yola salın, sağ qalsa, oğul dağına dözməz. Yasavul mürdəĢirlərin yanına qayıtdı. Mahmud mirzə onlara yaxınlaĢan yasavulun qırımından hər Ģeyi baĢa düĢdü və bərkdən güldü: – Dediklərimi söylədinmi Ģahına? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 249 Yasavul baxıĢlarını Ģahzadədən gizlətməyə çalıĢdı: – Ağa, söylədiklərinizi yox, dirildiyinizi söylədim. – Nə buyurdu? – Yenidən boğulmanızı əmr etdi… Dedi sağ qalsa, oğlunun dərdinə dözməz. – Doğru deyib. Eybi yox, oğul dağı göstərənlər oğul dağı görəcəklər. – Birdən çılğıncasına, – o xəncərini mənə ver! – deyə hayqırdı. Yasavul geri çəkildi: – Verə bilmərəm, ağa. – Qorxma, səni öldürməyəcəm. Sizi adam öldürmək əzabından qurtaracam, – deyə Mahmud mirzə yasavulun qarĢısına yeridi. Yasavul qılıncına əl atmaq istədi, ancaq Mahmud mirzə cəld tərpənib qılıncı onun əlindən aldı. MürdəĢirlərin, yasavulun nitqi qurumuĢdu. – Ġstəsəm, bu saat hamınızı doğrayaram, amma əlimi qana batırmaq istəmirəm. Atasının, babasının yoluyla getməyən Ġsmayıl mirzənin cəhənnəmə döndərdiyi məmləkətdə yaĢamaqdansa yaĢamamaq yaxĢıdı, – deyib qılıncı bir anda boynuna çəkdi. Qan yasavulun sifətinə sıçradı. Mahmud mirzə bir qədər ayaq üstə durub qanının axaraq necə yerə töküldüyünü seyr elədi və birdən sustalıb dizi üstə çökdü. Yasavul, mürdəĢirlər donub qalmıĢdılar. Beləcə, II ġah Ġsmayıl Səfəvi çaldırdığı toydan sonra doğmalarına yüz illər boyu unudulmayacaq bir toy tutmuĢdu. Bir gün sonra bu toyun əks-sədası çox-çox uzaqlarda eĢidilməyə baĢladı. XXXIII FƏSĠL MÜQƏDDƏS RAMAZAN GECƏSĠ Ġstədim mən səni məsud edəyim, Duymadın qəlbimi, artıq nə deyim? Hüseyn Cavid www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 250 Gövhər bəyim heç cür özünü əla ala bilmirdi. Qohum-qonĢu Gövhər sarıdan çox nigaran idi, ən çox da Pərixan bəyim. Qorxurdu ki, Gövhər bəyim havalanar, Allah eləməmiĢ, ağlı baĢından çıxar. Qadının çılğınlığı son həddə çatmıĢdı Çinixanadakı əntiq qab-qacağı, əĢyaları, kitabları gətirib suya atır, sındırır, od vurub yandırırdı: «Qoy hər Ģey məhv olsun, təki cəlladımızın əlinə keçməsin. Təki onun qan tutmuĢ gözləri bu Ģeyləri görməsin». Onu tutduğu yoldan çəkindirmək mümkün olmurdu. Demək olar ərinin illərlə topladığı əntiq əĢyaları, nadir əlyazmaları məhv edirdi: «Ġbrahimsiz bunlar mənə gərək deyil» deyib hönkürürdü. Bununla da ürəyi soyumadı, tək-tənha Çehelsütün eyvanının qabağına gəldi, üzünü bu məĢhur eyvana, Ģahın oturduğu iqamətgaha tutub söyüb-söyləndi: – Ġsmayıl, Ġsmayıl, eĢidirsən məni, sən qatilsən, cəlladsan! ġahzadələr yox, sən ölməliydin, sən! Ey yeri, göyü yaradan, göstər qüdərtini, al bu qatil Ģahın canını! Ona qan qusdur! Bu mərhəmətsizə, bu qatilə göstər öz kəramətini, Ġlahi!!!» II ġah Ġsmayıl bacısının ona yağdırdığı nifrinlərini aydınca eĢidirdi. Əvvəlcə cəlladı göndərib onun səsini kəsdirmək istədi, ancaq qadına əl qaldırsa, qızılbaĢların gözündən düĢəcəyindən ehtiyat etdi. Sonra düĢündü ki, iki nəfər xacə göndərsin, yapıĢsınlar onun qolundan, aparıb atsınlar evinə. Xacələr Gövhər bəyimə yaxınlaĢıb qolundan tutdular: «Xanım, sakit olun, qarğıĢ eləməyin, Allaha ağır gedər», – deyə onu uzaqlaĢdırmaq istədilər. Gövhər bəyim onların üstünə çımxırdı: – Ağzından süd iyi gələn körpələri, cavan Ģahzadələri, əmizadələrini yatağında boğduran, qanına qəltan eləyənin əməli Allaha xoĢ gəlir?! Hə, xoĢu gəlir Allahın bu iĢlərdən? – … – Gözünüzü döyürsünüz? Cavab vermirsiniz? Çünki Əzrailə dönmüĢ Ģahınızdan qorxursunuz. Mən nifrət eləyirəm ona! Nifrət, nifrət, nifrət. Gövhər bəyimin səsi Çehelsütun eyvanının divarlarına dəyib əks-səda verdi. «Nifrət, nifrət, nifrət …» Küçədə, eyvanın qabağında dayanıb ona nifrin yağdıran bacısına qarĢı Ġsmayıl mirzənin içində elə bir qəzəb qaynadı ki, diĢlərini qıcadı, «Ay ana!» deyib taxtına çökdü. Ürəyinin üstündə quluncu ağaca dönmüĢdü. «Yoxsa Allah onun qarğıĢını eĢitdi?», – deyə düĢündü. Amma Gövhər bəyimin Ģahın halından xəbəri olmadı. Hələ də qarğıĢ etməkdəydi… www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 251 Xacələr onu çox çətinliklə Çehelsütun eyvanının qabağından uzaqlaĢdırdılar. O, həyətinə girəndə özündə-sözündə deyildi. Pərixan bəyim onun qoluna girdi, aparıb yatağına uzatdı: – Sənə dedim axı getmə. Bizim Ģahımıza söz təsir etməz. – Bəs neyləyim, qoy öz qulağı ilə eĢitsin ki, Səfəvilər ona nifrət eləyir. Görüm onu qan qussun! Ġbrahim kimi bir oğula qıyardılar? Görəsən, Allah bu zülmü yerdə qoyacaq?! – Yox, qoymayacaq, bacı. Allah heç bir zülmü yerdə qoymur. Bunu mən hər kəsdən yaxĢı bilirəm… «Heydər mirzədən sonra nələr olmayıb, Ġlahi. Hələ heç kəs baĢa düĢməyib ki, Allahın qəzəbinə tuĢ gəlmiĢik. Bu dünyada qatil də özünü haqlı hesab eləyir, heç kəs günahını boynuna almır. Allahın verdiyi cəzanı da qəzavü- qədər sanır. Amma elə Yaradanın izni ilə insanlar bir-birinə cəza verir». – Görmürəm, bacı – ĠnĢallah görərsən, – Gövhər bəyimin pırtlaĢıq saçını sığalladı. – Sakit ol, bacı, özünü ələ al. – Necə sakit olum, gör neçə evdə matəmdi. Səfəvi xanımlarına matəm libası geyindirib günü qara gəlmiĢ. – Doğru deyirsən, bacı, doğru deyirsən. Ən böyük günahkar mənəm. Onu taxtda mən oturtdum, mən. Sən ona yox, mənə nifrət elə. Gövhər bəyim qəzəbdən qovruldu: – Oy-oy-oy… Yanıram, bacı, yanıram, odsuz-ocaqsız yanıram, tüstümü görən yoxdu, halıma qalan yoxdu… Partlayıb öləcəm, balam yetim qalacaq. Yazıq balam, tənha balam… Pərixan bəyim daha göz yaĢlarını saxlaya bilmirdi: «Darıxma, bacı, mən onu məhv edəcəm! Mən ona layiq olduğu yeri göstərəcəm! ġahzadələrin, Ġbrahimin, Bədiüzzamanın qanını ona bağıĢlamayacam. Bu gündən onun ən böyük düĢməni mənəm». – Oy baĢım, oy baĢım, – deyə Gövhər bəyim zarıdı. – Pərixan, bilirəm mən Ġbrahimsiz yaĢamayacam. Onsuz bu dünya mənə zindandı. O madar balamı sənə tapĢırıram. Pərixan əlini onun kürəyində gəzdirdi: www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 252 – Belə naümüd danıĢma. Ölənlə ölmək olmaz. Allah qoysa, qızına özün baxacaqsan. – Yox, bacı, halım fənadı. Sabah qızı gətir, onunla halallaĢım. – YaxĢı, yaxĢı, gətirərəm, sakit ol. ÇalıĢ bir az yatasan. Gövhər bəyim sustalıb baĢını yastığa qoydu. Pərixan bəyim xeyli oturub onun yuxuya getməsini gözlədi. Nəhayət, Gövhər bəyimi yuxu tutdu. * * * Ġbrahim mirzənin sarayında əvvəlki çal-çağırdan, ürfan məclislərindən əsər-əlamət qalmamıĢdı. Evin nizami büsbütün pozulmuĢdu. Ġbrahimin faciəli ölümündən bərk sarsıntı keçirmiĢ Gövhər bəyim yatağa düĢmüĢdü. Pərixan bəyim onun qızını götürüb gəlmiĢdi. Gövhər qızını görəndə göz yaĢlarını saxlaya bilmədi: – «Mən ölsəm, halın necə olacaq, ay qızım?» – düĢünüb omaĢıdı*. Pərixan bəyim onu ovundurmağa çalıĢdı. Ancaq Pərixan bəyim Gövhər bəyimin ağarmıĢ bənizindən, gərilmiĢ əsəbindən anladı ki, bacısının əcəli yetiĢib. Tezliklə ruhu Ġbrahim mirzənin ruhu ilə qovuĢacaq. Gövhər bəyim nə qədər israr etsə də, Pərixan bəyim onu bu vəziyyətdə qoyub sarayına qayıtmadı, yastığının yanını kəsdirib durdu… Pərixan bəyim yanılmamıĢdı, üç gündən sonra cümə axĢamı Gövhər bəyimin əhvalı pisləĢdi. – Ġbrahim, Ġbrahim, hardasan, sənsiz yaĢaya bilmirəm. YaĢamaq istəmirəm, istəmirəm, – deyə haray qopardı və gözlərini əbədi yumdu. * * * Bu hadisələrdən aylar ötmüĢdü. Ġsmayıl mirzənin cariyədən oğlu dünyaya gəlmiĢdi. Onun sevincinin həddi-hüdudu yoxdu. Bu münasibətlə Qəzvinin hər bir məhəlləsində Ģadlıq məclisləri qurulmuĢdu. O, oğluna Müzəffərilər dövlətinin hökmdarı ġah ġüca Müzəffərin Ģərəfinə ġah ġücaəddin Məhəmməd adını verdi. ġah oğlunun lələliyini ġiraz hakimi Vəli sultan Zülqədərə tapĢırdı. Vəli sultan www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 253 Ģahın ona göstərdiyi bu iltifatdan hədsiz Ģad olmuĢdu. Mənzilini Ģahzadəyə layiq bir dəbdəbəylə bəzətdirmiĢdi. O, vədə vaxtı ġah Sücaəddin Məhəmmədin ləl- cəvahirlə iĢlənmiĢ beĢiyini dövlətxanadan çıxartdı və atlanıb beĢiyi qucağına götürdü. ġahın əmri ilə adlı-sanlı dövlət adamları dünyanın iĢlərindən xəbərsiz Ģirin-Ģirin uyuyan vəliəhdin beĢiyinin arxasınca addımladılar. MüĢayiət edib vəliəhdi Vəli sultanın mənzilinə apardılar. Ġsmayıl mirzənin Vəli sultanı oğlunun lələsi seçib Ģərəfləndirməsi təsadüfi deyildi. ġirazda Vəli sultanla Ġsmayıl mirzənin qardaĢı Məhəmməd mirzə arasında ixtilaf yaranmıĢdı. Zülqədərlər tayfası isə Məhəmməd mirzənin tərəfini saxlayıb, Vəli sultana qarĢı kobudluq etmiĢdilər. Vəzifəsi nüfuzdan düĢmüĢ Vəli sultan da iĢləri belə görub Qəzvinə, dövlətxanaya qayıtmıĢdı. Ġsmayıl mirzə onu ĢərəfləndirmiĢ, zamanı gələndə onun əli ilə zülqədərləri cəzalandırmaq niyyətini isə hələlik qəlbində gizlətmiĢdi. Beləcə, Ġsmayıl mirzə vəliəhd sarıdan arxayınlaĢmıĢdı. Və gələcəkdə varisinin əl- ayağına dolaĢa biləcək hər kəsi aradan götürməyə hazır idı. Onun yeganə nigarançılığı qardaĢı Məhəmməd mirzənin uĢaqlarıydı. Onları da birdəfəlik zərərsizləĢdirmək fikrindəydi. Ancaq hələlik anası Sultanım bəyimdən həya edirdi. Çünki anası nəvələrini çox istəyirdi. Bir də ki, anasına qarĢı sayğısızlıq göstərsə, xalqın bunu yaxĢı qarĢılamayacağının fərqindəydi. Digər tərəfdən, hələlik qardaĢı uĢaqlarından elə bir namərdlik də görməmiĢdi. Son zamanlar, daha doğrusu, Ģah ġücaəddinin dünyaya gəlməsi ilə Ġsmayıl mirzə tez-tez məclislər keçirir, alim və Ģairlərlə müxtəlif mövzu ətrafında mübahisələr edir, cürbəcür mülahizələr irəli sürürdü. Axır vaxtlar ürfan məclislərində Ģiə-sünni məzhəb ixtilafları barədə çəkinmədən fikirlər yürüdürdü. Ġsmayıl mirzə Peyğəmbərin xanımı AiĢəyə Ģiələrin tənə etməsini açıqca qəbul etmirdi. Bir dəfə xidmətində olan Ģiə üləmalarından soruĢdu: – Deyin görüm, Ģiə camaatı hansı dəlilə əsasən Tanrı Rəsulunun möhtərəm hərəminə tənə edilməsini caiz hesab edir? Siz də yaxĢı bilirsiniz ki, onun Ģəninə ismət və paklıq ayəsi nazil olmuĢdur. AiĢə xatun Peyğəmbərlə bir yastığa baĢ qoymuĢdu, onun məhbubəsi idi. Ġndi siz deyin, necə ola bilər ki, AiĢə xatun axirətin alovuna və cəzasına layiq olsun? Bəsrədə Təlhə və Zübeyrin qızıĢdırması və təhriki ilə AiĢə xatun ilə Həzrət Əmirəlmöminin Əbi ibn Əbu-Talib arasında münaqiĢə baĢ versə də, Həzrəti Əli onun qadınlara məxsus olan düĢüncə zəifliyini, ağlının nöqsanını əsas tutaraq, onu əfv etdi. Bu əfvin sübutu belədir ki, AiĢə xatunu izzət və ehtiramla Mədinəyə göndərdi. Buna görə də AiĢə xatuna edilən tənə Həzrət Əlidən qaynaqlanmır. ġiə üləmaları bu barədə nə söyləyirlər? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 254 Üləmalar susdular, onun fikrini nə inkar, nə də təsdiq etdilər. Ġsmayıl mirzə sualına cavab almadıqda üzünü xüləfa Bolgara tutdi: – Xəlifə! – Bəli, qibleyi-aləm, – deyə xüləfa Bolgar təzim etdi. – Əgər bir kəs sənin zövcənin adını camaat arasında çəksə, onu söysə, sənin acığına gələr, ya yox? – Bəli, gələr. – Bəs, nə üçün adamlar Tanrının Rəsulunun möhtərəm hərəmini lənətləyirlər? Xüləfa Bolgar özünü itirmədi: – SöyüĢ söymək haramdır, – dedi, – amma lənət Tanrının rəhmətindən uzaqlaĢanlara aid olunur və qarğıĢ kimidir. Yəni hər kəs ki, pis əməl edibdir, onun iĢini Tanrıya həvalə edirsən. Bu iĢdə bir qüsur yoxdur. Ġsmayıl mirzə sorğusuna müsbət cavab almadığı üçün soruĢdu: – Xəlifə, sən sadəlövh bir türk kiĢisisən, bu məsələni sənə kim öyrədib? Xülafə: – Cənnətməkan Ģahın zamanında üləmalardan eĢitmiĢəm, – dedi. Bolgarı sevməyənlər onun üzünə durdular: – ġah həzrətləri, Xəlifə yalan söyləyir. Bir neçə vaxt bundan əvvəl Ģahlıq eyvanında mərhum Ġbrahim mirzənin hüzurunda bu məsələ barədə üləmaların arasında danıĢılanda eĢidib. Ġsmayıl mirzə bu sözləri eĢidəndə qəzəbləndi: – Bir xəlifə ki, öz mürĢidi-kamilinə yalan deyir, cəzaya layiqdir! Məclisdə oturan sufilər də elə bil bu sözlərə bənd imiĢlər. Bir göz qırpımında Xüləfa Bolgarı təpikaltı elədilər. Yazıq kiĢi nəfəsini belə almırdı. Sufilər onu ölmüĢ bilib, cəsədini keçəyə büküb mənzilinə apardılar. Sufilər gedəndən çox sonra kiĢinin huĢu özünə qayıtdı. Yerindən qalxa bilmirdi. O, ancaq iki-üç aydan sonra hərəkət edə bildi. Ġsmayıl mirzə isə onun vəzifəsini Dədə Xüləfa Ustaclıya tapĢırdı. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 255 Ġsmayıl mirzənin Ģiə-sünni məzhəb ayrılığına münasibəti heç də bununla bitmədi. O, Ģiə üləmalarına əmr etdi ki, bu gündən təbərra mərasimi küçələrdən, məhəllələrdən yığıĢdırılsın. ġah on iki nəfər qorçu ayırdı ki, məscidlərdə moizə məclisində təbərra deyən hər kəsin cəzasını versinlər. ġah fərmanı cümə axĢamı vermiĢdi, elə həmin axĢam da moizə məclisi idi. Moizə bitəndən sonra çörəkpulu təbərra söyləməkdən çıxan DərviĢ Qənbər Təbərrayi özünü saxlaya bilməyib bir beyt oxudu: Əliyə və nəslinə canü-könüldən salavat, Əli düĢmənlərinə həmiĢə lənət olsun! Qorçular bir andaca DərviĢ Qənbəri dəyənəyin altına saldılar. Təbərra deməkdə misli olmayan, bu məharətinə görə Təbərrayi ləqəbini qazanan DərviĢ Qənbərin döyülməsi Ģiələrin göz yaĢlarına səbəb oldu. Bir gün də Ģahın məclisində Ġsmayıl mirzənin sünni-Ģiə siyasətini dəstəkləyənlərdən biri qalxıb dedi: – Qibleyi-aləm, məscidlərdə Ģeir oxumaq və yazmaq qadağan olsa da, Qəzvin məscidlərinin daĢ-divarları aĢiqanə Ģeirlərlə doludur. Ġsmayıl mirzə məclisə göz gəzdirib axtardığını tapdı: – Ey Mir Zeynalabdin KaĢi, sən bu Qəzvinin möhtəsibisən*, sabah səhərdən adamlarını götürüb məscidlərə gedirsən, o Ģeirləri məscidlərin tavanından, divarlarından qaĢıtdırırsan. EĢitdinmi? – Bəli, qibleyi-alim, eĢitdim. Səhərisi Mir Zeynalabdin KaĢi dəstəsi ilə məscidlərə gedib Həzrəti Əlinin, məsum imamların Ģərəfinə yazılmıĢ Ģeirləri xüsusi bir canfəĢanlıqla pozdurdu. Bu əhvalatdan sonra Ģiə üləmaları arasında Ģahın sünni məzhəb olması barədə pıçhapıç baĢladı. Sonra bu pıçıltı böyüyərək məmləkəti dolaĢdı, ordugahda yayıldı. Ġsmayıl mirzə künc-bucaqda danıĢılanlara əhəmiyyət verməyərək islahatını davam etdirirdi. O, hələ də öz adına qızıl pul zərb etdirmədiyindən, alıĢ-veriĢ köhnə üsulla aparılırdı. Zərrabçılar yeni sikkələrin zərb olunmasını, zərbxanaların mənafeyinin gözlənilməsini ondan xahiĢ edirdilər. Ġsmayıl mirzə sikkənin bir tərəfində «La ilahə illəllah, Məhəmmədən rəsulallah, Əliyyən vəliyullah» sözlərinin nəqĢ olunub- www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 256 olunmaması haqqında çox düĢünmüĢdü. Axırda bu məsələni meydana topldaĢmıĢ camaatın qarĢısında həll etməyə qərar vermiĢdi. Vəziri Mirzə Salman da yanında idi. O: – Camaat, – dedi, – bu dirhəm və dinarlar** ticarət zamanı yəhudilərin, ermənilərin, məcusların***, hindlilərin, bir sözlə, kafirlərin də əlinə keçir, bununla da «Quran» ayəsinə zidd olaraq natəmiz adamlar, Allahın isminə toxunurlar. Ona görə də sikkələrin bir üzündə ġeyx Əttarın Həzrət Ġmam Əlinin, onun nəslinin Ģərəfinə söylədiyi bu beytinin yazılmasını əmr edirəm: Nə olsun ki, Ģərqdən qərbə imandır?! Əli ilə nəsli bizə tamamdır. Beləcə, sikkələrin üzərindən «Əliyyən vəliyullah» sözləri silindi, digər üzündə isə Ġsmayıl mirzənin Adili təxəllüsünə yaraĢan «nu əl-adil» (ədalətlidir) sözləri zərb olundu. Onun bu cür qərarları qızılbaĢlar və sufilər arasında heç də yaxĢı qarĢılanmadı. Bəzi əmirlər və əyanlar Səadətabad bağının qapısı yaxınlığında yığıĢıb Ģahın hərəkətlərini müzakirə edir, çıxardığı qərarlar ətrafında mübahisələr edirdilər: «Cənnətməkan Ģahın oğlu, ġeyx Səfinin törəməsi, Əli ibn Əbu-Talibin – ona salavat və salam olsun – nəslindən olan mürĢidimizin, vəlinemətimizin məzhəbi barədə əcaib, qəribə sözlər dolaĢmaqdadır. Onu ġahi-Mərdanın düĢmənlərinə dost olmaqda ittiham edirlər», – kimi fikirlər artıq hər yerdə səslənməkdə idi. Əlbəttə, danıĢan dillərin hamısını kəsmək olmazdı. Son vaxtlar ordugahdan da Ġsmayıl mirzənin qulağına onu əndiĢələndirən cürbəcür Ģaiələr gəlib çatmaqdaydı. Nəhayət, Ģah baĢa düĢdü ki, Ģiə-sünni məzhəbi barədə verdiyi qərarlarla Ģiələrin heysiyyəti ilə oynayıb… ġayiələrdən birisi çox inandırıcıydı. Söyləyirdilər ki, bəs, Mazandarana hakim təyin etdiyi qardaĢı oğlu Sultan Həsən mirzə orada hörmətini itirdiyindən onun icazəsi olmadan Tehrana gəlib. Bəzi qızılbaĢ əmirləri onu Səfəvilər taxtından salıb Sultan Həsən mirzəni oturtmaq istəyirlər. Yazıq Sultan Həsən mirzənin isə əmisinin yerini tutmaq heç ağlına da gəlmirdi və Ġsmayıl mirzənin əmrini gözləyirdi ki, Qəzvinə, onun hüzuruna gəlsin, Mazandaranda baĢına gələnləri ona söyləyib, ondan nə edəcəyi barədə məsləhət alsın. Əmisi isə onun Qəzvinə gəlməsi üçün icazə verməyə tələsmirdi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 257 Ġsmayıl mirzənin sufilərindən və tərəfdarlarından olan Ərdoğan xəlifə Təkəli bir gün Səadətabad bağının qabağına toplaĢan sufilərə, qızılbaĢ əmirlərinə dedi ki, Ģahın Ģiə məzhəb olub-olmaması barədə xatircəm olmaq istəyirsinizsə, qazilər və sufilər adından Əmir xan hökmdarın hüzuruna gəlsin, onunla görüĢdürüm. Camaat arasında bu sözləri eĢidən bir nəfər dərhal siviĢib aradan çıxdı. Əməlli- baĢlı matəm libası geyinib Ģahın hüzuruna buyurdu, ikiqat olub dedi: – Qibleyi- aləm, indicə Səadətabad bağından gəlirəm. Türkman və təkəlü əmirləri Əmir xan və Ərdoğdu xəlifənin sərkərdəliyi altında ittifaq bağlayıblar. Söyləyirlər ki, Ģah məzhəbini tərk etmiĢdir. Sizi aradan qaldırmaq istəyirlər». Bu sözləri eĢidən Ġsmayıl mirzə qəzəb atına mindi. FərraĢları çağırıb: – Gedin o Əmir xanla Ərdoğan xəlifəni hüzuruma gətirin. FərraĢlar çıxdılar. Bir saatdan sonra artıq Əmir xanla Ərdoğan xəlifə Ġsmayıl mirzənin hüzurundaydılar. ġah onların üstünə qəzəb püskürdü: – Nə üçün siz məni qızılbaĢlar arasında bihörmət edirsiniz? Sizə kim deyib ki, mən sünni məzhəbini qəbul etmiĢəm? Camaatın mənə olan inamını niyə sarsıdırsınız? Əmir xan özünü itirmədi: – Allah eləməsin ki, biz Ģah həzrətləri barədə səhv gümana düĢək. Biz deyirik ki, bəzi hallarda Ģərəfli hökmdardan məzhəb barədə laqeydlik baĢ versə də, bu dövlət iĢlərinin zərurəti ilə bağlıdır, düĢmənlərimizi zərərsizləĢdirmək üçündür. Amma zahirdə Ģiə, batində sünni məzhəb olan bəzi üləmalar Ģərəfli hökmdarı bədnam edib, camaata açıq-aydın deyirlər ki, Ģah həzrətləri sünnilik məzhəbinə meyl edir. ġah həzrətləri bu məsələni yanlıĢ hesab edirsə, bu cür üləmaları tənbeh etsin, bizi yox. Ġsmayıl mirzə bayaqdan susub dayanmıĢ Ərdoğan xəlifəyə üz tutdu: – Budur, Əmir xan sənin arxanda dayanıb, sənə himayədarlıq edir. Nə sözün var de! Ərdoğan xəlifədən qabaq Əmir xan cavab verdi: – ġah həzrətləri, nə üçün bizim kimi dövlətsevərlərin barəsində qərəzli adamların söylədiklərinə inanırsınız? Həmin sözlərin doğru və yalan olmasını aydınlaĢdırmadan, bizim kimi fədakar tərəfdarlarınızı nifaq əhli hesab edirsiniz? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 258 Ġsmayıl mirzə, nəhayət, onu qəlbən narahat eləyən mətləbini dilə gətirdi: – Ona görə ki, siz mənim qızılbaĢlara padĢahlıq etməyə ləyaqətimin olmadığını düĢünüb, bir-birinizlə razılaĢaraq, Sultan Həsəni Tehrandan gətirib padĢah etməyi qərara almısınız. Əmir xan kəfənini boynuna dolamıĢdı, heç bir təlaĢ keçirtmədən dedi: – ġah sağ olsun, biz iyirmi ildir ki, sizin Ģərəfli zatınızın tərəfdarıyıq və dostluq təbilini döyəcləyirik. Ġndi ki, mətləbimizə çatmıĢıq, Sultan Həsəndən nə fayda tapa bilərik? Onun padĢahlığı heç xəyalımızdan da keçməmiĢdir. ġah indi əsl niyyətinin üstünə gəldi: – Doğru deyirsinizsə, onda məni Sultan Həsən barədə xatircəm edin. Bu o demək idi ki, Sultan Həsəni öldürün, sizə inanım. Ġki od arasında qalan Əmir xanın baĢı razılıq əlaməti olaraq sinəsinə əyildi. Ya Ģahın əmrini icra etməliydi, ya da öz baĢından keçməliydi. ġahın əmri ilə Ərdoğan xəlifə zindana, Əmir xan isə Tehrana, Sultan Həsənin qətlini həyata keçirməyə yollandı. Ġsmayıl mirzə bu hökmü verəndə hətta anası Sultanım bəyimin nəvəsi Sultan Həsən mirzəyə sonsuz məhəbbətini də nəzərə almadı. * * * Hicri 985-ci il idi (1577). Ramazan ayı təzəcə girmiĢdi. Ġsmayıl mirzə Sultan Həsən mirzənin qətlindən sonra da sakitləĢə bilmirdi. Çox düĢünüb-daĢındıqdan sonra doğma qardaĢı Məhəmməd mirzəni, onun oğlanlarını – hətta yeddi yaĢlı Abbası (gələcəyin Ģahını) da aradan götürməyi tapĢırdı. Sanki onun ürəyi bu sözlərlə döyünürdü: «Hakimiyyətin Ģəriki olmamalıdır!» O, son vaxtlar Qəzvində ən çox Pərixan bəyimdən nigaran idi. Onun necə dəvə kimi kinli, həm də ağıllı, tədbirli olduğunu bilirdi. QızılbaĢ əmirlərinin bu xanıma rəğbət bəslədiklərindən də xəbəri vardı. FikirləĢirdi ki, Pərixan bəyim yəqin ki, Ģahzadələrin, hörmət bəslədiyi Ġbrahim mirzənin, niĢanlısı Bədiüzzamanın qətlə yetirilmələrini heç vaxt ona bağıĢlamayacaq. Onun hətta bir belə faciələrdən sonra ağlayıb-sıtqadığını da eĢitməmiĢdi. Yəqin ona olan sonsuz nifrəti qoymur qızı ağlamağa… www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 259 Əlbəttə, bu xanımı çox asanlıqla aradan götürə bilərdi – hərçənd onu məhv etmək üçün ilk öncə keĢiyində duran ġamxal sultan Çərkəzi zərərsizləĢdirməliydi. Nə olsun ki, qayınatasıdır. Amma onun qarĢısını kəsən ən çox el tənəsiydi. Pərixan bəyimi öldürtsə, qızılbaĢlar, sufilər buna yaxĢı baxmazdılar. Ancaq son anda Pərixan bəyimi baĢqa cür cəzalandırmaq fikrinə düĢdü. GöstəriĢ verdi ki, onun imarəti dağıdılsın, kəniz saxlaması isə qadağan edilsin. Bu kəniz məsələsini isə onun ağlına arvadı Səkinə sultan salmıĢdı. Fərman verilmiĢdi, hökm yerinə yetiriləcəkdi, sadəcə, müqəddəs Ramazan ayının çıxmasını gözləyirdilər. Bu əcaib qərarı eĢidəndə Pərixan bəyim bilmədi neyləsin. Evdə, Səadətabad bağında xeyli var-gəl elədi. Ġsmayıl mirzənin əksi elə bil gözünün içinə girmiĢdi. Onu heç cür gözlərinin aynasından çıxarıb ata bilmirdi. Gözlərini yumanda da onu görürdü. Ürəyində ona deyiləsi bir dəvə yükü sözü vardı. Bəlkə ondan sonra ürəyi boĢalardı, amma fərmandan sonra kim idi Pərixan bəyimi onun yanına buraxan?! Çox düĢünüb-daĢındı. Axırda evə qayıdıb Ġsmayıl mirzəyə məktub yazmağa qərar verdi. Məktubu yazıb qoca xacəyə verdi ki, Çehelsütun eyvanına gedib Ģaha çatdırsın. Bir saatdan sonra Ġsmayıl mirzə Pərixan bəyimin məktubunu oxuyurdu. Məktubun hər sətirindən Pərixan bəyimin qəzəbli səsi eĢidilir, kinli baxıĢları onu acıqlı-acıqlı müĢayiət edirdi. O yazırdı: «Bu məktubu* mübarək baĢınızın qərəzkarlıqdan təmizləndiyi vaxt mütaliə edin… Əvvəla, Məhəmməd Mustafa salavatullah və Əli Mürtəza əleyhüssalam ailəsinə nümunə olan o Cəm məqamlı mərhum padĢahın** ailəsinə qarĢı sizin etdiyiniz dəyyusluq töhməti yaxĢı iĢ deyildir. Siz Qəhqəhə qalasında dustaq olan vaxt gözlənilməz hadisələr törətməkdə ittiham olundunuz. ġah Təhmasibdən sənin etdiyin günahların əfv olunmasını rica edən təkcə mən olmuĢam… Sən demisən ki, övrətlər dövlət iĢlərinə qarıĢmalı deyillər. Bu boĢ bir xəyaldır. Övrətlərin heç vaxt səltənət iddiası olmayıbdır. Elə iddia olsaydı, ixtiyar ipini əldə tutduqları vaxt olardı və övrət, dodaqlarından süd iyi gələn padĢah övladlarından birini aradan götürər, özü rahatlıqla səltənət baĢına çıxardı… QardaĢının qaladan çıxarılması və nicatı üçün elə mübarizə aparmazdı. Bəli, doğru məsəldir: yaxĢılıq əvəzinə yamanlıq!.. Mənim bütün ömrüm fiqh*** kitablarının mütaliəsi ilə keçmiĢdir. Mən təfsirlərin**** əksəriyyətini mühafizə edirəm… Çünki mən baĢqa Ģahzadələr kimi atamın paytaxtından uzağa getməmiĢəm, dövlətxanaya küçədən keçib daxil olmamıĢam, Ģəhər hamamlarını görməmiĢəm, Ģikara çıxmamıĢam, heç bir töhmət www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 260 küncündə oturmamıĢam… Amma baĢqaları rahatlıq və səltənət arzusundadırlar. Onlar qoy öz əllərini qadınların ətəklərindən kənar etsinlər. Cəm məqamlı padĢahın istəyinin əleyhinə hərəkət etməsinlər ki, elə hərəkətin nəticəsi yaxĢı olmaz. Yox, əgər dünyanı tutmaq və asudə olmaq istəyirlərsə, yaxĢılığı özlərinə peĢə edib, öz baĢlarını rəhm papağından kənara çıxarsınlar… Allaha and olsun ki, qətl etmək və öldürməklə səltənət iĢi irəli gedə bilməz. Ġrəli getsə belə, zülmkarlıq Fironun, Hamanın və ġəddadın etdiklərindən az olmaz… Bundan baĢqa, siz bu zəif qadının imarətinin dağıdılması barədə əmr vermisiniz. Bunu etmək asan iĢdir, amma gərək gor evi abadan olsun… Sizin mübarək xatiriniz məndən narahatdırsa, onda məni özümə layiq olan gülxəndə***** yerləĢdirin. O cür bir atanın vəfatından sonra mənə gülxən ən yaxĢı yerdir, gülĢən isə qoy uca və əziz övladlara qismət olsun… BaĢqa bir sözüm də budur ki, siz bu zəif kimsənin özünə kəniz saxlamağını qadağan etmisiniz. Ġsmət əhlinin, dövlət və təharət****** taxtına əyləĢən qadının, yəni nəvvabın******* möhtərəm hərəmi Səkinə sultan xanımın fikri budur ki, kənizi olmayan hər bir qadının Ģöhrəti, Ģanı da yoxdur. Bu fikir düzgün deyildir. Kənizi olmayan qadınlar da Ģan sahibidirlər. Mənim əgər-əskiyimindən heç kimin xəbəri yoxdur, çünki mən hərəmxanadan heç yana çıxmıram. Həzrət Səkinə sultan xanım isə buyurmuĢdular ki, mənə xidmət üçün iki kəniz kifayətdir. Ya rəb, görəsən, nə üçün ona yüz nəfər qulam kifayət deyil, amma mənə iki kəniz bəsdir?.. Budur, bu baĢ, bu kəfən. Ölməyə hazıram. Əlindən gələni et!» Məktubu oxuyub bitirdi. Pərixan bəyim açıqca onu təhdid edirdi: «Budur, bu baĢ, bu kəfən. Ölməyə hazıram. Əlindən gələni et!» Pərixan bununla nə demək istəyir? Yoxsa onu təkbətək döyüĢə çağırır? Yoxsa kimliyimi, nəyə qadir olduğumu unudur, mənim kinli bacım… Ġnsafən məni taxta o çıxarıb. Amma sonra yerini bilmədi, padĢahlıq iĢinə qarıĢdı… Nəsə, bu qızdan xata əskik deyil. Qoy bu Ramazan ayı çıxsın, ondan sonra bu xanım barədə bir Ģey fikirləĢərik. AxĢam Ġsmayıl mirzə baĢının mülazimləriylə Ģəhərə gəzməyə çıxdı. HəmiĢə olduğu kimi, yenə baĢını qaldırıb göy üzünə çitənmiĢ ulduzlara tamaĢa etdi. Və birdən Qövs bürcündə bir quyruqlu ulduz gördü. Ulduzun quyruğu səmanın ortasından məğribə tərəf uzanırdı. O, bundan çox narahat oldu. Mülazimlərin yanında bir söz deməsə də, səhər tezdən münəccimləri yanına çağırmağı qərara aldı. Gecəni çox narahat yatdı. O, yaxĢı bildiyi nücum elminin dəlillərinə əsasən, belə düĢünürdü ki, bu hadisənin baĢ verməsi padĢahlardan birinin dünyasını dəyiĢməsinə iĢarədir. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 261 Səhər tezdən münəccimlər saraya gəldilər. ġahı sakitləĢdirib dedilər ki, ulduzun quyruğu məğribə tərəf uzandığı üçün onun ən böyük təsiri Rum vilayətində və qərb torpağında baĢ verəcək. Ġsmayıl mirzə münəccimlərin sözlərini eĢidib bir qədər sakitləĢdi. … Bu hadisədən üç gün keçmiĢdi. Ġsmayıl mirzə Ramazan ayının 13-ü (24 noyabr 1577), yekĢənbə günün gecəsi çoxlu Ģərab içib nəĢələnmiĢdi. Hüseyn xan Xınıslının qızıyla bir saat əylənəndən sonra Ģəhərə çıxmaq fikrinə düĢdü. O, dostu Həsən bəy Halvaçıoğlu və bir neçə yaxın adamı ilə Qəzvinin küçələrində gəzib- dolaĢdı. Gecəyarısı geri qayıtdılar. ġah gec olduğundan sarayına yox, dostu Həsən bəyin qapısı ġah atı meydanına açılan evinə getdi. Taxta çarpayıya uzanıb gözlərini tavana zillədi. ġahzadələr, əmizadələri bir-bir gəlib xəyalından keçdi. FikirləĢdi ki, bir il yarımlıq padĢahlığı dövründə nə qədər nahaq qanlar töküb, hələ nə qədər də tökməlidi. Nəyin naminə? Hakimiyyətin, vəliəhd ġah Sücaəddinin sabahı naminə! Səfəvi xanədanı mənim qanımı daĢıyanların qılıncının gücünə daha da geniĢlənəcək… Bu Pərixan bəyim, görəsən, nə cəsarətlə o məktubu mənə yazıb? Hər sözü bir batman ağırlığındadı… Sən bunun sözünə bax: «… bu baĢ, bu kəfən. Ölməyə hazıram. Əlindən gələni et!» BaĢ üstə, əlimdən gələni edərəm. Qoy bu müqəddəs Ramazan ayı çıxsın, sənin dərsini verəcəm. Dostunu səslədi: – Ey Həsən bəy, mənə tiryək gətir, gözümə yuxu getmir... Nə axmaq gecədi. Fikrim çalpaĢıq düĢüb. Hə… münəccimlər söylədilər ki, Zurbabə quyruğunu Rum vilayətinə uzadıb, birdən Osmanlı padĢahı ölər. Həsən bəy əlində tutduğu qutudan tiryək götürüb ona verdi. Ġsmayıl mirzə tiryəki ondan alıb atdı. – Azdı, yenə də ver, – dedi. – Hər Ģeyi, keçmiĢimi, sabahımı, düĢmənlərimi unutmaq istəyirəm. Həsən bəy matdım-matdım ona baxırdı. ġah xumarlanmıĢ gözlərini ona zillədi: – Sən on doqquz il altı ay, iyirmi bir gün zindanda yatmağın nə demək olduğunu bilirsənmi, Halvaçıoğlu? Bilirsənmi neçə gün eləyir? – Xeyr. – 7 min 138 gün eləyir, Halvaçıoğlu. 7 min 138 gün! Qadınsız, məhəbbətsiz… Qəhqəhə qalasında, daim nəzarətdə… Belə məĢəqqətli günləri yaĢayanın ürəyində mərhəmət, Ģəfqət olarmı? Halvaçıoğlu, sən bilirsənmi mən kiməm? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 262 – Bu nə sözdü, hökmdar. Əlbəttə, bilirəm. ġah Ġsmayılın nəvəsi, ġah Təhmasibin qəhrəman oğlu, Səfəvilər xanədanının Ģəhriyarı… MürĢüdi-kamilimiz… – Saxla, saxla. Deyim mən kiməm? Yazıq Həsən bəy çaĢıb qalmıĢdı. – Buyurun, hökmdar. – Mən Allahın yer üzündəki ölüm mələyiyəm. Bildinmi, ölüm mələyi! Əzrail! – Belə sözlər deməyin, hökmdar. – Bunu mən demirəm, qətlinə fərman verdiklərim gecələr yuxuma girib belə söyləyirlər. Tiryək ver, tiryək, olmuĢları unutmaq istəyirəm. Həsən bəy Halvaçıoğlu ona yenə tiryək verdi. Ġsmayıl mirzə tiryək atıb uydu. Sanki nəfəs almırdı. EPĠLOQ Nə baxırsan gülə-gülə, Mən də baxdım gülə-gülə. Uçacaqsan sən də bir gün, Baxacaqlar gülə-gülə. Elin sözü Qəzvinin adi gecələrindən biri idi. Ağacların budaqları bir-birinə çırpılır, külək ömrünü yaĢamıĢ saralmıĢ yarpaqları qabağına qatıb küçələrdə hara gəldi qovurdu. HəmiĢə olduğu kimi, xidmətçilər, müqərrəblər Ģahın gecələdiyi evin qabağına toplaĢıb onu gözləyirdilər. Ancaq nədənsə bu gün Ģah yuxuya qalmıĢdı. Vaxt ötür, ġah atı meydanına bitiĢik otağın qapısı isə açılmırdı. Kimsənin ixtiyarı yoxdu ki, Ģahın yataq otağına yaxınlaĢsın. Vəzir Mirzə Salman da Ģahın dövlətxanaya gəlməməsindən nigaran olub qorçubaĢı ilə ġah atı meydanına gəldi. Artıq günortaya az qalırdı. Yox, bir belə yatmaq olmazdı. ġah hətta sərxoĢ olduğu www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 263 gecələrdə də bir belə yatıb yuxuya qalan deyildi. Nəhayət, vəzir Mirzə Salman özündə cəsarət tapıb otağın qapısını açdırdı. Yataq otağına girəndə Ģahın hərəkətsiz halda arxası üstə uzandığını gördü. Mirzə Salman – Hökmdar, hökmdar! – deyə qıĢqırdısa da, ondan səs çıxmadı, deyəsən, nitqi batmıĢdı. O, çox ağır nəfəs alırdı. Mirzə Salman həkimbaĢını çağırtdırdı, o da Ģahın bəbəklərinə baxandan sonra ümidsiz halda baĢını buladı. Mirzə Salman ancaq bu zaman yerindən tərpənməyə halı olmayan, qorxusundan sarısını udmuĢ Həsən bəy Halvaçıoğlunu gördü. Onu sorğu-suala tutmağın vaxtı deyildi. Mirzə Salman qorçubaĢına Əmir xanla Pirə Məhəmməd xanın dalınca adam gördərməyi tapĢırdı. Əmir xanla Pirə Məhəmməd xan özlərini hadisə yerinə yetirəndə artıq Ġsmayıl mirzə dünyasını dəyiĢmiĢdi. Əmir xan qəflətən yaxınlaĢıb yerindən tərpənməyən Həsən bəy Halvaçıoğlunun xirtdəyindən yapıĢdı: – Qurumsaq, düzünü de görüm nə baĢ verib? Gözləri kəlləsinə çıxan Halvaçıoğlu: – ġəhriyarımız axĢam iftardan sonra Ģərab içdi, bir saat hərəmxanada, Hüseyn xan Xınıslının qızının yanında qaldı. Sonra gəlib dedi ki, Ģəhəri gəzmək istəyir. Gecənin yarısına kimi Ģəhərdə dolaĢdıq. Hamamın yanında bir halvasatan oturmuĢdu. ġahımız onun halva-çörəyindən çox yedi. Doymaq bilmirdi. Biz evə qayıtdıq. Artıq gec idi. ġah tiryək istədi. Tiryək qutusunu əlimə alanda sübhələndim. Çünki tiryək qutusunu həmiĢə mən möhürləyirdim. Amma bu dəfə mənə elə gəldi ki, möhür pozulub. Mən bunu Ģaha dedim, amma o, buna fikir vermədi. Nə üçünsə yaman dərdlənmiĢdi. Çoxlu tiryək atıb yatdı. Gün çeĢtə çıxanda onu belə halsız gördüm. Qorxudan ayaqlarım qıc oldu. Əmir xan qıĢqırdı: – Halvaçıoğlu, bizim padĢahımızı zəhərləyiblərsə, sənin köməyin, yardımın olmadan bu iĢ baĢ tutmazdı. Səni indi o dünyaya göndərəcəm. Halvaçıoğlu: – Mən padĢahın mərhəməti sayəsində bütün qızılbaĢların böyüyü idim, nədən ötəri onu zəhərləməliydim?! – dedi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 264 Əmir xan əmirlərə bu iĢi araĢdırmaq istədiyini söylədi. Vəzir Mirzə Salman, baĢqa əmirlər ona bu iĢi ĢiĢirtməyin heç bir faydasının olmayacağını, indi dövlətin sabitliyini qorumağın vacibliyini söylədilər. Əmirlərin təklifi ilə aralarında ixtilaf olan türkman tayfasının böyüyü Əmir xanla Pirə Məhəmməd xan ata-oğul saziĢi bağladılar. Bu saziĢdən sonra səltənət və padĢahlıq məsələsi ətrafında söhbət etdilər. ġiraz hakimi Vəli sultan söylədi ki, atanın mirası oğula çatmalıdır. Gəlin, ġah ġücaəddini Ģah elan edək. Əmir xan ona qəti etiraz etdi: – Vəli sultan, sən yoxsa vəkili-səltənə olmaq, qızılbaĢların böyüyünə çevrilmək istəyirsən?! Səkkiz aylıq tifil bu boyda Ġran səltənətinə necə padĢah ola bilər? Vəli sultan geri çəkilmək istəmədi: – Onda səltənəti Pərixan bəyim idarə etsin. Sikkə isə ġah ġücaəddinin adına kəsilsin. Əmir xanla Pirə Məhəmməd xan dedilər: – Əsl vəliəhd cənnətməkan ġah Təhmasibin böyük oğlu Məhəmməd mirzədi, onu gətirib Səfəvilər taxtında oturdaq. Bəzi əmirlər dedilər ki, Məhəmməd mirzənin görmə qabiliyyəti zəifdi. Bu vəziyyətdə hərbi və mülki məsələləri o necə yoluna qoya bilər? Lakin bu fikirdə olanlara əhəmiyyət verən olmadı. Məhəmməd mirzənin taxta çıxarılmasından ən çox narahat olan Vəli sultan oldu. Çünki vaxtilə ġirazda ona qarĢı hörmətsizlik etmiĢdi. QızılbaĢlar verdikləri yekun qərardan vəcdə gələrək qıĢqırdılar: «Dövlət – Sultan Məhəmməd padĢahın dövlətidir!» Sonra əmirlər qərara gəldilər ki, Məhəmməd mirzə Qəzvinə gəlib taxtda oturana qədər Pərixan bəyim səltənət iĢlərini aparsın. QızılbaĢlar «Allah! Allah!» sədaları altında Pərixan bəyimin Səadətabad bağındakı mülkünün qarĢısına toplaĢdılar. Pərixan bəyim 13-ü Ramazan gecəsi sübhə qədər oyaq qalmıĢdı. O, doğmalarına qənim kəsilmiĢ Ġsmayıl mirzənin ölüm xəbərini gözləyirdi. Əks-təqdirdə, onun özünü boğub öldürəcəkdilər. Bilirdi ki, qanının arasına müqəddəs Ramazan bayramı girib. Çöldə «Allah! Allah!» sədaları hələ də kəsilməmiĢdi. Nəhayət, Pərixan bəyim bir padĢah əzəməti ilə əmirləri qəbul edib, nə baĢ verdiyini soruĢdu (guya heç nədən www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 265 xəbəri yoxdu). Ona bu gecə Ġsmayıl mirzənin müəmmalı Ģəkildə öldüyünü söylədilər. Pərixan bəyim: – Allah rəhmət eləsin. Əziz qardaĢım Allaha xoĢ getməyən çox nahaq iĢlər tutdu. Bu da axırı. Xalq yaxĢı deyib: «Su səhəngi suda sınar». Heç bir təlaĢ keçirməyə hacət yoxdur. Vaxtilə etdiyimiz kimi, Ağsaqqallar Ģurasını bərpa edib Məhəmməd mirzə paytaxta gəlib taxta oturana kimi səltənəti idarə edəcəyik. Ġlk öncə Məhəmməd mirzənin padĢah seçilməsi ilə bağlı vəsiqə yazıldı və əmirlər hamısı bu vəsiqəyə qol çəkib möhür basdılar. Sonra vəsiqəni xüsusi elçi vasitəsi ilə ġiraza göndərdilər. Günün axırında At meydanının qapısını açdılar və carçılar atlanıb iftar vaxtı Ġsmayıl mirzənin Haqqa qovuĢduğunu xəbər verdilər. Xalq arasında heç bir təlaĢ yaĢanmadı. Məmləkət rahat nəfəs aldı. Səhəri gün Pərixan bəyim əmr etdi ki, Heydər mirzənin tərəfdarları qazamatdan azad edilsin. Ġsgəndər bəy bu xəbəri eĢidən kimi atlanıb zindanxanaya getdi ki, Hüseyn bəy YüzbaĢıya gözaydınlığı verib onu oradan çıxartsın. O zindana çatıb Hüseyn bəy YüzbaĢını görmək istədiyini deyəndə, zindanban onun üç gün qabaq ishal xəstəliyindən vəfat etdiyini söylədi. Ġsgəndər bəy bu xəbəri eĢitdikdə göz yaĢlarını saxlaya bilmədi. – Heyif Hüseyn bəydən, kaĢ bu günü görəydi. O belə bir günün gələcəyini il yarım bundan əvvəl söyləmiĢdi, – dedi. Zindanban ona təsəlli verib: – KeçmiĢ olsun, – dedi. Ġsgəndər bəy azadlığa buraxılmıĢ dustaqlara qoĢulub dəftərxanaya qayıtdı. … ġiraza Məhəmməd mirzəni qarĢılamağa gedənlər hamısı Pərixan bəyimdən icazə alırdılar. Vəzir Mirzə Salman Pərixan bəyimə və gecə-gündüz onun keĢiyində duran dayısı ġamxal sultan Çərkəzə bir o qədər də bel bağlaya bilmirdi. Qərara aldı ki, Məhəmməd mirzənin etimadını qazanmaq üçün onu qarĢılamağa getsin. Bu niyyətlə Pərixan bəyimin hüzuruna gəlib Ģirin dilini iĢə saldı: – Pərixan bəyim, – dedi, – indi dövlət üçün münasib olan budur ki, yad adamların öncədən gedib sizinlə qardaĢınız arasında fəsad toxumu səpməsinin qarĢısını alım. Sizin ona olan sonsuz məhəbbətinizi, necə həsrətlə yolunu gözlədiyinizi söyləyim. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 266 Pərixan bəyim vəzirin ona söylədiklərində heç bir hiylə sezməyib getməsinə icazə verdi. Mirzə Salman az qaldı qanadlanıb uça. O, dərhal atlanıb yola çıxdı. Gecə-gündüz miniyini dəyiĢə-dəyiĢə Məhəmməd mirzə hələ ġirazdan çıxmamıĢ özünü onun hüzuruna yetirdi. Diz üstə çöküb təzim etdi və Qəzvindəki vəziyyət barədə Məhəmməd mirzəyə və onun zövcəsi Məhdi-Ülyaya hərtərəfli məlumat verdi. Sözarası Pərixan bəyimin boyuna kəfən biçməyi də unutmadı: – HəĢəmətli Ģahımızın, onun möhtərəm xanımı Məhdi-Ülya həzrətlərinin nəzərinə onu da çatdırmağı özümə borc bilirəm ki, Pərixan bəyim Səfəvilər xanədanının banusu, səltənət iĢlərinin idarəedicisi olduğu təqdirdə Ģərəfli hökmdarın quru addan savayı heç bir padĢahlığı olmayacaqdır! – Sonra diqqətlə onu dinləyən Məhdi- Ülyaya üz tutdu. – Əlbəttə, belə olan təqdirdə xanım Məhdi-Ülya da hərəmxananın adi qadınlarından biri olacaqdır. Mirzə Salmanın söylədiyi bu acı həqiqətlərdən sonra söhbət ancaq Pərixan bəyimdən getdi. Məhdi-Ülya ərinə dedi ki, Mirzə Salman çox etibarlı adama oxĢayır, onu bu gündən xanədanın «etimad-əd-dövlə»si («dövlətin etimadı») seçək. Beləcə, Mirzə Salman ali divanın vəziri təyin edildi. Mirzə Salmanın dəlil-sübutundan sonra Məhəmməd mirzə ailəsi və məiyyəti ilə birgə ġirazı tərk edib Ġsfəhan-KaĢan-Qum-Savə yolu ilə Qəzvinə hərəkət etdi. Onlar müqəddəs Qum Ģəhərində Sultanım bəyimlə görüĢdülar. Sultanım bəyim qara geyib oğlu Ġsmayıl mirzəyə və sevimli nəvəsi Sultan Həsən mirzəyə yas saxlayırdı. Sultanım bəyim çoxdan görmədiyi oğlunu və nəvələrini görəndə çox sevindi. Məhəmməd mirzə bir neçə gün Qumda qaldıqdan sonra Qəzvinə yola düĢdü. O, Qəzvinə yaxınlaĢdıqca Pərixan bəyim bəzi əmirlərdən özünə qarĢı etibarsızlıq hiss edib pəriĢan olurdu. Əmir xanla Pirə Məhəmməd xan da, əvvəlcədən danıĢıldığı kimi, Pərixan bəyimin məiyyətini və kəcavəsini müĢayiət edərək Ģahı qarĢılamağı Ģənlərinə sığıĢdırmadılar, daha doğrusu, bundan hökmdarın qəzəbinə gələcəklərindən ehtiyat etdilər. Ondan icazə almadan hökmdarı qarĢılamağa getdilər. Mirzə Salmanın məsləhəti ilə baĢında silahlı çərkəzlər olan ġamxal sultanı zərərsizləĢdirmək üçün Ģahın imzası ilə ona bir fərman göndərdilər. Fərmanda deyilirdi: «Cənnətməkan Ģahın zamanında ġəki vilayəti bir neçə il ġamxal sultanın www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 267 ölkəsi olmuĢdur. Buna görə də biz ġəki vilayətinin hakimliyini və rəhbərliyini ona bəxĢ edirik». ġamxal sultan da Ģahı qarĢılamaqdan özgə baĢqa çıxıĢ yolu görmədi. Zülhiccə ayının ilk günündə – yəni 9 fevral 1578-ci ildə Məhəmməd mirzə məiyyəti ilə Qəzvinin yaxınlığındakı Pirəsufiyanda düĢərgə saldı. BeĢ yüz nəfər hərəm qorçuları, mülazimlər, xacələr Pərixan bəyimin daĢ-qaĢla bəzədilmiĢ zərnigar kəcavəsini çiyinlərinə götürüb onu düĢərgəyə – hərəmxana çadırına gətirdilər. O saat da xacəsaraylar xidmət göstərməyə baĢladılar. Nəhayət, Məhəmməd mirzəylə Pərixan bəyimin görüĢü baĢ tutdu. Məhdi-Ülya da ərini müĢayiət edirdi. Məhdi-Ülya ürəyincə olmasa da, özünü padĢah kimi aparan Pərixan bəyimin əlini öpdü və ürəyində «bu sənə baha oturacaq, Pərixan, – dedi. – Sənin ölüm fərmanını ġirazda verib gəlmiĢəm». Pərixan bəyim bir qədər qardaĢı Ġsmayıl mirzənin tutduğu iĢlərdən danıĢdı. Elə burdaca saray münəccimindən xəbər gəldi ki, ĢeĢənbə günü, zilhiccətül-hərəm ayının 3-ü (13 fevral 1578) Ģahın tac qoyması üçün ən uğurlu gündü. Bu xəbərdən sonra atlanıb Qəzvinə – dövlətxanaya doğru hərəkət etdilər. Bayaqkı beĢ yüz nəfər yenə eyni coĢqunluq və əzəmətlə Pərixan bəyimin kəcavəsini lap öndə aparırdılar. Məhdi-Ülya və səltənətin baĢqa xanımları da atlanaraq kəcavənin ardınca gedirdilər. Ərinin sağlığında Pərixan bəyimə kənizlər saxlamağı rəva belə bilməyən Səkinə sultan da qızı Sultanbəyimlə birgə onu müĢayiət edənlərin arasındaydı. Dövlətxananın qabağına çatanda böyük qələbəliyin Ģahidi oldular. Hər kəs təzə Ģahı qarĢılamağa gəlmiĢdi. Ġsgəndər bəy də burda idi. Pərixan bəyim qələbəliyi görəndə qorçulara iĢarə elədi ki, onu evinə aparsınlar. QarĢıda kəcavə, arxalarınca isə səltənət sülaləsinin xanımları hərəm bağçasına daxil oldular. Pərixan bəyim evinə yaxınlaĢanda qarĢıda pərxaĢlıq düĢdüyünü hiss elədi: «Görəsən, bu cürət sahibləri kimlərdi? Kimdi ona qarĢı bu sayğısızlığı göstərən?!». ĠtələĢməni lap aydınca gördü. Böyük bir dəstə onun adamlarına kəcavəni yerə düĢürtməyə imkan vermirdi. Pərixan bəyim kəcavədən baĢını çıxardıb çiynində oturduğu qorçulardan soruĢdu ki, nə baĢ verib? – Lələniz Xəlil xanın adamlarıdı. Xan əmr edib ki, Sizi onun evinə aparaq. Pərixan bəyimin üzündə acı bir təbəssüm dolaĢdı: «Əcəlim gəldi!» – Eybi yox, aparın məni Xəlil xanın evinə, – dedi və dönüb kəcavəsinin arxasınca gələn səltənət xanımlarına baxdı. Atın belində Ģahanə oturmuĢ Məhdi-Ülya onun www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 268 baxdığını görüb bir an rübəndini kənara edib üzünü göstərdi. Onun üzündə Pərixan bəyimin varlığını alt-üst eləyən, söyüĢdən, təhqirdən betər bir təbəssüm vardı… * * * … Pərixan bəyim Xəlil xanın evində tək-tənha oturur «Quran» oxuyub, zikr eləyirdi. Haqqın dərgahına qovuĢmağa tam hazırdı. Taleyinin belə sonluqla bitməyindən də narazı görünmürdü. FikirləĢirdi ki, Allah heç kəsin günahını bağıĢlamır. Hər kəs günahına görə öz cəzasını alır. «Mənim isə Allah qarĢısında günahım çoxdu. NiĢanlımın gözlərini yolda qoyub ona ərə getmədim… Amma getsəydim də yəqin ki, xoĢbəxt olmayacaqdım… Bədiüzzamandan oğlum olsaydı, Ġsmayıl mirzə onu da atası ilə bir yerdə öldürtdürəcəkdi. Yəqin Allah məni Heydər mirzəyə görə cəzalandırır. Doğurdan da, Heydər mirzəyə görə mən hər cəzaya layiqəm. O Ģah olsaydı bir belə insan qanı tökülməzdi. Tanrım, o sadədil, pakqəlbli Heydərə görə verəcəyin hər cəzaya layiqəm, kimin əli o Ģahzadənin qanına batıb, cəzalandırmısan. Bilirəm, dayım ġamxal sultan da sənin cəzandan kənarda qalmayacaq. Allahım, yəqin ki, Ġsmayıl mirzəni zəhərlətdirdiyimə görə məni bağıĢlayarsan. Mən onu zalımlığına, müstəbidliyinə görə öldürtdüm, əks təqdirdə, o məni öldürtdürəcəkdi… Mən ondan tez tərpəndim, müqəddəs Ramazan bayramını ona haram elədim. Mən onun padĢahlığına nifrət edirəm, amma gəncliyində göstərdiyi qəhrəmanlıqları qəlbimdə yaĢayır. Bir-birinə qənim kəsilmiĢ insanlar papaqlarını qarĢılarına qoyub fikirləĢsələr, görərlər ki, bu iĢıqlı dünyada yaĢamaq gor evində yaĢamaqdan çox-çox gözəldi. Təki yaĢamağa və yaĢatmağa adamda qeyrət olsun. Tanrım, mən də yaĢamağı və yaĢatmağı sonadək bacarmadım. «Quran»la yatıb «Quran»la dursam da, sənin buyurduğun yolla axıradək gedə bilmədim, yolumu sapdım. Ġlahi, hər cəzaya layiqəm. Daha bu məkirli, hiyləgər insanlar arasında yaĢamaq istəmirəm!» * * * Məhəmməd mirzənin tacqoyma mərasimi hicri 985-ci il zülhəccə ayının 3-də (13 fevral 1578) oldu. Pərixan bəyim ev dustağı olduğu üçün bu məclisdə iĢtirak etmirdi. Lələsi Xəlil xan ƏfĢarın evində tək-tənha oturub əcəlini gözləyirdi. O, www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 269 özünə qəsd də edə bilərdi, amma bu hərəkəti Ģəriətə zidd hesab etdiyindən boğulacağı anı gözləyirdi. Pərixan bəyimi Məhdi-Ülya xatunun istəyi ilə tacqoyma mərasimindən üç gün sonra, fevral ayının 17-də, gecəyarısı lələsi Xəlil xan ƏfĢarın evində boğub Haqqa qovuĢdurdular. Mübarizələrlə dolu otuz illik bir xanım ömrü belə baĢa çatdı. Onun əmlakı xidməthaqqı olaraq Xəlil xana bağıĢlandı. Ġsmayıl mirzənin bir yaĢı tamam olmamıĢ yeganə oğlu ġah ġücaəddini də, böyüyüb gələcəkdə əl-ayağa dolaĢmaması üçün ağzına yastıq basıb öldürdülər. ġamxal sultan Çərkəzi isə əlində Ģah fərmanı ġəkiyə yola düĢərkən yolda qabağını kəsib qılıncdan keçirdilər. Əmir xan Türkman Təbriz, Pirə Məhəmməd xan Ərdəbil əyalətlərinin hakimi vəzifəsinə sahib oldular. Məhdi-Ülya qohumu Xan Əhmədi ġah Təhmasibin qızı Məriyəm sultanla evləndirib Biye-piĢə əyalətinin hakimliyini özünə qaytardı. Ləvənd xanın oğlu Ġsa xanı ġah Təhmasibin qardaĢı Sam mirzənin qızı ilə evləndirib ġəki əyalətinə göndərdilər. Lursabın oğlu Sumayun Ġslamı qəbul edib Sultan Mahmud xan oldu və vətəni Gürcüstana qayıtdı. Ġsmayıl mirzənin Səkinə sultandan olan qızı Sultanbəyim ġah Xəlilullaha ərə verildi. Ġbrahim mirzənin yeganə qızı böyüyüb dini elmlərə yiyələndi, fəzilətli və mömün bir xanım oldu. Hüseynqulu Xüləfa dünya iĢığına həsrət qalsa da, MəĢhəddə Ġmam Rza məqbərəsində qorçubaĢı vəzifəsini can-baĢla yerinə yetirirdi. Ġsmayıl mirzənin kor etdiyi qardaĢı Əli mirzə gününü dövlətxananın yanındakı söyüd ağacının altında keçirirdi. Ġsgəndər bəy vaxtaĢırı ona baĢ çəkir, yanında oturub görüb-eĢitdiklərindən, oxuduqlarından ona danıĢırdı. Əli mirzə də bundan çox məmnun olurdu. ġah Məhəmməd Xudabəndə vaxtilə ona qarĢı kobudluq etmiĢ Vəli sultan Zülqədəri bağıĢladı və onu eĢikağası vəzifəsinə təyin etdi. ġah ondan baĢqa cür rəftar www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 270 gözləyən əmirlərə dedi ki, Vəli sultan öz padĢahının əmrini yerinə yetirib mənimlə kobud rəftar etmiĢdi. O, zabit kimi yüksəlməyə layiqdi. Lakin Vəli sultan eĢikağası vəzifəsini çox tez itirdi. Məhdi-Ülya xatun onu bağıĢlamadı, Ġstəxir qalasında dustaq edi. O da orada çox yaĢamayıb dünyasını dəyiĢdi. Mirzə Salman isə, təkbaĢına rüknüssəltənə və etimadüddövlə olub məmləkətin iĢlərini idarə etməyə baĢladı. Uzun illər onun bəxti gətirdi, hətta Ģah onun qızı ilə evləndi. Amma o da öz əcəli ilə ölmədi. Pərixan bəyimin ahı onu da tutdu. Səfəvilər xanədanının Ģahı Məhəmməd Xudabəndə olsa da, məmləkəti Məhdi-Ülya idarə edirdi. Bu hökmlü qadının icazəsi olmadan bir iĢ görülə bilməzdi. Fars-tacik əsilli bu xanım ali divanın vəkili seçilmiĢdi. Ona Ģahın fərmanlarına vəzirin möhüründən yuxarıda möhür vurmaq səlahiyyəti verilmiĢdi. Məhdi-Ülya xatun getdikcə qızılbaĢ əmirlərini sıxıĢdırıb onların yerinə fars-tacik əsilli insanları oturdurdu. Nəticədə qızılbaĢlarla Məhdi-Ülya arasında ixtilaf son həddə çatdı. BaĢda Pirə Məhəmməd xan Ustaclı olmaqla bir neçə əmir Ģahın hüzuruna gəlib hərəmi Məhdi-Ülyanın susdurulmasını tələb etdilər. ġah dedi ki, xanımı saraydan uzaqlaĢdıraram, amma günahsız bir seyidənin öldürülməsinə icazə verə bilmərəm. Əmirlər bununla razılaĢmadılar. Bir neçə adam dövlətxanadan Məhdi-Ülyanı Pərixan bəyimin mənzilinə apardı. O, onu boğmağa hazırlaĢan adamlara üzünü tutub dedi ki, mən dörd Ģahzadə anasıyam, intiqamımı Allah-taalanın izni ilə övladlarıma tapĢırıram. Bu sözdən sonra Məhdi-Ülyanı boğdular. 10 aprel – 30 dekabr 2011 SON Mənbə: http://www.azyb.net/cgi-bin/jurn/main.cgi?id=2494 http://www.azyb.net/cgi-bin/jurn/main.cgi?id=2594 http://www.azyb.net/cgi-bin/jurn/main.cgi?id=2706 Yüklə 2,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|