Министерство высшего и средне-специального образования республики узбекистан

Nazorat savollari.
1) Oltinning fizik-kimyoviy xossalari?
2) Oltinnning qotishmalari?
3) Oltinning minerallari va rudalari?
13-ma`ruza.
Rudalardan oltinni ajratib olishga tayyorlash.
Reja:
1. Oltin tarkibli rudalapHi maydalash va yanchish
2. Saralash va yirik donador rudalapHi dastlabki boyitish


Tayanch so’zlar: Oltin, Sulfidli minerallar, Temir oksidining, Oksidning qora pardalari, selektiv flotatsiya, zararli qo’shimchalar, yo’ldosh elementla, qattiq foydali qazilma, boyitish mahsulotlari

Xozirgi kunda oltin va kumush tugma konlapHing rudalaridan gidrometallurgiya jarayonlari va kombinatsiyalashgan usul jarayonlari yordamida ajratib olinadi. Bu usullar xilma-xil va rang-barangdir. Xozir Uzbekiston sharoitida, rudalar tarkibidagi oltin va kumush sorbtsiya,ekstraktsiya,ionalmashuvchi smolalar yordamida , er ostida tanlab eritish , tu’lab eritish , kimeviy boyitish, gidrometallurgik jarayon, rux kukuni bilan chuktirish orkali xam ajratib olinmokda. Ayrim xollarda ,rudaning sul’fidli turlari bulsa flotatsiya usulini jarayon tarkibiga kiritish orkali,agar oltin zarralar katnashsa-gravitatsiya usulidan foydalanish orkali , agar rudada vol’fram,kalay,temir-’irit minerallari bulsa gravitatsiya, magnit, elektr, xatto bakterial-eritish kabi usullapHi joriy kilish bilan ajratib olinadi. Oltin –metallurgiya jarayon texnologiyasi mutaxasisdan chukur bilim, to’kirlik, zexn, zukkolik, chidam-bardoshlik,kat’iyatlik va xozirjavoblikni talab etadi.Ruda ulchamlari 200-300mm dan:1200-1500mm kattalikda buladi.Bu rudalapHi maydalab yanchib,ba’zan 0,15-0,074mm gacha keltirib, ishlov berish lozim buladi.

Oltin tarkibli rudalapHi maydalash va yanchish
Bu jarayonlapHing asosiy maksadi rudalar tarkibidagi oltinni,oltinli minerallapHi ochish,yuzini keyingi gidrometallurgiya yoki boyitish usullari uchun moslashtirishdir,
Maydalash va yanchish jarayoni,barcha sarf xarajatning 50% ni tashkil etadigan ogir va murakkab ishdir.SHu boisdan oltinli zarra ochilib, u boyitish va gidrometallurgiya jarayoniga yarokli bulsa, uta yanchishning zarurati yuk.
Oltin va kumush zarrasi – ochilib, uni gidrometallurgiya usulida eritib,kimyoviy ajratib olishga yarokli xolda koldirish maksadga muvofiklidir. Tabiatda yirik oltin zarralari bilan,bir katorda uta mayda oltin zarralari mavjud. SHu boisdan rudalapHi 0,4mm dan 0,074mm gacha maydalash lozim buladi. Ku’incha rudaning maydalash darajasini, shu ruda tarkibidagi xalakit beruvchi moddalapHing borligi belgilaydi. Odatda rudalar yirik, urta va kichik ulchamda maydalash bilan boskichma- boskich amalga oshiriladi. Bunda xar bir maydalashdan sung orada galvirlash jarayoni kuyiladi. Maydalash uchun konusli, jagli, kiska konusli maydalash mashinalari, (drobilkalar)ishlatiladi. Ikki stadiyada maydalash bajarilgach ruda ulchami – 20mm ga,uchinchi stsdiyaga – 6,0mm ga etadi. Uchinchi stadiyada maydalangan materiial xul-namli xolatda sterjenli yoki sokkali tegirmonlarda yanchiladi. YAnchish jarayoni xam ikki stadiyada amalga oshiriladi. ‘ulat sokkalar xar 1t ruda uchun 1-5 kg sarf buladi.Bunda oltin zarralari xam yalloklangan’ulat sokkalar yuzasiga singib botib yukolishi kuzatiladi.SHu boisdan Janubiy Afrika res’ublikasi (JAR)da ikkinchi stadiyadagi yanchish ruda- tosh tegirmonlarda yanchishga utildi. Muruntov Oltin saralash fabrikasida xam, kisman ruda-’ulat sokkili tegirmonda yanchiladi. Bunda ma`lum darajada sokka sarflanishi tejaladi.
Sokkasiz, kuruk xolda yanchish ( Aerofol tegirmonida ) bu borada iktisodiy Tejashni kuzda tutadi. Aerofol- kiska barabanli,diametri 5,5-11 m , uzunligi diametrining 1/3 ga teng. Tegirmonlar ichki tomonidan futerovka orkali muxofazalanadi, diametrlar karama –karshi tomonda rel’slar kuyib,rudalar tashib maydalanishini tezlashtiradi.
YOn tomon ko’koklarida uchburchak kesimli,yunaltiruvchi xalkalar bulib,ular rudalapHi-tegirmon markaziga yullaydi. Boshka kurinishdagi tegirmonlardan biri -kaskad- tegirmonidir. Bu tegirmon suvli xolda rudalapHi yanchadi.
Bizdagi oltin fabrikalarida asosan barabanli, suvli tegirmonlar ishlatiladi.Tegirmondan chikkan butana (‘anjarali tusik orkali s’iralli sungra gidrotsiklon-klassifikatorlariga (tasniflovchi) utkaziladi.
Tegirmon yonidagi s’iralli klassifikatorlar yirik ulchamli 1-3mm. rudani kaytarib tegirmonga yuklaydi. Gidrotsiklon odatda 2-boskichda maydalovchi tegirmondan utgan butanani tasniflashga ishlatiladi.
Gidrotsiklonda butana kum va sliv (suyuk butana) ajratiladi. Kum kaytatadan maydalanadi va sliv keyingi o’eratsiyaga junatiladi.