Mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti tarix fakulteti
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Tarixi Amir Haydar”
- “Fathnomayi sultoniy”
- Mirzo Shams Buxoriy
|
Muhammad Ya’qubning “Gulshan ul-muluk” asari ham mang‘itlar sulolaning
dastlabki davri bo‘yicha muhim manbadir. Asar muallifi Doniyolbiy (1756– 1785)ning o‘n ikkinchi o‘g‘li Muhammad Ya’qub boshqa bir ismi Kenja Alibek bo‘lib, tug‘ilgan yili va vafoti ma’lum emas. Uning “Gulshan ul-muluk” asari fors tilida yozilgan bo‘lib, Sharq tarixining islomning dastlabki yillaridan to amir Nasrullogacha (1827–1860), aniqrog‘i, 1831-yilgacha bo‘lgan davrni o‘zida aks ettiradi. Asarda shayboniylar, ashtarxoniylar va mang‘itlar davriga mos ravishda boblar qo‘shilgan. Asosiy e’tibor mang‘itlar davrini yoritishga bag‘ishlangan. Tarixchi- manbashunos olim O‘.Sultonovning yozishicha, “Gulshan ul-muluk” asarining ikki tahriri ma’lum bo‘lib, birida amir Haydar hukmdor ekanligi muqaddimada keltirilgan. Ikkinchi tahrirda esa, Buxoro hukmdori sifatida – Nasrulloxon tilga olinadi. Asarda Buxoroning mang‘it hukmdorlarining kelib chiqishi, ajdodlari, larning hokimiyatga kelishi bilan bog‘liq boshqa manbalarda uchramaydigan ma’lumotlar, shuningdek, 4 Buxoro amirlaridan Doniyolbiy, Shohmurodbiy, amir Haydar va Nasrullo davridagi siyosiy voqealar muallif ko‘rganlari asosida yozilgan. Mazkur asar hali o‘zbek yoki rus tillariga tarjima qilinmagan. Buxoro amirligi tarixiga oid yana bir asar “Tarixi Amir Haydar” bo‘lib, u XVIII asrning ikkinchi yarmi va XIX asrning birinchi yarmida o‘tgan buxorolik olimlar asaridir. Kitobning noma’lum muharrir tomonidan qisqartirilgan nusxasi yetib kelgan bo‘lib, qo‘lyozma O‘zRFA Sharqshunoslik institutida saqlanmoqda. “Tarixi Amir Haydar” kichik hajmdagi asar bo‘lib, jami 96 varaqdan iborat. Buxoro xonligining Ashtarxoniylar, shuningdek, asosan, mang‘itlar sulolasidan bo‘lgan Amir Haydar hukmronligi (1800-1826) davridagi ijtimoiy-siyosiy tarixini o‘z ichiga oladi. Asar 81 bob yoki dostondan iborat. 7-81-boblarida Buxoro amirligi amirzoda Haydarning tug‘ilishidan to uning 1826-yil 6-oktabridagi vafotigacha bo‘lgan tarixi hikoya qilinadi. Kitob XX asrning 50-yillarida A.A.Semenov tomonidan rus tiliga tarjima qilingan. Mir Olim Buxoriyning “Fathnomayi sultoniy” (“Sulton fathnomasi”) asari ham amirlik tarixi bo‘yicha muhim asarlardan biridir. Muallifi mazkur asarni Amir Nasrullo davri (1827 – 1860)da G‘uzor hokimi bo‘lgan Muhammad Olimbekning xizmatida bo‘lgan va uning topshirig‘i bilan yozgan. “Fathnomayi sultoniy” amir Shohmurod (1785/86-1800) davridan to Nasrullo hukmronligining dastlabki yillarigacha Buxoro amirligida bo‘lib o‘tgan voqealarni o‘z ichiga oladi, lekin Shohmurod va amir Haydar davrlari qisqacha, Nasrullo davri esa batafsil yoritilgan. “Fathnomayi sultoniy”ning birinchi qismi XX asrning 60-yillarida O.D.Chexovich tarafidan rus tiliga tarjima qilingan. Yana bir buxorolik tarixchi olim Mirzo Shams Buxoriy (1804-1868) bo‘lib, uning bobosi Mirzo Ya’qub Amir Doniyol (1858-1885) davrida, otasi Mirzo Yusuf esa Amir Haydar (1800-1826) davrida saroy munshiysi lavozimida ishlagan. Mirzo Shams Buxoriy oʻz ajdodlari izidan borib, Buxoro amiri saroyida munshiylik qilgan. 1845-yil u Makkaga hajga ketib, u yerdan 1849-yilda qaytib kelgan. 1859-yil Orenburgga tijorat ishlari bilan borganda sharqshunos V. V. Grigorev unga Buxoro va Qashqar xususida tarixiy asar yozishni maslahat bergan. Shunga koʻra, Mirzo Shams Buxoriy fors-tojik tilida “Bayoni baʼzi havodisoti Buxoro, Xoʻqand va Qoshgʻar” (“Buxoro, Qoʻqon va Qashqarning ayrim voqea-hodisalari bayoni”) kitobini yozgan. Asar 1861-yil V. V. Grigorev tomonidan Qozonda rus tilida chop etilgan. Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|