4. Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri və pedaqoji ustalığı
Müəllimin pedaqoji fəaliyyəti onun şəxsi keyfiyyətlərin-
dən ayrılmazdır. Başqa peşə sahələrindən fərqli olaraq müəlli-
min şəxsiyyəti onun işinə – pedaqoji prosesə bilavasitə təsir
göstərir. Müəllim, ilk növbədə öz şəxsiyyəti ilə tərbiyə edir.
61
Buna görə də o, əsl mənada şəxsiyyət olmalı, kamil şəxsiyyət
səviyyəsinə yüksəlməlidir. Hələ vaxtilə görkəmli rus pedaqoqu
və psixoloqu K.D.Uşinski bu məsələdən bəhs edərək yazırdı ki,
heç bir proqram, dərslik təlim-tərbiyə işində müəllim şəxsiyyə-
tini əvəz edə bilməz: şəxsiyyəti yalnız şəxsiyyət yetişdirə bilər.
Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri çoxdur. Onları bir neçə
qrupda birləşdirmək olar:
1. Müəllimin ideya-vətəndaşlıq keyfiyyətləri. Buraya mü-
əllimin ideya inamı, məslək və əqidəsi, vətəndaşlıq yetkinliyi,
siyasi şüurluluğu, elmi dünyagörüşü, sosial fəallığı, yüksək
ziyalılığı kimi keyfiyyətlər daxildir. Müəllim yüksək əqidə,
məslək sahibi, müəllim-Vətəndaş olmalıdır. O, xalqın, vətənin
problemləri ilə yaşamalı, gəncliyi də bu ruhda yetişdirməlidir.
Xalq şairi B.Vahabzadə vaxtilə ona dərs deyən ədəbiyyat
müəlliminin Hüseyn Cavid və onun ağır həyatı haqqında ürək
yanğısı ilə, hətta doluxsunaraq dərs keçməsini xatırlayır. Böyük
şairin milli-mənəvi ruhda, azərbaycançılıq ruhunda, şair-Və-
təndaş kimi yetişməsində milli qeyrətli, vətənpərvər ruhlu belə
müəllimlərin rolu az olmamışdır. Bu gün də – müstəqilliyimiz
dövründə belə müəllimlərə ehtiyac çoxdur.
2. Müəllimin peşə keyfiyyətləri. Buraya müəllimin dərin
zehni biliklərə malik olması, yüksək ixtisas və peşə hazırlığı,
pedaqoji-psixoloji və metodik ustalığı, təlim-tərbiyə işini yüksək
səviyyədə həyata keçirmək bacarığı, nikbinlik, tələbkarlıq, məsu-
liyyət hissi, pedaqoji mərifət, tələbə psixologiyasına bələdlik, on-
larla düzgün qarşılıqlı münasibətlər qurmaq bacarığı, tələbələrdə
tədris etdiyi elmə və seçilən ixtisasa maraq yaratmaq bacarığı və s.
daxildir. Müəllimin ən başlıca keyfiyyəti öz elmini dərindən bil-
məsi və sevməsidir. Haqlı olaraq, biliksiz müəllimi işıqsız lam-
paya, susuz bulağa bənzətmişlər. Tələbələr də müəllimə qiymət
verərkən onun elmi səviyyəsini birinci yerdə qoyurlar. “Mənim
sevimli müəllimim” mövzusunda keçirilən sorğuda iştirak edən
tələbə və magistrlərin 85%-i öz müəllimlərini qiymətləndirərkən
elmi hazırlığı, elmi sevməsi və sevdirməsini əsas göstərici kimi
62
qeyd etmişlər.
Təcrübə göstərir ki, sevilən fənn bir neçə dəfə tez və
möhkəm mənimsənilir. Tələbələrin əksəriyyətinin ümumi rəyinə
görə, öz elmini dərindən bilən, sevən və böyük həvəslə tələbələrə
öyrədən müəllimlərə – nüfuzlu alimlərə məşğələlərdə “bilmirəm”
deməyə adam utanır.
Pedaqoji peşəkarlıqla bağlı yüksək qiymətləndirilən digər
bir keyfiyyət müəllimin tələbələrlə ünsiyyət yaratmaq, onlara
bir şəxsiyyət kimi yanaşmaq, səmimiliyə, hörmət və tələb-
karlığa əsaslanan münasibətlər qurmaqdır.
Pedaqoji peşəkarlıq müəllimdən bir sıra peşə keyfiyyətləri
tələb edir:
Ünsiyyətçilik – tələbənin daxili aləminə nüfuz etməyə
imkan verir;
Özünü ələ almaq bacarığı – müəllimə öz hisslərini idarə
etməyə, özünə nəzarət etməyə imkan verir;
Təkidlilik – qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmağa, prin-
sipial olmağa kömək edir;
Qarşılıqlı anlaşma – müəllim və tələbə bir-birini başa
düşməyəndə ünsiyyətdə soyuqluq, bəzən də münaqişə yaranır;
Qayğıkeşlik – gənclərin qəlbinə qayğı ilə yanaşdıqca on-
lar tərbiyəçi üçün açıq olur; yalnız özünü sevər eqoist müəllim
yaxşı tərbiyəçi ola bilməz;
Nikbinlik və yumor hissi – kollektivdə nikbin, şən ovqat
yaratmağa imkan verir.
Bu keyfiyyətlərlə yanaşı peşəkar müəllim yeni pedaqoji
təfəkkürə yiyələnməli, idrak və praktik məsələlərin həllinə ya-
radıcı şəkildə yanaşmağı bacarmalıdır, tələbələrdə müstəqil,
tənqidi, yaradıcı, dialektik təfəkkürün inkişafı qeydinə qalma-
lıdır.
3. Müəllimin şəxsi-mənəvi keyfiyyətləri. Buraya ədalət-
lilik, xeyirxahlıq, humanizm, düzlük, doğruçuluq, sadəlik, təva-
zökarlıq, vicdanlılıq, məsuliyyətlilik, mədənilik, pedaqoji etika
və b. keyfiyyətlər daxildir. Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri onun
63
təlim-tərbiyə işinə təsirsiz qalmır. Yaxşı müəllim, hər şeydən
əvvəl, yaxşı tərbiyəçidir, nəcib, alicənab, mədəni insandır.
Müəllimlik humanist peşədir. Tərbiyənin məqsədi – in-
sanlıq, vasitəsi isə - insana qayğı, hörmət və sevgidir. Huma-
nizm xeyirxahlıqla, ədalətliliklə, tələbkarlıqla vəhdət təşkil
edir. Ədalət – pedaqoji mədəniyyətin əsasıdır: “Ədalət insan
qəlbini nəcibləşdirir, ədalətsizlik isə kobudlaşdırır, qəddarlıq
doğurur” (V.A.Suxomlinski). Buna görə də ədalət ruhu hər
sahədə, xüsusın pedaqoji işdə hakim olmalıdır.
Müəllim əxlaqi saflıq nümunəsi olmalıdır, çünki bunsuz
tərbiyəçi kimi fəaliyyət göstərməyə onun mənəvi haqqı çatmaz.
Əxlaqi cəhətdən səbatsız insana gənc nəslin tərbiyəsi kimi çox
məsuliyyətli işi tapşırmaq olmaz, çünki müəllim özündə olma-
yan keyfiyyətləri başqalarına verə bilməz. Buna görə də müəl-
lim tərbiyə işinə özündən başlamalı, müntəzəm olaraq özünü-
tərbiyə ilə məşğul olmalıdır. Müəllim yüksək mədəniyyəti və
mənəviyyatı ilə gəncləri nəcib şəxsiyyətlər kimi yetişdirə bilər.
O, özündə zahiri və daxili mədəniyyəti, müsbət əxlaqi keyfiy-
yətləri (düzlük, doğruçuluq, sadəlik, xeyirxahlıq və b.) cəmləş-
dirməli, kamil şəxsiyyət olmalıdır.
4. Müəllimin iradi-emosional keyfiyyətləri. Pedaqoji fəa-
liyyətin və ünsiyyətin səmərəsi müəllimin iradi-emosional key-
fiyyətlərindən də çox asılıdır. Müəllim iradəli, səbrli, təmkinli
olmalı, öz hissi-emosional halını idarə etməyi bacarmalıdır.
Müxtəlif xarakterli, müxtəlif səviyyəli tələbələrlə işləmək nə
qədər çətin olsa da müəllim öz hisslərinə, danışığına, hərəkət-
lərinə nəzarət etməli, hər şeydən ötrü əsəbiləşib özündən çıx-
mamalıdır. Əsəbilik, hay-küy, qışqırıq, hədə-qorxu, cəza müəl-
limin pedaqoji səriştəsizliyinin göstəricisidir: qışqırıq, hay-küy
olan yerdə kobudluq, anlaşılmazlıq, emosional gönüqalınlıq
olur. Kobudluq kobudluq doğurur.
Müəllim üçün vacib keyfiyyətlərdən biri də tələbələr ya-
nında nüfuza malik olmasıdır. Dərin bilik, mədənilik və mənə-
viyyat nümunəsi olan müəllimin nüfuzu da yüksək olur. Nüfuzu
64
qazanmaq çətin, itirmək isə asandır: yersiz hərəkət, ədalətsiz mü-
nasibət, ehtiyatsız söz müəllimi nüfuzdan sala bilər. Buna görə
də hər bir müəllim sözlərinə və hərəkətlərinə məsuliyyətlə
yanaşmalı, öz nüfuzunun keşiyində durmalıdır.
Əsl müəllim öz elmi səriştəsi, mənəvi saflığı, yüksək mə-
dəniyyəti, insani keyfiyyətləri, düzgün davranışı, humanizmi, ob-
yektivliyi ilə yanaşı, nüfuza xələl gətirən amillərin təsirini də nə-
zərə almalı, danışığında, davranış və münasibətlərində son dərəcə
diqqətli olmalı, hər sahədə əsl nümunə göstərməlidir. Bu halda o,
yüksək nüfuz əldə edib, onu daim qoruya bilər. Yüksək nüfuz
müəllimin pedaqoji ustalığının mühüm göstəricisi və nəticəsidir.
Dostları ilə paylaş: |