Missionerlik va prozelitizm: tarix va bugun, targ’ibot usullari Reja

Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari. Islom mafkura sifatida musulmonlarni birlashtiruvchi kuchli omil bo’lib kelgan. Asrlar davomida turli ijtimoiy tabaqalar va millatlarni qamrab olishi natijasida, bugungi kunda islom o’z rivojlanishida katta qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Islom dini doirasida yuzaga kelgan turli qarama-qarshiliklar oqibatida jangari millatchilik va diniy ekstremizmga asoslangan siyosiy kuchlar va ittifoqlar paydo bo’lmoqda.

Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash olib borishda kompleks va tizimli, shu jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy va mafkuraviy chora-tadbirlarni qo’llash muhim ahamiyatga ega. Albatta, bunday chora-tadbirlarni qo’llash katta vaqt, tegishli reja va yirik mablag’lar talab qiladi.

Diniy ekstremizmga qarshi kurashda xalqaro birdamlik va kelishuvlar ham katta ahamiyatga ega. Xususan, o’z hududida diniy ekstremistlar va terrorchilar faoliyatiga yo’l ochib bermaslik, ularga yordam ko’rsatmaslik va siyosiy boshpana bermaslik hayotiy-amaliy ahamiyatga ega.
Arab – musulmon davlatlari ichida Misr Arab Respublikasi birinchi bo’lib terrorizm muammosiga 1940-yillarda, «Musulmon birodarlar»ning o’z faoliyatida ishontirish usullaridan radikal terrorchilikka – davlat, politsiya va armiyaning ko’zga ko’ringan arboblarini jismonan yo’q qilish yo’liga o’tishi natijasida duch keldi. Ushbu davlatning diniy mutaassiblikka qarshi kurashdagi bir necha o’n yillik tajribasi radikal diniy guruhlarga xayrixohlik bilan qarash, ularni pinhona rag’batlantirish ekstremistik harakatlarning yanada faollashuviga, yangilarining paydo bo’lishiga imkon yaratishini ko’rsatadi.
Musulmon mamlakatlarining diniy ekstremizmga qarshi kurash strategiyasi umuman olganda, har bir davlatning o’ziga xos xususiyatlari va ustuvor yo’nalishlaridan qat’i nazar, bilvosita va bevosita qarshilik ko’rsatish usullarini o’z ichiga oladi.
Bilvosita choralarga rasmiy diniy tashkilotlar bilan hamkorlik, zo’ravonlikka qarshi kurashda diniy arbob va muassasalarning ahamiyatini oshirish, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ma’rifiy chora-tadbirlarni amalga oshirishga yordam beradigan dasturlarni kiritish mumkin.
Bevosita qarshilik ko’rsatish o’z ichiga huquqni muhofaza qilish idoralari tomonidan ko’riladigan choralarni, aksilterrorchilik qonunlarini qabul qilish, ulardan keng foydalanish kabi tadbirlarni oladi. SHu o’rinda, masalan, Misr qonunchiligi diniy asosda partiyalar tashkil etishni taqiqlashini ta’kidlash joiz. Bundan tashqari, davlat noqonuniy ravishda qurol saqlaganlar, zo’ravonlikni targ’ib etuvchilar, radikal guruhlarni moliyaviy qo’llab-quvvatlovchilarga nisbatan qattiq ma’muriy-jinoiy choralarni qo’llashini ham qayd etish lozim.
1990-yillarda zo’rlik va terror harakatlarining kuchayishi esa Misr hukumatini «Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida»gi qonun kabi, bir qator yangi huquqiy hujjatlarni qabul qilishga majbur qildi. Bunday maxsus Qonunning qabul qilinishi xavfsizlik idoralariga ko’proq erkinlik berish va ular olib borayotgan faoliyatning samaradorligini ta’minlash bilan bog’liq edi.
Musulmon mamlakatlari diniy ekstremizm va zo’ravonlik muammolarini ilmiy va keng qamrovda yechish bo’yicha amaliy ishlarni tashkil etmoqda. Jumladan, ilmiy-tekshirish institutlari va strategik markazlarda bu muammoning ilmiy-tizimli tahliliga katta e’tibor berilmoqda. Bu jarayonda har bir mamlakatda muayyan o’ziga xosliklar kuzatilishi, tabiiy, albatta. Masalan, Indoneziyada ekstremizmga qarshi olib borilayotgan kurashda ekstremistlarning yirik vakillari, jumladan, qamoqda bo’lgan Abu Bakar Bashir tomonidan tashkil etilgan «islom maktablari»ni yopish choralari ko’rilayotgani bunga misol bo’la oladi. Shuningdek, 2002 yilda Bali orolida sodir etilgan va 200 dan ortiq kishining umrini xazon qilgan portlashlarning tashkilotchilaridan biri Imom Samudra tomonidan yozilgan va jangarilik g’oyalariga boy bo’lgan kitoblarni bosish va tarqatish man etilganini ham qayd etish zarur.
Bunday harakatlar hozirda hukumat va ulamolarning diniy ekstremizmga qarshi birgalikda olib borayotgan ishlarining bir qismi sifatida qaralmoqda. Umuman olganda, Indoneziyada «Politsiya ishtirokida kuchga va musulmon ulamolarining faol ishtirokida mafkuraga tayanib ish olib borish – ekstremizmga qarshi kurashning ikki fronti» sifatida e’lon qilinganini ta’kidlash lozim. Radikal qarashlarga qarshi kurash bo’yicha yetakchi musulmon ulamolari ishtirokida guruh shakllantirilgani ham bu yo’lda amaliy ishlarga o’tilganining isboti bo’la oladi.
Diniy ekstremizm va terrorizm muammosi bilan duch kelayotgan musulmon mamlakatlari ushbu masalani turli xalqaro forumlarda ko’tarish bilan dunyo jamoatchiligi diqqatini uni hal etishga qaratib kelmoqda. Shuningdek, radikal kayfiyatdagi mutaassiblar yashayotgan davlatlar bilan xavfsizlik sohasida hamkorlik qilish va jinoyatchilarni almashish bo’yicha ikki tomonlama kelishuvlarni imzolashga ham alohida e’tibor berilmoqda.
O’zbekiston tanlagan dunyoviy, demokratik taraqqiyot yo’li, mamlakatdagi huquqiy tartib hizbchi va boshqa diniy aqidaparast kuchlarga yoqmaydi. Ular bugungi o’tish davriga xos bo’lgan turli qiyinchiliklardan ustamonlik bilan foydalanib, hokimiyatni terror orqali egallashga intiladilar. Biroq O’zbekistonda o’rnatilgan huquqiy tartib, terrorizmning har qanday ko’rinishini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar bunga yo’l qo’ymaydi.
O’zbekiston Respublikasi JKning 155-moddasida terrorizm portlatishlar, o’t qo’yishlar yoki odamlarning halok bo’lishi, katta mulkiy zarar keltirish yoxud ijtimoiy xavfli oqibatlarga olib kelish xavfini tug’diruvchi boshqa harakatlar sodir etishdan iborat bo’lgan va jamoatchilik xavfsizligiga qarshi qaratilgan jinoyat sifatida qayd etilgan.
Mustaqil davlatimiz qonunchiligida terrorizmga qarshi kurashning asosiy printsiplari (qonuniylik, inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvorligi, jazoning muqarrarligi) bir qator normativ- huquqiy hujjatlarda o’z ifodasini topgan bo’lib, bu hujjatlarning asosiylari quyidagilardir:

1. O’zbekiston Respublikasining amaldagi Jinoyat kodeksi (2001 yil 18 oktyabrdagi o’zgartish va qo’shimchalar bilan).

   
   

2. O’zbekiston Respublikasining «Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida»gi qonuni (2000 yil 15 dekabro).

   
   

3. O’zbekiston Respublikasining «Jinoyat, Jinoyat-protsessual kodeksi va Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksiga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi qonuni (2001 yil 29 avgust).

   
   

4. O’zbekiston Respublikasining «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to’g’risida»gi qonuni (2004 yil).

   
   

Mamlakatimizda diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi tizimli, tadrijiy, qat’iy siyosatni quyidagi yo’nalishlarda izchil olib borilmoqda:

• Xalqaro shartnomalarda ishtirok etish;

  
  

• Mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash;

  
  

• Terrorizmga qarshi kurash bo’yicha mintaqaviy tashkilotlarda ishtirok etish;

  
  

• Mamlakatimizda olib borilayotgan keng qamrovli islohotlar – jamiyat barqaror rivojlanishining asosiy omili;

  
  

• Demakratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurish;

  
  

• Din sohasida ilmiy asoslangan siyosat olib borish;

  
  

• Fuqarolarda diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi mafkuraviy immunetetni shakllantirish.

  
  

Dinni qurol qilib olgan bunday ekstremistik harakatlar bugun umuman kishilik jamiyati hayotiga jiddiy tahdid solmoqda. Zamonaviy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash davlatlarning doimiy e’tiborini, uning oldini olish va bartaraf etishga qaratilgan ko’p qirrali siyosatni amalga oshirishda o’zaro hamkorlik va sobitlikni talab etadi. Shakllanib, keng tarmoq otgan terrorizmga qarshi kurashmagan davlatlar zaiflashib, o’z xalqi va mamlakati osoyishtaligi va barqaror rivojlanishini xavf ostida qoldiradi.