«мл т*'1шн» «* иа Alisher Navoiy

Iskandarning ummon va 
dengizlardagi ilmiy kashfiyotlari
Iskandar olamni tamomila o‘ziga bo“ysundir- 
gach, Rum shahrida bir necha kun orom olib, 
charchoqlarini chiqardi-da, aysh-ishrat, ov qilish 
kabi mayishatlar bilan shug4illandi.
Iskandar dam olish bilan fikran band bolsa 
ham, uning xayoli azaliy orzusida, ya’ni den­
giz sayrida edi. «Yer yuzidagi bor ajoyibotlami, 
ularning tabiatini o‘rgandim. Lekin hali dengiz 
sayli nasib etmadi, u yerda ne sirlar mavjudligi 
bilan oshno bolmadim. Sohillarda ajoyib narsalar 
ko‘p deyishadi. Bahor yer yuzida go'zalliklar ko‘p 
bolgani kabi dengiz ichidagilari son-sanoqsizdir.
Bu yumaloq shaklni jahon deyishadi, lekin 
uning aksari suv ichida yashirindir. Quruqlik yeri 
o'ndan bir ham emas, lekin el buni yaxshi bilsalar 
ham nishon bermaydilar.
Jahon menga boysunar ekan, undagi barcha 
narsa mening ixtiyorimda ekan, bu narsalardan 
bexabar qolsam, oddiy bir kishi bilan mening 
bu sohadagi bilimim teng bolsa, farqimiz nima- 
da boladi? Agar baxtim menga hamrohlik qilib,

---

quruqlikni Xizr bilan zabt qilgan bolsam, bu dam 
Ilyos bilan yolga otlansam ne bolg'ay? Ko'nglimda 
uyg'ongan bu havasni hech narsa daf qilolmaydi.
Shunday xulosaga kelgan Iskandar o‘z donish- 
mandlarini chorlab, ilm majlisi o ‘tkazdi-yu, 
yashirin dil so'zlarini ayon qildi. Dengiz ichida 
nimalami ko'rish, nimalami tekshirish maqsadini 
bir-bir aytib berdi. Ba’zi olimlar Iskandarni bu xil 
fikrdan qaytarishga intildilar, ba’zilar jim turaver- 
dilar. Keyin barchalari Allohni duo qilishib: «Bu 
muddaoni ko'nglingga Haq solibdiki, umidimiz, 
о У lagan ishlaringning amalga oshishiga ham o‘zi 
hamkor bolg‘ay». Saroy ahli istasa ham, istamasa 
ham shoh xohishini ma’qullashga majbur boldi. 
Xalqining safar ishiga roziligini bilgan Iskandar: 
«Hamma hunarmand kishilar o‘z sohasi boyicha 
tez orada uch