Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

partiyasi 
tabiat 
muhofazasi, yadro sinovlarini taqiqlash, qurollanish 
poygasini to‘xtatish uchun ko‘rashadi. Ularning bu 
qurashlari taraqqiyparvar kishilar tomonidan qo‘llab-
quvatlanadi. 
Qolaversa, 
ijtimoiy 
jarayonlarning 
umumiy ekanini, ekologik tanglikning yagonaligini, 
sivlizatsiyaga xos xastaliklarning ko‘paygani, ijtimoiy 
va tabiiy moslashuv muammolarini ham yoddan 
chiqarmaslik kerak. 

---

Jahon Sog‘liqni saqlash tashkiloti nizomida 
salomatlik «to‘la jismoniy, ruhiy va ijtimoiy holati» 
tarzida ta’riflanadi. Salomatlik–yuqori ijtimoiy 
faollik, 
mehnatni 
o‘zlashtirish 
va 
uning 
samaradorligini oshirish, ijtimoiy munosabatlarni 
taomillashtirish shuningdek, ijtimoiy va texnikaviy 
taraqqiyotning muhim asosi hisoblanadi. Salomatlik–
har bir inson baxt-saodati, to‘laqonli ijtimoiy foydali 
faoliyatining zaminida yotadi. Haqiqatan ham, 
salomatlik borasida g‘amxo‘rlik qilish yuksak ijtimoiy 
qadriyatlardan biridir. Salomatliksiz inson ham, 
jamiyat ham o‘z maqsadlariga erisha olmaydi. 
Biosferadagi barcha jarayonlar o‘zaro bog‘liqdir. 
Insoniyat biosferaning kichik qismi bo‘lsa, inson esa 
organik hayot turlaridan biridir. Biosfera holatining 
yomonlashuvi barcha tirik majudotlar, shu jumladan 
inson uchun ham xavflidir. Inson va uning atrof-olam 
bilan munosabatini har tomonlama o‘rganish shuni 
tushunishga olib keldiki, salom atlik-bu nafaqat 
kasallikning yo‘qligini bildiradi, balki u insonning 

---

jismoniy, 
ruhiy 
va 
ijtimoiy 
xotirjamligidir. 
Salomatlik-tuman boylik. Bizga salomatlikni tabiat 
ato etgan. Ammo u biz yashayotgan shart-sharoitga 
juda 
bog‘lik. 
Shaharlarning 
eng 
muhim 
xususiyatlaridan biri, uni aholisining soni va uning 
o‘ziga xos tomanlari ya’ni sanoat, savdo, ma’muriy 
markaz (talabalar shaharchasi) hosil qiladi. BMT ning 
ekspert demograflarining fikricha aholi soni 20 
mingdan ortiq bo‘lgan aholi punktlari shahar deb 
qarash kerak. Bu albatta shartlidir. Hozirgi davrda 
yirik shaharlar, kengayib, o‘zgartirilib, yirik 
aglomeratsiyalar yoki megapolislar hosil qilmoqda. 
Ular ham o‘sib bormoqda. Agarda aholini soni zaylda 
o‘sishi davom etsa, er yuzi aholisining umumiy soni 
150-200 yildan sung 1 km metriga 6500-7000 kishiga 
tzg‘ri keladi, yoki boshqacha qilib aytganda barcha er 
yuzi shaharlar bilan egallab olinadi. Bundan keyingi 
o‘sish esa 700 yildan so‘ng er shari aholisi bir–biriga 
tizig holda tik turishi mumkin. Albatta bularning 
hammasiga shartli ravishda qaralishi keorak. Ma’lum 

---

davrda sayyoramizda aholining o‘sishi to‘xtashi yoki 
shaharlar ozgina to‘xtashi mumkin. Shaharlar doimo 
biror jamiyatning ishlab chiqarish kuchlari va ishlab 
chiqarish munosabatlari dajarasini ifodalagan, shahar 
jamiyat va davlatning yuzi va unda qandaydir 
darajada 
uning 
harakterli 
xususiyatlari 
mujassamlashgan. Urbanizatsiya tarixiy jarayon, 
uning 
ishlab 
chiqarish 
kuchlari 
va 
ijtimoiy 
munosabatlari shakllari bilan chambbarchas bog‘lik. 
U mavjud shahar va qishloqlarning rivojlanishi yangi 
va 
sanoat, 
transport, 
qy-joy 
qurilishi, 
yalpi 
kommunikatsiyalar, 
madaniy-maishiy 
turmush 
xizmatlarnig tizimi tub o‘zshgarishlar bilan bog‘lanib 
ketgan. Urbanizatsiya - ko‘p qirrali jarayon u 
jamiyatning 
kuchlari, 
ilmiy 
potensial, 
mehnat 
unumdorligi, jamiyatning sinfiy va malakaviy 
tuzilmasi, aholining iste’molchilik va hizmat 
ko‘rsatish kabilarga katta ta’sir etadi. 
Urbanizatsiya – XX asrdagi inqilob bilan 
chambarchas bog‘liq. Ammo urbanizatsiyaning 

---

jadalligi, shakl va harakteri jamiyatning ijtimoiy 
tuzumiga 
bog‘liq. 
Qishloq 
xo‘jaligini 
mexanizatsiyalash va elektrlashtirish, irrigatsya va 
o‘g‘itlardan foydalanish kabilar, qishloq xo‘jaligini 
ishlab chiqarish mahsuldorligini keskin oshiradi. 
SHaharlarda sanoatning o‘sishi maishiy hizmat 
darajasini ortiradi, qishloqdan kelayotgan oqimni ish 
bilan ta’minlaydi. 
O‘zbekistonda qishloq aholisi tuman markazlari 
atrofida to‘planmoqda. Ularni odatda kichik shahar 
tipidagi posyolkalar deyiladi. Tuman markazlari 
posyolkalarni (tashkil va xizmatlar) barcha qishloq 
joylarni qo‘shib olgan holda bajariladi. Bunday 
aholining joylashish tipi respublika aholisi joyini 
o‘ziga xos tizimini tashkil etadi. 
Hozirgi vaqta respublikada 120 shahardan 89 tasi 
aholi salkam ya’ni 50 ming qishidan iborat kichik 
kategoriyadagi 14 tasi o‘rtacha (50 mingdan 100 
mingtacha); 
13tasi 
yirik 
(100 
mingdan 
250 
mingtacha). 3tasi ko‘p sonli (250 ming kishidan 500 

---

mingtacha); Respublika poytaxti Toshkent shahri yirik 
markaz hisoblanib, uning aholisi 2,2 mln. kishidan 
ortiq. XIX asr o‘rtalarida atiga 4 ta « millioner shahar 
bo‘lgan edi. 1920 yilga kelib 25 ta, 1950 yilda 90, 
1960 yil 140, 1970 yil 150 dan ortiq shaxarlar paydo 
bo‘ldi. 1920 yildan 1960 yillarda er yuzi aholisi 61 % 
ga o‘sdi, shaxar aholisi 200%, yirik shaharlar esa 250 
% o‘shdi. 
Aholi soni 1 mln. dan ortiq shaharlar aholisining 
o‘sishi 
1950 yildan 2015 yilgacha 
8.1-jadval 
Mintaqalar 
1 mln ortiq aholisi bo‘lgan 
shaharlardagi aholi soni 
1950 
1970 
1990 
2015 
Afrika 
3 
16 
59 
225 
Lotin 
Amerika 
17 
57 
118 
225 
Osiyo 
58 
168 
359 
903 
Evropa 
73 
116 
141 
156 
Shimoliy 
Amerika 
40 
78 
105 
148 

---

Shunday 
qilib, 
shaharlar 
sonining 
ortish 
qonuniyat hisoblanib, 5-6 ming yil orasida insoniyat 
harakterli xususiyat bo‘lib qoldi. 
Tarix, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi, 
IIT, urbanizatsiya kabilar bir butin holda tezlashib 
ketadi. Bugungi kunda uning jadalligi maksimal 
darajaga etdi deyish mumkin. Xo‘sh bunday 
o‘sishning sababi qanday? 
Shubhasiz 
birinchi 
navbatda 
iqtisodiy 
rivojlanishdir. Iqtisodiy rivojlanish asosida ishlab 
chiqarish yiriklashtirish va ijtimoiy ishlab chiqarishni 
o‘sishi yotadi. Shahar hozirgi davrda sivilizatsiya 
xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirgan bo‘lib, 
sanot 
va 
iqtisodiy 
bir 
butin 
yiriklashishga 
yiriklashishga olib keladi. Ishlab chiqarish nuqtai 
nazaridan yirik shahar kichik shaharga nisbatan ancha 
afzal, 
chunki 
birgalikda 
energetika, 
transport, 
vodoprovod va kanalizatsiya foydalanish, ishlab 
chiqarish birlashmalar sanoat va fuqaro qurilishlarini 

---

yiriklashish yo‘lidagi baza hisoblanadi. Shunday qilib, 
hoziri davda sayyoramizda deyarli yarmidan kupi 
shaxarlarda yashaydi. Yirik shaxarlar odamlar uchun 
yuqori hayot darajasi, ya’ni xil-xil ish faolyatini 
tanlash va egallash imkoniyatlari, ta’lim olish va 
mustaqil ta’lim, moddiy o‘sish, dam olish jarayonlari 
bilan ta’minlaydi. Umuman olganda hozirgi davr 
ishlab chiqarish texnikasi, irrigatsiya va o‘gitlar, 
kimyolashtirish darajasi 5-10% aholi, qolgan 90-95% 
aholini 
boqish 
mumkin. 
Rivojlangan 
barcha 
mamlakatlarda XX asrning oxiri XXI asrning 
boshlarida shaxarlarda 90% aholi istiqomat qiladi. 
Urbanzatsiya-ob’ektiv 
zaruriyat 
xisoblanib, 
jamiyatning ehtiyojidan kelib chiqqan, Ijtimoiy tarixiy 
qudratli dvigatelidir. Ammo ushbu jarayonning salbiy 
tomonlari ham mavjud. Ijtimoiy munosabatlarni 
ob’ektiv rivojlanishi uchun sharoit yaratsa, ikkinchi 
tomondan, antropogen tazyiq ta’sirida ekologik 
vaziyatni yomonlashuvi tabiiy muhitga ta’sir 
ko‘rsatadi. Natijada urbanizatsiyalashgan muhitning 

---

ifloslanishi (sanoat, transport, maishiy turmush 
chiqindilari, 
oqova 
suvlar, 
avtotransportlardan 
chiqayotgan gazlar, zaharli kimyoviy moddalar, 
radioktiv chiqindilar va hokazolar) kuchayadi. 
Shubxasiz yirik shaharlar ekologik nuqtai nazaridan 
qulay emas, aksincha zararlidir. 
Tabiatdan uzoqlashish; 
Uy-joy tanqisligi; 
Ishsizlik; 
Ocharchilik; 
Nevrozlar; 
Nerv-pisixik kasalliklar; 
Shovqin; 
Avtotransport (ifloslanish)smog; 
Transport ta’siridan shikastlanishlar. 
Odamning tabiatini o‘rganish kerak. Biosferada 
moddalar va 
energiya 
almashinuvi-sun’iylikdan 
tabiiylikka yaqinlashtirish kerak.