Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

 
 

---

YUCHM=4M/(4+4,76N)Vt, mg/l, yoki
YUCHM=4*100/4+4,76 N ,% 

bunda M-aralashmadagi yonuvchi moddaning 

massasi, g/mol, N-1 g/mol. gaz massasini yoqishda 
qatnashuvchi 
kislorodni 
atomlar 
soni, 
Vt- 
aralashmaning boshlang‘ich haroratida 1 mol. 
yonuvchi gazning hajmi, ml.
 
Havoning tarkibida yonuvchi gaz va chang 
moddalarining yig‘ilib qolishi, yong‘inni keltirib 
chiqaradigan asosiy sabablardan hisoblanadi. Xalq 
xo‘jaligi 
uchun 
xizmat 
qiladigan 
isitgich 
bug‘xonalarida bunday holatning sodir bo‘lishiga, 
ulardagi asbob va uskunalarni ishlatishda xavfsizlik 
qoidalariga rioya qilmaslik, elektr yoritgichlar va 
dastgohlardagi nosozliklar, qozon o‘txonasida va gaz 
uzatgich quvurlarda portlash xavfini chaqiruvchi 
aralashmalarni hosil bo‘lishi, yonuvchi moddalar 
bug‘i va changini hamda neft mahsulotlariga bulangan 
lattalarning o‘z-o‘zidan alangalanishi, gaz uzatgich 

---

quvurlarning ulangan joylaridan gazning oqib 
chiqishi, gaz aralashmasi xavfli miqdorga etishi 
mumkin bo‘lgan xonalarda elektr tarmog‘idan uchqun 
chaqnashi, chekish uchun gugurt chaqilishi, elektr 
payvandlash ishlarini olib borilishi va boshqalar 
asosiy omillardan bo‘ladi. 
Odatda yonuvchi moddaning yonish jarayonida 
tezlatgich (katalizator) sifatida, havodagi kislorod 
ishtirok etadi va uning atmosferadagi azotga nisbati 
1/3,76 ni tashkil etadi. Shu boisdan yonish 
reyaksiyalarini 
hisoblashda 
azotning 
ishtiroki 
inobatga olinishi shart.
Yonuvchi gazlarning havo bilan har qanday 
nisbatdagi 
oddiy 
aralashmasi 
o‘z-o‘zidan 
alangalanavermaydi, balki uning harorati ma’lum 
miqdordan, ya’ni alangalanish haroratiga teng yoki 
undan yuqori bo‘lgandagina yonishi mumkin. 
Quyidagi 
5.4-jadvalda 
kundalik 
hayot 
faoliyatimizda ishlatiladigan tabiiy va sun’iy hosil 

---

bo‘ladigan asosiy yonuvchi gazlarni alangalanish 
harorati va chegaralaridan namunalar berilgan. 
Agar aralashma tarkibida bir nechta yonuvchi 
gazlar ishtirok etadigan bo‘lsa, aralashmaning taqribiy 
alangalanish 
chegarasi 
(Psm), 
Le-SHatelening 
quyidagi formulasi orqali aniqlanishi mumkin: 
%
100
D
d
S
s
B
b
А
а
P
sm




(5.3) 
bunda a, b, s va d – aralashma tarkibidagi 
yonuvchi gazlarning miqdori, %; 
A, B, S va D – aralashma tarkibidagi yonuvchi 
gazlarning 
yuqori 
(yoki 
quyi) 
alangalanish 
chegaralari, % 5.4-jadvaldan olinadi. 
Tarkibida yonmaydigan gazlarning miqdori 
ko‘proq 
bo‘’lgan 
aralashmalarni 
alangalanish 
chegarasini aniqlashda bu formula kerakli aniqlikni 
ta’minlab berolmaydi, shu sababdan bu xildagi 
aralashmalarni alangalanish chegaralarini aniqlashda, 

---

yuqori 
aniqlikdagi 
murakkab 
formulalardan 
foydalaniladi yoki alangalanish chegaralari tajriba 
usuli bilan aniqlanadi. 

---

Yonuvchi gazlarni havo bilan aralashganda, alangalanish harorati va portlash 
chegaralari 
5.4-jadval 
Gaz turlari 
Alangalanish 
harorati, 
o
C 
Maksimal 
yonish 
harorati, 
o
C 
Normal sharoitda 
(T=20
o
C, P=760 mm.sm.us.) 
yonuvchi gazlarni alangalanish 
chegaralari (foiz hajmida) 
Quyi 
chegara 
Yuqori chegara 

---

Butan 
Butilen 
Vodorod 
Metan 
Karbon oksidi 
Propan 
Propilen 
Etan 
Etilen 
Koksli 
Slanetsli 
490 
445 
510 
645 
610 
510 
455 
530 
510 
640 
700 
2120 
2043 
2230 
2043 
2110 
2110 
2224 
2100 
2020 
2090 
1900 
1,9 
1,7 
4 
5 
12,5 
2,1 
2 
3,1 
3 
5-6 
6-8 
8,5 
9 
75 
15 
75 
9,5 
9,7 
12,5 
28,6 
30-32 
30-40 

---

Yonish jarayoni odatda havodagi gazlarni 
haroratini va bosimini tez ko‘tarilishiga olib keladi. 
Bu hol xona ichida sodir bo‘lsa, undagi yonuvchi gaz 
aralashmasi portlashi mumkin. 
Yonuvchi gaz va havo aralashmasi portlaganda 
bosim 7-8 kg/sm
2
gacha ko‘tarilishi mumkin. 
Portlash jarayonida bosimni ko‘tarilishi quyidagi 
formula bilan aniqlanadi: 
n
t
m
t
Р
Р
das
por
das
por
)
273
(
)
273
(



(5.4) 
bunda R
por 
-portlash vaqtidagi havoning mutlaq 
bosimi, at; R
das 
-aralashmaning dastlabki mutlaq 
bosimi, at; t
por 
-portlash paytidagi maksimal harorat, 
o
C, jad. 2; t
das
-aralashmaning dastlabki harorati,
o
C; 
m-aralashmaning yonish reayaksiyasi tenglamasidagi 
molekulalar soni; n-aralashmaning portlash oldidagi 
molekulalar soni.

---

Chang zarrachalarining yonish va portlash 
xususiyatlari, ularning qanday moddadan tashkil 
topganligi, o‘z-o‘zidan alangalanish harorati va quyi 
chegaraviy miqdorlari bilan aniqlanadi. 
Yonuvchi 
chang 
zarrachalari 
havo 
bilan 
aralashganda, ma’lum harorat va bosim ta’sirida 
yonishi yoki portlashi mumkin. Ularning bunday 
sharoitda yonishi (yoki portlashi) uchun etarli bo‘lgan 
eng kam miqdoriga, qo‘yi alangalanuvchi chegara 
miqdori deb yuritiladi. 
Qurilish me’yorlari va qoidalariga binoan 
changlar ikki turga ajratilgan, ya’ni yonuvchanlik quyi 
chegara miqdori 65 g/m
3 
dan yuqori bo‘lganda 
yonishga xavfli