6.Қимматли коғозларнинг индивидуал таснифи изоҳланг AKSIYA aksionerlik jamiyatining mol-mulkida va oladigan foydasida
aksiya egasining hissasi borligini tasdiqlovchi rasmiy yuridik hujjat. Aksiya oddiy va imtiyozli turlarga bo'linadi. Ular bir-biridan quyidagicha farq qiladi. Oddiy aksiyada olinadigan dividend summasi olingan foyda hajmiga qarab har xil boiadi. Uning miqdori hech kim tomonidan qat’iy kafolatlanmaydi, ammo oddiy aksiya egasi aksionerlikjamiyati yig'inida ovozga ega, ungajamiyat ishini boshqarishda qatnashish huquqi beriladi. Oddiy aksiyalaming egalari boshqa qimmatli qog'ozlarga nisbatan ko‘proq mas’uliyatni o'z zimmalariga
olganliklari tufayli ana shunday aksiyalar uchun olinadigan dividendlar
miqdori yuqoriroq belgilanadi. Shuni ham esdan chiqarmaslik kerakki, oddiy aksiya egalari umuman dividend olmasliklari ham mumkin.
OBLIGATSIYA deb olingan qarzni tasdiqlovchi va qarzni maium
bir muddatdan keyin qat’iy belgilangan foiz bilan qaytarib berish
majburiyati ko'rsatilgan qimmatli qog'ozga aytiladi. Shunday qilib,
obligatsiya quyidagilami tasdiqlaydi va ishontiradi: 1) emitent qimmatli
qog'oz egasidan pul mablag'i olganligini; 2) malum bir
muddatdan keyin emitent olgan qarzini qaytarib berishi majburiyatini;
3) investorni m a ium bir muddatdan keyin bergan qarzi uchun
obligatsiyaning nominal qiymati bo'yicha mukofot olishini.
Obligatsiya aksiyadan ancha farq qiladi. Birinchidan, aksiyalar
bo'yicha beriladigan dividend katta tafovutga ega yoki ayrim sabablarga
ko'ra umuman berilmasligi mumkin, obligatsiyalar bo'yich beriladigan foizlar o'zgarmas boiadi, o'zgargan taqdirda ham juda sezilarli darajada emas. Shuning uchun obligatsiyalar belgilangan yoki qat’iy daromadli qimmatli qog'ozlar deb ham ataladi. Davlat obligatsiyasiga ega boigan amerikalik fuqaro 7-8 foiz (yillik), kanadalik
— 9-11 foiz, avstraliyalik—15 foizgacha daromad oladi. Obligatsiyalar
bo'yicha foizlar emitentlar oladigan foyda va moliyaviy ahvolidan qat’iy nazar har yili bir marta to‘lanadi. Undan tashqari, agar m a’lum bir sabablarga ko‘ra obligatsiya chiqargan jamiyat tugatilsa,
obligatsiya egalari taqsimlanadigan foyda va aktivlarga tegishli
ravishda da’vogar hisoblanadi.
Yana bir farqi aksiyalarning daromad keltirish vaqti cheklanmagan,
obligatsiyalar bo'yicha esa cheklangan, chunki obligatsiyalar
asosan muayyan muddatga chiqariladi. Asosiy farqi, aksiya egalari
mulkdorga aylanadi, obligatsiya egalari esa faqatgina kreditor maqomini
oladi, xolos.
Aksiya va obligatsiyalar bir-biridan farq qilishiga qaramay, ular
o'zaro uzviy bog'liq qimmatli qog'ozlardir. Ikkalasining ham maqsadi
yagona — biron-bir manfaatli loyihani amalga oshirish uchun pul
mablag'ini to'plash.VEKSEL — olingan qarzni belgilangan muddatda to'lash majburiyati
qa t’iy yuklangan, qonun bilan tasdiqlangan holatda
to'ldirilib, rasmiylashtirilgan qarzdorlik tilxatidir.
