Moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua bilim sohalari
Yüklə 4,22 Mb.
|
Jadvalning so‘nggi bo‘limida bozor qiymati koeffitsiyentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular yordamida firmaning buxgalteriya hisobidagi ma’lu-motlar uning bozor qiymatiga qanchalik to‘g‘ri kelishi baholanadi. Bu guruhdan eng ko‘p qo‘llaniladigani - bu aksiya bahosi va sof foyda nisbati koeffitsiyenti (R/Ye - price to earnings) va aksiyalarning bozor va balans qiymati nisbati koeffitsiyentidir (M/V - market to book). Firmaning moliyaviy koeffitsiyentlarini tahlil qilishda, avvalambor, quyidagi ikki jihatni inobatga olish zarur: vaziyat kimning nuqtai nazaridan baholanadi: aksiyadorlarning nuqtai nazaridanmi yoki kreditorlarningmi? ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun mezon sifatida nimadan foyda- laniladi? Mezoniy etalonlar quyidagilar bo‘lishi mumkin: xuddi shu davr bo‘yicha boshqa kompaniyalarning moliyaviy koeffi- tsiyentlari; o‘rganilayotgan kompaniyaning turli davr bo‘yicha moliyaviy koeffitsiyentlari; moliyaviy bozorlardan olish mumkin bo‘lgan ma’lumotlar, masalan, aktivlar bahosi yoki foiz stavkalari. Hozirgi paytda turli (jumladan, sanoat) sohalar(i) bo‘yicha moliyaviy koeffitsiyentlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olish mumkin bo‘lgan ko‘plab manbalar mavjud. Dan & Bradstreet, (2) Robert Morris byurosining yillik hisobotlar bo‘yicha tadqiqotlari (Annual Statement Studies by Robert Morris Associates), (3) Savdo palatasining har chorakdagi moliyaviy hisobotlari (the Commerce Department's Quarterly Financial Report) va (4) turli tijorat assotsiatsiyalari ana shular jumlasidandir. Bundan tashqari, bu ma’lumotlar endilikda kompakt-disklarda va Internet orqali tarqatilmoqda. 1-nazorat uchun savol Kompaniya faoliyati tahlili uchun qanday asosiy moliyaviy koef- fitsiyentlardan foydalaniladi? Moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar Tahlil chog‘ida ko‘pincha aktivlar daromadliligi normasi (me’yori)ni (ROA) boshqa ikki koeffitsiyentlar ifodasi sifatida tasavvur qilish foydali hisoblanadi: _ EBIT x Sotish hajmi Sotish hajmi Aktivlar bahosi (qiymati) = Sotish rentabelligi * Aktivlar aylanuvchanligi = = ROS * ATO ROA koeffitsiyentining ROS va ATO koeffitsiyentlari orqali ifoda-lanishi mumkinligi quyidagi dalil bilan tasdiqlanadi: turli sohada faoliyat yuritadigan firmalarning sotuvlar rentabelligi va aktivlar aylanuvchanligi koeffitsiyentlari mutlaqo har xil bo‘lishi va, shu bilan birga, aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichlari bir xil bo‘lishi mumkin. Masalan, odatda, supermarketlarning sotuvdan rentabellik ko‘rsatkichlari past, aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari yuqori bo‘ladi. Qimmat zargarlik buyumlari qimmat do‘koniga esa buning aksi xos. Ammo ikkala do‘konning aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti bir xil bo‘lishi mumkin. Aytilganlarni misolda ko‘rish uchun, keling, aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti bir xil, ya’ni 10,0%ga teng ikkita firmani ko‘rib chiqamiz. Birinchi firma - bu supermarketlar tarmog‘i, ikkinchisi esa - kommunal xizmatlar ko‘rsatishga ixtisoslashgan firma bo‘lsin. 13.2-jadvaldan (navbatdagi betga qarang) ko‘rinib turganidek, supermarketlar tarmog‘ining sotuvdan daromadlilik koeffitsiyenti “past” (2,0%) va u o‘z aktivlarini yiliga besh marta aylantiribgina aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichini 10,0% li ko‘rsatkichga olib chiqadi. Ko‘p kapital talab qiladigan kommunal xizmatlar sohasiga kelsak, bu sohada ishlaydigan firmaning aktivlar aylanuvchanligi koeffitsiyenti (ATO) yiliga atigi 0,5 martaga teng bo‘lsa-da, sotish rentabelligi yuqori, ya’ni 20,0% bo‘lgani uchun u ham 10,0%lik aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA)ga ega. 13.2-jadval Moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar
Yuqorida bayon etilganlardan asosiy ma’no (xulosa) shuki, sotuvlar daromadliligi yoki aktivlar aylanib turishi koeffitsiyentining pastligi, albatta, firmaning moliyaviy muammolari bor degani emas. Bu koeffi-tsiyentlarning ikkalasini kompaniyaning faoliyat sohasini inobatga olgan holda o‘rganish kerak. Bundan tashqari, bir faoliyat sohasi doirasida ham doimiy farqlar bor. Masalan, Rolls Royce dilerlik tarmog‘i va Chevrolet tarmog‘ining aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA) ko‘pincha bir xil bo‘lsa-da, Rolls Royce dilerlik tarmog‘ining joriy rentabellik ko‘rsat-kichlari yuqoriroqligi va aktivlar aylanib turishi koeffitsiyenti pastroqligi bilan ajralib turadi. 2-nazorat uchun savol Agar “A” firmaning aktivlar daromadliligi (ROA) “B” firmanikiga nisbatan yuqoriroq bo‘lsa va ikkala kompaniyaning aktivlar aylanib turishi ko‘rsatkichi (ATO) bir xil bo‘lsa, “A” firmaning sotuvlar rentabelligi koeffitsiyenti (ROS) qanday bo‘lishi kerak? Moliyaviy “dastak” samarasi Moliyaviy “dastak” yoki moliyaviy leverij kompaniya faoliyatida qarz olingan pul mablag‘laridan foydalanish bo‘lib, shu mablag‘lar yordamida kompaniya rahbariyati ishlab chiqarish faoliyatini moliyalashtirish bilan bog‘liq muammolarni hal etadi. Atamani (“dastak”) tanlash fizika qonun-lari, ya’ni biron dastak yordamida sarflanayotgan kuchni ko‘paytirish mumkinligi qonuni bilan bog‘liq. Moliyaviy “dastak” samarasi yordamida kompaniya aksiyadorlari o‘z kapitalidan foydalanish daromadliligi koeffitsiyentini (ROYe) oshiradilar. Biroq bunda mazkur koeffitsiyentning firmaning ishlab chiqarish faoliyatidagi samaradorlik tebranishiga sezuvchanligi oshadi. O‘z navbatida, firmaning ishlab chiqarish faoliyati samaradorligi aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA) tufayli o‘zgaradi. Boshqacha qilib aytganda, moliyaviy “dastak” samarasidan foydalanar ekanlar, firma aksiyadorlari ham moliyaviy va ham ishlab chiqarish (operatsion) riski bilan to‘qnashadilar. Aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA) qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa moliyaviy “dastak” koeffitsiyenti oshganda kapital daromadliligi koeffitsiyenti (ROYe) ham oshadi. Bu - tushunarli, albatta, chunki: agar aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘ladigan bo‘lsa, firma investitsiya qilgan kapitaldan foyda oladi va foyda summasi firma o‘z kreditorlariga to‘lashi kerak bo‘lgan summadan yuqori bo‘ladi. Shu tufayli ortiqcha mablag‘ hosil bo‘ladi va bu mablag‘ firma aksiyadorlari o‘rtasida taqsimlanadi. Demak, kapital daromadliligi koeffitsiyenti ortadi. Agar aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan past bo‘ladigan bo‘lsa, u holda aksiyadorlar bunday mablag‘ni yollamaslikni afzal ko‘radilar. Masalan, faraz qilaylik, “A” kompaniyasi moliyaviy “dastak”dan foydalanadi. Aksincha, “B” kompaniyasi esa undan foydalanmaydi. Keling, kompaniyalar kapitalining daromadlilik koeffitsiyentini (ROE) ikki xil vaziyatda, ya’ni foiz stavkasi (1) 10,0% va (2) 15,0% bo‘lganda solishtiramiz. Natijalar quyidagi 13.3- jadvalda aks ettirilgan. 13.3-jadval Foiz stavkasining ROEga ta’siri
Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|