“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

 
 
Ishlab chiqarilgan mahsulot birligi asoslanadigan bo’lsak, barcha mahsulot 
sotilishi mumkin bo’lgan narx (1) va mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi 
o’zgaruvchan xarajatni (2) ko’rsatib o’tish zarur. Chunki zararsizlik modelida 
o’rganiladigan foyda tushunchasi FSTD ni bildiradi, biz esa foyda so’zi o’rniga 
ushbu qisqartmani qo’llaymiz. Mahsulot birligi jihatidan, (1) tenglikda keltirilgan 
daromadlar to’g’risidagi hisobot FSTD ni nolga tenglash orqali zararsizlik 
modeliga aylanadi:
 
 
 
Endi bizning vazifamiz (2) tenglama, ya’ni FSTD=0 shartni 
qanoatlantiruvchi ishlab chiqarilishi va sotilishi lozim bo’lgan mahsulot miqdorini 
topishdir. Bu esa FSTD=0 bo’lishini ta’minlovchi sotilgan mahsulot miqdorini 
topish uchun (2) tenglamani yechish orqali amalga oshiriladi. 
 
Aniqroq qilib aytganda, sotilgan mahsulotning zararsiz miqdori quyidagicha 
topiladi: 
 
1-Misol. Zararsizlik darajasini hisoblash 
“Pierce Grain” kompaniyasi bir necha turdagi mahsulotlarni ishlab 
chiqarishiga qaramay, uzoq muddat kuzatuvlar natijasida uning mahsulotlari 
tuzilishi ancha o’zgarmas ekanligi aniqlandi. Bu esa menejerlarga mahsulot 
birligiga to’g’ri keluvchi “odatiy” sotuv narxi va mahsulot birligiga to’g’ri kelivchi 
“odatiy” o’zgaruvchan xarajatdan foydalangan holda moliyaviy rejalashtirishni 

---

214 
amalga oshirish imkoniyatini beradi. Mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi “odatiy” 
sotuv narxi va o’zgaruvchan xarajat o’zgarmas ishlab chiqarish tuzilishidan kelib 
chiqib hisoblanadi. Bu xuddi mahsulot tuzilishi bu yagona katta mahsulot deb 
hisoblashga o’xshaydi. Sotish narxi $10, o’zgaruvchan xarajatlar esa $6. Firmaning 
yillik jami o’zgarmas xarajatlari esa $100,000.kelgusi yil uchun ishlab 
chiqariladigan va sotiladigan mahsulot miqdorining zararsizlik nuqtasi qanday?
1-ish: Tuzish. Yechim strategiyasi 
Biz xarajatlarni qoplashdan Pierce Grain kompaniyasi tomonidan sotilishi 
kerak bo’lgan mahsulot tuzilmasi miqdoriga qiziqib ko’ramiz. Bunda FSTD 
(foyda) nolga teng bo’ladi. Umumiy nazariyadan olingan (3) tenglama quyida yana 
bir bor berilgan: