“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

Dispersiyali kattalik
. Tafovut yoki standart og‘ish dispersiyali kattalik 
hisoblanadi. Juda ham ko‘plab dispersiyali kattaliklar mavjud. Odatda eng ko‘p 
ishlatilayidagn dispersiyali kattalik bu o‘rtacha-absolut og‘ishdir. 
O‘rtacha –absolut og‘ish, o‘gishning o‘rtacha absolut qiymatiga bo‘g‘liq 
kattalik va o‘rtacha standart og‘ish kvadrat kattaligidan farq qiladi.
Birinchi-xavfsizrisk kattaligi. 
Ko‘pchilik fikrichi birinchi-xavfsizlik 
qoidalari noma’lum sharoitida qaror qabul qilish kriteriyasi sifatida ishlatiladi. 
Ushbu modellarda qaytimlarning eng quyi darajalari aniqlanadi.Bundan maqsad 
esa qaytimni quyi darajadan oshirishdir.Ushbu kitobda keltirilgan birinchi-
xavfsizlik kattaliklari asosan eng quyi darajaga asoslangan. 
Keltirilgan birinchi-xavfsizlik risk kattaliklari quyidagilardir: 

Klassik birinchi-xavfsizlik 

Risk qiymati 

Risk/ kutilgan yuqotish shartli qiymati 

Kichikroq qism momenti 
Klassik birinchi-xavfsiz investitsiya tanlashda muammo bu investitsiyadan 
kutilgan qaytim ehtimolligini ba’zi bir belgilangan kattaliklardan kichikligi. Buni 
amalga oshirish va optimal investitsiyani topish uchun juda ham ko‘plab kompleks 
optimizatsiya muammolarini echish talab etiladi va o‘rtacha-ehtimol modelidan 
farqi ham shunda hisoblanadi. 
Eng ko‘p tanilgan quyi risk kattaligi bu risk qiymati hisoblanadi. Ushbu 
kattalik taqsimlash yuqotilishini foizlash va belgilangan ehtimolli darajada hamda 
ma’lum vaqt davomida maksimum yuqotishni o‘lchashga asoslangan. Risk 
qiymatining asosiy hususiyati bu berilgan ehtimollikda va berilgan nadavomiy 
Tafovut va qisman tafovut
Taqsimlanish ehtimolligi tafovuti σ
2
: 




N
n
n
n
x
E
x
p
1
2
2
))
(
(

Qisman tafovut 




N
x
E
x
if
n
for
n
n
S
n
x
E
x
p
)
(
_
_
_
2
2
))
(
(


---

208 
vaqtda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan yuqtishni bitta kattalikda sintezlashdir. Bu 
esa investorga maksimum yuqotish va investitsiyaning qanchalik riskli ekanini 
ko‘rsatadi. Buni hisoblashning juda ham ko‘plab usullari mavjud va ushbu kitobda 
berilgan. 
Risk qiymatini bir qancha keltirilgan foydalaridan tashqari, bir necha nazariy 
limitlari ham bor. Ushbu limitlarni engish uchun muqobil shartli risk kattaligi 
kiritilgan. SHartli risk kattaligi, biz kutilgan shartli yuqotish deb ataydigan kattalik 
investitsiyaning kutilgan qaytimi kattaligini chegaradan oshishini o‘lchaydi. 
Qisman tafovutni tabiiy davom ettirilgani bu kichikroq qism momenti 
kattaligi hisoblanadi. Ushbu kattalik quyi risk deb ataladi va ikkit parametrga 
bog‘liq: (1) kuch indeksi, investorning riskni yoqtirmaslik darajasi va (2) 
mo‘ljaldagi qaytim foizi, eng kam erishilishi kerak bo‘lgan qaytim darajasi.
Ushbu kattaliklarni hisoblash juda murakkab ekanligiga qaramasdan, 
investorlar investitsiya konstruktsiyasini o‘rtacha tafovut analizini qilishida 
ishlatilishi uchun quyida ilova mavjud.