Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Geoloji fövqəladə hadisələr: 
 
Sel  -  sel adətən qəflətən başlayır. Güclü leysan yağışları, bəzən də qarın sürətlə 
ərinməsi  nəticəsində dağ yamaclarından  axıb tökülən su özü ilə gil, qum, çınqıl, 
daş  və    hətta  qaya  parçaları  gətirir,  qarşısına  çıxan  hər  şeyi-  ağacları,  binaları, 
qurğuları  dağıdır,  əkin  sahələrini,  körpüləri,  bir  sıra  hallarda  sənaye  və  kənd 
təsərrufatı  tikililərini  məhv  edir.  Selin  başlanmasını  gördükdə,    ərazinin 
hündürlüklərinə  qalxmağa  çalışın.  Binada    olduqda  -  yuxarı  mərtəbələrə,  evin 
damına  qalxın.  
Sel  hadisələrinin  yaranmasına    əsas  səbəb    ərazinin  fiziki-coğrafi  şəraiti,  o 
cümlədən,  oroqrafik-geomorfoloji  quruluşu  -  iqlim,  torpaq,  bitki  örtüyü  və 
hidrometeoroloji  proseslər təşkil edir. Sellər çay suları olan və olmayan dərələrdə 
qəflətən  yağan  şiddətli    yağışlar  və  ya  temperaturun  artması  ilə  qısa  müddətdə 
sürətlə  əriyən  qar  suları  hesabına  yaranır.  Bəzən  faza  rejimi  kimi  baş  verən 
daşqınlara sel hadisəsi kimi baxırlar. Bu  düzgün deyil.  
Sel  və  daşqın  hadisələrini  fərqləndirmək  lazımdır.  Daşqınlar  çay  hövzəsinin 
yerləşdiyi    ərazinin  fiziki-coğrafi,  iqlim    şəraitindən  asılı  olaraq  çaylarda  rejim 
fazasıdır  və  bu  il    ərzində  əsasən  yaz  və  payız  fəsillərində  baş  verir.  Müstəsna 
hallarda ayrı-ayrı dövrlərdə  də ola bilər. Sel və daşqın axımlarını fərqləndirən əsas 
cəhətlərindən biri də odur ki, sel  axımlarında gətirmə-aşınma materialları daha çox 
üstünlük  təşkil  edir  və  sellərin  1m³  su    kütləsinin  təxminən  65-70%-i  gətirmə 
materialları, qalanını su kütləsi təşkil edir.  
Daşqınlarda isə bu əksinədir.  
Sel axınları tərkibindəki maddələrinin həcminə görə 3 yerə bölünür:  
Sulu-daşlı sellər;  
Sulu-palçıqlı sellər;  
Daşlı-palçıqlı sellər.