Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar

Mövzu № 17. ″″″″Dövlət idarəetməsində qanunçuluğun və intizamın təmin edilməsi″″″″ 

 

P L A N : 

G   R   Ş 

4.

  Dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsinin  məzmunu  və 

ə

həmiyyəti. 

5.

  Dövlət idarəetməsində qanunçuluğun və intizamın təmin edilməsinin üsulları və onların 

xarakteristikası. 

6.

  Hüquq  mühafizə  orqanlarının  fəaliyyətində  qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsi 

üsulları. 

N Ə T   C Ə 

 

 

Ə

 D Ə B   Y Y A T: 

 

7.

  Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. 

8.

  Azərbaycan Respublikasının  nzibati Xətalar Məcəlləsi. Bakı, 2000. 

9.

  ″″″″Vətəndaşların  müraciətlərinə  baxılması  qaydası  haqqında″″″″  Azərbaycan 

Respublikasının Qanunu. 10 iyun 1997-ci il. 

10.

 ″Vətəndaşların  hüquq  və  azadlıqlarını  pozan  qərar  və  hərəkətlərdən  (hərəkətsizlikdən) 

məhkəməyə  şikayət  edilməsi  haqqında″  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu.  11  iyun 

1999-cu il. 

11.

 ″Təhqiqat,  ibtidai  istintaq,  prokurorluq  və  məhkəmə  orqanlarının  qanunsuz  hərəkətləri 

nəticəsində  fiziki  şəxslərə  vurulmuş  ziyanın  ödənilməsi  haqqında″  Azərbaycan 

Respublikasının Qanunu. 29 dekabr 1998-ci il. 

12.

 «Konstitusiya  məhkəməsi  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  23  dekabr 

2003-cü il. 

13.

 «Korrupsiyaya  qarşı  mübarizə  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu 04 mart 

2004-cü il. 

 

324 

 

14.

 «Bələdiyyələrin  fəaliyyətinə  inzibati  nəzarət  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının 

Qanunu 13 may 2003-cü il. 

15.

 ″Dövlət  hakimiyyəti  orqanlarında,  idarə,  təşkilat  və  müəssisələrdə  vətəndaşların  təklif, 

ə

rizə  və  şikayətləri  üzrə  kargüzarlığın  aparılması  qaydalarının  təsdiq  edilməsi  barədə″ 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 03 yanvar 1999-cu il. 

16.

 ″ nsan  və  vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  təmin  edilməsi  sahəsində  tədbirlər 

haqqında″ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 22 fevral 1998-ci il. 

17.

 ″Cinayətkarlığa  qarşı  mübarizənin  gücləndirilməsi,  qanunçuluğun  və  hüquq  qaydasının 

möhkəmləndirilməsi  tədbirləri  haqqında″  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin 

Fərmanı. 09 avqust 1994-cü il. 

18.

 ″Polis haqqında″ Azərbaycan Respublikasının Qanunu. 28.10.1999-cu il. 

19.

  Azərbaycan Respublikasının Daxili  şlər Nazirliyinin 04.01.02 tarixli 6 saylı əmri: «D O-

nun intizam nizamnaməsi» 

20.

 Azərbaycan  Respublikasının  Daxili  şlər  Nazirliyinin  24.10.03-cü  il  tarixli  əmri: 

«Nəqliyyat  vasitələrinin  texniki  vəziyyətinə  dair  və  onların  təhlükəsizlik  hərəkətinin 

təmin edilməsinə DYP-nin nəzarəti qaydaları barədə təlimatın təsdiq edilməsi barədə».  

21.

 Azərbaycan Respublikasının Daxili  şlər Nazirliyi haqqında Əsasnamə. Bakı, 2003. 

16.  A.Abdullayev, F.Nağıyev. “ nzibati hüquq”. Dərslik. Bakı, 2008. 

17. E.Abdullayev.    ″ nzibati hüquq″. Dərslik. Bakı, 2007. 

18. V. Abışov, A.  smayılov, R. Nəcəfquliyev. ″ nzibati hüquq″ II hissə. Dərs vəsaiti. Bakı, 

2006.      

19. E.Abdullayev. ″Vətəndaşların inzibati məsuliyyəti″. Dərs vəsaiti. B.,1992. 

20.″ nzibati hüquq″ (sxemlərdə). Dərs vəsaiti.   AR D N-in Polis Akademiyası. Bakı, 2002.  

21.E.M.Kozlov, L.L.Popov. ″Administrativnoe pravo″ Dərslik.M., 2000. 

22.  D.N.Baxrax.  ″Administrativnoe pravo Rossii″. Dərslik.   M., 2000. 

 

 

 

G   R   Ş 

 

Barəsində  danışılacaq  mövzu  öz  əhəmiyyəti  baxımından  bilavasitə  dövlət 

idarəciliyinin  mahiyyəti  və  məzmununu  ilə  baqlıdır.  Belə  ki,  dövlətimizin 

qanunvericilik  sisteminin  əsasını  təşkil  edən  Konstitusiyanın  72-ci  maddəsinə  əsasən, 

hər bir şəxs Azərbaycan Respubikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, 

başqa  şəxslərin  hüquq  və  azadlıqlarına  hörmət  bəsləməli,  qanunla  müəyyən  olunmuş 

diğər vəzifələri yerinə yetirməlidir.  

Dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsinə  dəqiq  və 

dönmədən  riayət  etmək  üçün  mühazirənin  birinci  sualında  ″″″″Dövlət  idarəetməsində 

qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsinin  məzmunu  və  əhəmiyyəti″″″″  barədə 

müxtəlif anlayışlar və təhlillər veriləcəkdir. 

Mövzunun  ikinci  sualında  yəni  ″″″″Dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğun  və 

intizamın təmin edilməsinin üsulları və onların xarakteristikası″″″″ dövlət idarəetməsində 

qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsi  üsullarının  növləri  və  onların  hər  birinin 

xarakteristikası barədə hüquqi biliklər əldə etmiş olacağıq. 

 

325 

 

Bu  günkü  mövzunun  əhəmiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  siz  gələcəkdə  icra 

hakimiyyəti  orqanları  sisteminə  daxil  olanhüquq  mühafizə  orqanlarında  fəaliyyət 

göstəcəksiz və respublikada icra hakimiyyətinin həyata keçirilməsində bilavasitə iştirak 

edəcəksiniz. Ona görə də, bu orqanların fəaliyyətində qanunçuluğun və intizamın təmin 

edlməsi üsulları haqqında nəzəri biliklər əldə etməli və qarşıda duran  vəzifələri yerinə 

yetirərkən  qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsinə  dəqiq  və    dönmədən  riayət 

etmiş olmalısız. 

Nəhayət, qeyd etmək lazımdır ki, siz öz gündəlik vəzifələrinizi yerinə yetirərkən 

dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğa  və  intizama  dəqiq  və  dönmədən  riayət  etməklə 

insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsinə nail olmuş olarsınız. 

 

Sual 1. 

Dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsinin  məzmunu  və 

ə

həmiyyəti 

 

 

Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasında  göstərilən  müddəalardan  irəli 

gələn  tələblərə  hər  bir  dövlət  orqanı  və  onun  vəzifəli  şəxsləri  tərəfindən  dəqiq  və 

düzgün  riayət  olunması  onların  vəzifə  borclarıdır.  Dövlət  idarəetməsində  bu  vəzifə 

borclarının  vaxtında,  dəqiq  və  düzgün  yerinə  yetirilməsi  ilə  dövlət  idarəetməsində 

qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsinə  nail  olunur.  Dövlət  idarəetməsində 

qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsi  sahəsində  mütəmadi  olaraq  dövlət 

tərəfindən  bir  sıra  tədbirlər  də  həyata  keçirilir.  Buna  09  avqust  1994-cü  il  tarixində 

Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti  tərəfindən  qəbul  edilmiş  ″″″″Cinayətkarlığa  qarşı 

mübarizənin gücləndirilməsi, qanunçuluğun və hüquq qaydasının möhkəmləndirilməsi 

tədbirləri haqqında″″″″ Fərmanı əyani misal olaraq gösərmək olar. 

Dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğun  və  intizamın  təmin  edilməsi  üsulları 

haqqında  danışmazdan  əvvəl  ilk  növbədə  qanunçuluq  haqqında  danışmaq  daha 

məqsədəuyğundur. 

           Qanunçuluq  –  hüququn  bütün  subyektləri  tərəfindən  qanunların  və  onların 

ə

sasında  qəbul  edilmiş  hüquqi  aktların  tələblərinin  ciddi  və  tam  şəkildə  yerinə 

yetirilməsidir. 

Qanunçuluq aşağıdakı əsas əlamətlər ilə xarakterizə olunur: 

Birincisi, qanunçuluğun ən mühüm cəhəti onun ümumiliyidir. Qanunçuluğun ən 

mühüm cəhəti onun ümumi xarakterə malik olmasıdır. Belə ki, hüquq normalarına hər 

bir şəxs eyni səviyyədə riayyət etməlidir. Dövlətin ğöstərişlərinin icrası məcburidir, öz 

növbəsində isə, dövlət şəxsiyyətin qanuni hüquqlarının təminatcısıdır. 

Ümumilik,  qanunçuluğun  zəruri  əlaməti  kimi  həm  dövlətə,  həm  də  onun 

vətəndaşlarına şamil olunur. Daha dəqiq desək, dövlət vətəndaş qarşısında, vətəndaş isə 

dövlət  qarşısında  məsuliyyət  daşıyır.  Lakin  bu  o  demək  deyil  ki,  dövlət  bütün  fərdi 

maraqları  nəzərə  almalıdır,  amma  o  qanunvericilik  fəaliyyəti  vəsitə  ilə  vətəndaşlara 

xüsusi  əmlak  və  fəaliyyət  azadlıgı  ilə  sərbəst  davranmaq  imkanı  verə  bilər  və 

verməlidir. 

Hüquqi  göstərişlərin  yerinə  yetirilməsinin  təmini  dövlətin  və  onun  orqanlarının 

vəzifəsidir.  Çünki  dövlət  zəruri  təşkilati,  maddi  və  məcburetmə  vasitələrinə  malikdir. 

 

326 

 

Adları  çəkilən  təzahürlərdən  istifadə  etməklə  o  vətəndaşların  hüquq  və  qanuni 

mənafelərini (edəcədə təşkilat və müəssisələrin) təmin etməlidir. 

kincisi,  qanunçuluq  hüquqla,  hüquq  normaları  ilə  sıx  bağlıdır.  Çünki  ölkədə 

qanunçuluq reciminin vəziyyətini dövlətin qanunlarının, ictimai tərəqqinin inkişafının 

obyektiv  tələblərini  nə  dərəcədə  əks  etdirməsinə  görə  qiymətləndirmək  olar.  Əgər 

dövlətin qəbul etdiyi hüquq normaları yalnız ayrı-ayrı şəxslərin və ya müəyyən sosial 

qrupların  mənafelərini  əks  etdirir  və  qoruyursa,  bu  zaman  ölkənin  bütün  əhalisinin 

ümumi  və  fərdi  maraqlarını  nəzərə  almırsa  –  qanunçuluqdan  söhbət  gedə  bilməz. 

Digər  tərəfdən  isə  əgər  hüquq  normaları  əhalinin  müxtəlif  təbəqələrinin  mənafelərini 

yalnız  formal  olaraq  əks  etdirir,  lakin  onlara  təminat  vermirsə,  bu  zaman  da 

qanunçuluqdan  danışmağa  dəyməz.  Qanunçuluğun  normativ  əsasını  ictimai 

münasibətlərin  bütün  iştirakçılarının  ümumi  və  fərdi  maraqlarını  eyni  dərəcədə  əks 

etdirən hüquqi qanunlar təşkil edir. 

Beləliklə, dövlət idarəetməsində qanunçuluq recimi bir-birinə bağlı olan iki amili 

nəzərdə tutur: 

- ictimai tərəqqinin tələblərinə cavab verən mükəmməl, dəqiq işlənib hazırlanmış 

qanunvericiliyi; 

-  normativ-hüquqi  aktların  tələblərinin  dövlət  orqanları,  vəzifəli  şəxslər, 

vətəndaşlar və müxtəlif subyektlər tərəfindən tam və qeyri-şərtsiz icrasını. 

          Dövlət  idarəetmə  sahəsində  qanunçuluğun  məzmununu  və  mahiyyətini  –  dövlət 

iadrəetmə  sahəsində  yaranan  ictmai  münasibətlərin  iştirakçıları  tərəfindən  hüquq 

normalarına  ciddi  və  dönmədən  riayət  edilməsi  və  onların  tələblərinin  icra  edilməsi 

təşkil edir. 

Qanunçuluq, dövlət idarəetməsinin əsas prinsipi kimi qanunvericilikdə öz əksini 

tapır  və  möhkəmləndirilir.  Dövlət  idarəetməsinin  bu  prinsipi  konstitusion  prinsipdir. 

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 72-ci maddəsində göstərilmişdir ki, hər bir 

şə

xs  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasına  və  qanunlarına  əməl  etməli, 

qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. 

Dövlət  idaretməsində  qanunçuluq  prinsipinə  riayət  edilməsi  xüsusi  əhəmiyyət 

kəsb edir. Bu, dövlət idarəetməsinin xarakteri və idarəetmə sahələrinin xüsusiyyətləri 

ilə əsaslandırılır. 

 Dövlət  idarəetməsində  qanunçuluğa  riayət  edilməsinin zəruriliyini  əsaslandıran 

amillər aşağıdakılardır: 

-  idarəetmə  –  həyat  fəaliyyətinin  ən  geniş  sahəsidir.  O,  özündə  insanların  həyat 

ə

həmiyyətli  əsas  maraqlarını  cəmləşdirir  və  onları  həll  edir.  Onunla  dövlət 

orqanlarının, yerli özünüidarəetmə orqanlarının və idarəetmənin birgə subyektlərinin, 

şə

xsiyyətin,  cəmiyyətin  və  dövlətin  maraqlarının  təmin  edilməsinə,  idarəetmənin 

müxtəlif  sahələrində  və  bölmələrində  insan  və  vətəndaş  hüquq  və  azadlıqlarının 

müdafiəsinə istiqamətləndirilmiş çoxtərəfli fəaliyyətləri həyata keçirilir; 

-  qanunçuluğa  riayət  edilməsi  –  idarəetmə  subyektləri  sisteminin  normal  və 

səmərəli  fəaliyyət  göstərmələrinin  əsas  şərtidir.  darəetmə  sisteminin  subyektləri 

özlərinin  vəzifə  və  funksiyalarını,  vəzifə  borclarını  və  hüquqlarını  həyata  keçirərək 

hüquqi fəaliyyəti həyata keçirirlər, yəni onlar bu fəaliyyət vasitəsi ilə hüquqi və fiziki 

şə

xslərin  hüquqlarını,  azadlıqlarını  və  qanuni  maraqlarını  əhatə  edən  geniş  ictimai 

münasibətlər dairəsini nizamasalan hüquqi və fərdi idarəetmə aktlarını qəbul edirlər. 

 

327 

 

Ona  görə  də  idarəetmənin  bu  aktlarının  qanunauyğunluğu  vacibdir  və  idarəetmə 

subyektlərinin  təşkilatçılıq  fəaliyyətləri  qanunçuluğun  tələblərinə  müvafiq  olaraq 

həyata keçirilməlidir. Qanunverici dövlət idarəetmə subyektlərinin səlahiyyət həcmini 

müəyyən edir, onların həyata keçirilməsi qaydasını nizama salır; idarəetmə sahəsində 

vətəndaşların subyektiv hüquqlarının həyata keçirilməsinə təminat verir. Məsələn: icra 

hakimiyyəti  orqanların  (vəzifəli  şəxslərin)  qanuna  zidd  hərəkətlərindən  məhkəməyə 

ş

ikayət vermə hüququnun həyata keçirilməsinə; 

- idarəetmə orqanları dövlət (inzibati) məcburetmə tədbirlərinin tətbiq edilməsi 

üzrə  geniş  səlahiyyətlərə  malikdirlər.  Onlar  öz  gündəlik  fəaliyyətlərində  müstəqil 

olaraq  mübahisəli  vəziyyətləri  həll  edirlər,  inzibati  yurisdiksiya  fəaliyyətini  həyata 

keçirirlər,  hüquqpozan  şəxslərə  bilavasitə  təsir  göstərirlər,  onlara  qarşı 

qanunvericiliklə  nəzərdə  tutulmuş  dövlət  təsir  tədbirlərini  tətbiq  edirlər.  Dövlət 

orqanları  öz  gündəlik  fəaliyyətlərində  göstərilən  bu  funksiyaları  həyata  keçirməkdə 

qanunçuluğu möhkələndirirlər. 

Yuxarıda  qeyd  etdiklərimizdən  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  qanunçuluq 

idarəetmə,  icra  fəaliyyətin  növlərinə  və  istiqamətlərinə  şamil  edilir.  darəetmə 

qanunçuluq  prinsipi  əsasında  idarəetmə  sahəsində  qanunçuluq  rejimi  vəziyyətini, 

idarəçilik  münasibəti  iştirakçıları  tərəfindən  hüquq  realizəsinin  vahid  formasını,  bu 

münasibətlərin sabitliyini və nizamasalınmasını təmin edir. 

Qanunçuluğun tələbləri 

 

darəetmənin  bütün  sahələrində  və  bölmələrində  qüvvədə  olan  (təsir  göstərən, 

fəaliyyət  göstərən)  və  qanunçuluğun  özünün  məzmun  və  mahiyyətini  əks  etdirən 

prinsiplərdən  fərqli  olaraq,  ″″″″qanunçuluğun  tələbləri″″″″  idarəetmənin  ayrı-ayrı 

subyektlərinin  idarəetmə  fəaliyyətlərinin  ayrı-ayrı  növləri  (istiqamətləri)  ilə  bağlıdır. 

Məsələn:  inzibati  xətalar  haqqında  işlərə  baxılarkən  qanunçuluğun  tələbi  XM-nə 

ə

sasən, aşağıdakı tədbirlərin və tələblərin yerinə yetirilməsindən ibarətdir: