Mövzu 1 Marketinqin sosial-iqtisadi mahiyyəti və nəzəri-metodoloji əsaslari Plan

14. Internet şəbəkəsini qurarkən ticarət əlavələri

14.1 Internet nədir?

Bu fenomenin başlanрici hələ 60 - ci ildə qoyulmuşdu; yəni, o zaman ki, Pentaqon, hesablama texnikasi üzrə mütəxəssis alimlərə, məlumatlarla, ondan sonsuz sayda istifadə edənlərin mübadilə edə bilmələri üçün, şəbəkənin işinə nəzarət edən, kompüter olmadan, alqoritmlər işləyib hazirlamaрi təklif etdi.

Pentaqon strateqlərinin fikrincə, baş kompüterin və şəbəkə ilə, mərkəzi idarə pultunun özünün mövcud olmasi, artiq, onu nüvə konflikti zamani çox (həddindən artiq, olduqca) zəif edirdi. 1969 - cu ildə, hələ o zaman yeni texnologiya sayilan - paket əlaqələri texnologiyasma əsaslanaraq, Pentaqonun himayəsi altmda, Arpanet şəbəkəsi yaradildi. O yaradilarkən, oradə qoyulmuş (istifadə olunmuş) orijinal texnoloji qərarlardan, sonralar Internetdə istifadə olundu.

Birinci mərhələdə, Arpanet ancaq, dörd tədqiqat laboratoriyasmi öz aralarmda əlaqələndirirdi və bununlada o, alim və mühəndislərə kompüter şəbəkələrinin texnologiyasi sahəsindəki yeni ideyalari - operativ olaraq smamaрa - yoxlamaрa imkan verdi.

Amma tez bir zamanda, Arpanetə onlarla universitetlər və kompaniyalar da qoşuldular ki, onlardan da hər biri, ümumi işə (daxila) öz paylarmi əlavə etdilər. Bu isə, öz növbəsində, bütövlükdə, şəbəkənin imkanlarmi və onun verə bildiyi xidmətlər sahəsini (dairəsini) əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirdi.

Abonentlərin elektron poçtasi ilə mübadilə etmələri (aparmalari) üçün, uzaqda yerləşmiş (uzaqlaşdirilmiş) məlumatlar bazasi ilə işləyə bilmələri üçün, başqa səhərlərdən proqramlari superkompüterlərdə işə salmaq və yaranan problemləri şəbəkə telekonfranslarmda birlikdə həll etmək üçün, proqramlar yardilmişdi ki, məhz onlarm köməyi ilə qeyd olunan bu məsələlər öz həllini tapirdi.

Lakin, (baş), əsas syurpriz telekommunikasion protokolun aparilmasi oldu ki, məhz ona da, Internet öz adi ilə borcludur.

Internet protokoldan (IP) istifadə edərək, istənilən sayda ayri - ayri kompüter şəbəkələri, vahid - bütöv bir şəkildə işləyən, ümumi şəbəkədə birləşmək qabiliyyətindədirlər (iqtidarmdadirlar).

IP - nin əsasmi təşkil edən prinsiplər, əksər hallarda, dünyanm

çox ölkələrinin poçt xidmətlərində qəbul olunmuş prinsiplərə analojidir. Beləki, konvertin (zərfin) üzərində düzgün ünvani yazmaq, 104 poçt xərclərini ödəmək - kifayət edir ki, buna siz tam əmin ola bilərsiniz ki, (əfsus ki, müəyyən dərəcəyə qədər), gec - tez sizin məktub ünvanlanan adama çatacaqdir. Bu zaman onun hansi yollarla hərəkətdə olacaрi (çatdirilacaрi) və sizin korrespondensiyanizm çatdirilmasma, konkret olaraq kim çavabdehdir kimi suallar sizi narahat etməməli və bunlari sizin bilməyiniz heçdə vacib deyildir.

Məlumatlar bazasma daxil olmaрi tənzimləməkdən ötrü və məlumatlarla mübadiləni həyata keçirmək üçün, şəbəkədə Arpanet protokollarmm tam komplektinin olmasi tələb olunur ki, onlardan da, daha çox məşhuru TSP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol)-dir.

Arpanetdə təsdiq olunduqdan sonra, bütün bu protokollar - sonralar universitetlərdə və elmi-tədqiqat təşkilatlarmda tətbiq olunmaрa başladi. Oradan isə onlar, ticarət əlavələri sferasma düşdülər, onagörə ki, onlar, kompüterlərin, populyar modellərinin çoxlarmda, məsələn «Sun Microsystems Inc» kompaniyasmm işçi stansiyalarmda olduрu kimi əməliyyat sistemlərində aktiv istifadə olunurlar. Qeyd etmək kifayətdir ki, artiq 80 - ci illərin axirlari üçün TSP/IP artiq, minlərlə şəbəkədə birləşdirilmiş millionlarla kompüterlərdə işə salmmişdi. Sonuncularm bir yerə toplaşib - birləşdirilməsi, müasir Internetin yaranmasma gətirib çixardi.

Hazirda Internet bütün yer kürəsi üzrə səpələnmiş (yerləşmiş), 50 mindən çox şəbəkəni birləşdirir. Bu şəbəkələrdən bəziləri, bütövlüklə coрrafi regionlari əhatə edir, digəriləri isə, lokal xarakterli olub - ancaq bu ya yaxud başqa bir universitet şəhərciyi çərçivəsindəki abonentləri birləşdirirlər.

Bu gün, Internet haqqmda heç bir vaxt eşitməmiş bir insani belə tapmaq, çox çətin və müşgül bir işdir. Bu heç də təəccüblü deyil - ona görə ki, təkcə son bir neçə il ərzində, bu, ayri-ayri, səpələnmiş kompüter şəbəkələrinin qlobal konqlomerati, özünə o qədər çox istehlakçi qazandi ki, hazirda o, ədalət naminə, demək lazimdir ki, rabitə sahəsində onillikdə qazanilmiş ən əhəmiyyətli bir nailiyyət kimi sayilir.

Maraqlidir ki, (diqqətə layiqdir ki) belə bir coşqun inkişaf, praktiki olaraq öz - özünə və bəzəndə, sadəcə olaraq, baş verən hadisələrin təsiri nəticəsində gedir.

Internet şəbəkələri sisteminin sahibi yoxdur və o heç bir kompaniyanm yaxud təşkilatm vahid mərkəzindən idarə olunmur. Başqa sözlə desək o, misli görünməmiş bir texniki, sosial, indi isə, həmdə, ticarət fenomenidir. Internet şəbəkələri sistemi, yeni məlumatlar texnologiyasmi yoxlamaq, smamaq üçün hamiya açiq bir poliqondur.

Bu poliqonda, dünyanm bütün ölkələrinin alimləri, indi isə, menedjerlərdə, öz perspektiv ideyalarmi yoxlaya (smaya) bilərlər.

Internet, bütün qüvvələri tərəqqiyə doрru birləşdirməyə imkan (icazə) verən, orijinal bir ümumdünya forumu olmuşdur.

23.2 Internet şəbəkəsinin xüsusiyyətləri

Internet, məlumat sistemlərinin, onlara məxsus bütün əsas xüsusiyyətlərini özündə mənimsəmişdir (cəmləşdirmişdir). Internetin fərqləndirici xüsusiyyəti onun, interaktiv olmasidir, yəni, müraciətə dərhal, o dəqiqə, reaksiya verməsidir.

Müqayisə üçün 2-ci cədvəldə, müxtəlif məlumatlar sisteminin xüsusiyyətləri verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi, Internet, ayri-ayri məlumatlar sisteminə məxsus olan, bütün onlarm müsbət - əsas xüsusiyyətlərini özündə toplamiş və bu gün özünə saysiz istehlakçi qazanmiş bir texniki fenomen olmuşdur. Hazirda isə, yəni bizim günlərdə bu rabitə sistemi ondan çox sayli - geniş miqyasda istifadə edənlərdən, başqa sözlə geniş auditoriya üçün aktual bir rabitə sistemi olmuşdur.

Internetin xüsusiyyətlərinə aşaрidakilar aiddir:

• 
  
  • 
    aydm, dəqiq müəyyən olunmuş daxil olma kanallari;
    
  
  zaman və məkanla məhdud olunmamiş rabitə genişliyi (sərbəstliyi);
  

  internet	televiziya	radio	mətbuat	telefon	e- mail
  ■	■		■		■	optik