Mövzu 5 Dövlət, müəssisə və təşkilatların maliyyəsi

Maliyyəfəaliyyətindəndaxilolmalarözündəinvestorlararasındamüəssisəninistiqrazlarınınvəsəhmlərininyerləşdirilməsininnəticələriniəksetdirir.
Mövcudtəcrübədəməhsulsatışıanınımüəyyənedənikimetodmövcuddur:
* məhsulunyüklənməsinəgörə - hesablama;
* məhsulundəyərininödənilməsinəgörə - kassa.
Hesablamavəkassametodlarıarasındaxeylifərqvardır. Birincihaldaməhsulunreallaşmasıanıvədeməli, satışpulununyaranmasımallarınyüklənməsifaktıhesabolunur. Yəniyolasalınmışməhsulagörəmüəssisəyəpulvəsaitinindaxilolmasısatışpulununmüəyyənedilməsininamilideyildir. Bumetodunəsasındamülkiyyəthüquqununəmtəəyəkeçməsininhüquqiprinsipidurur. Lakingöndərilmişməhsulundəyərininvaxtındaödənilməməsi, malalanınvəyaonaxidmətedənbankınsəhlənkarlıqetdiyihallardamüəssisəciddimaliyyəproblemləriiləüzləşir. Bununnəticəsindəvergivəsığortaöhdəlikləriödəniləbilmir, müəssisəninqarşılıqlıtəsərrüfatəlaqələriqurduğusubyektlərləhesablaşmalarıpozulurvəödəməmələrzənciriyaranır. Ödəməmələrinneqativtəsirivənəticələriniyumşaltmaqüçünmüəssisələrəşübhəliborclarüzrəehtiyatyaratmaqhüququverilmişdir. Onunhəcmi (məbləği) müəssisətərəfindənhesabatdövründəödəməmələrintərkibi, quruluşu, məbləğivədinamikasınınətraflıtəhliliəsasındamüəyyənedilir. Şübhəliborclarüzrəehtiyatmüəssisənincariöhdəliklərininmaliyyələşdirilməsininəlavəmənbəyihesabedilir.
Satışpulununuçotununbumetoduinkişafetmişbazariqtisadiyyatlıölkələrdəgeniştətbiqedilir, çünkifondvəpulbazarlarınınmövcudluğuəmtəəistehsalçılarınıödəməmələrproblemindənxeylidərəcədəsığortaedirvəonlarınmaliyyəriskinimüəyyəndərəcədəazaldır.
Ölkətəcrübəsindəikincimetod- vəsaitinfaktikiolaraqpulhesablarınadaxilolmasıüzrəsatışpulununmüəyyənedilməsi – dahagenişyayılmışdır.
Vergiyəcəlbetməməqsədləriüçünsatışpulununyaranmasıanıvəsaitinmüəssisəninhesabınadaxilolmasıtarixihesabedilir. Satışpulununuçotununbuqaydasıbüdcəvəbüdcədənkənarfondlarlavaxtındahaqq - hesabaparmağaimkanverir, çünkihesablanmışvergilərvəicbariödənişləraltındarealpulmənbəyidurur. Bununlayanaşı, yolasalınmışmallaragörəavanshesablaşmasıqaydasıseçilərkən, bəzəndaxilolanpulvəsaitininümumiməbləğiməhsulunfaktikisatışhəcmiiləüst - üstədüşmür. Onagörəki, pulqabaqcadanavansqaydasındadaxilolmuş, məhsulisənəinkiyolasalınmamış, həttaistehsaledilməmişolabilər.
AzərbaycanRespublikasınınVergiMəcəlləsindəgöstərilirki, (Maddə 130, 131, 134) vergiödəyicisivergiiliərzindəeynimetodutətbiqetməkşərtiiləvergilərinuçotunukassametoduvəyahesablamalarmetoduiləaparabilər. Vergiödəyicisininistifadəetdiyiuçotmetodudəyişdirilərkənvergininməbləğinətəsirgöstərənmühasibatəməliyyatlarınadüzəlişləruçotmetodunundəyişdirildiyiildəaparılmalıdırki, buəməliyyatlardanheçbirinəzərdənqaçırılmasınvəyaikidəfəhesabaalınmasın.
Göstərənmühasibatəməliyyatlarınadüzəlişləruçotmetodunundəyişdirildiyiildəaparılmalıdırki, buəməliyyatlardanheçbirinəzərdənqaçırılmasınvəyaikidəfəhesabaalınmasın.
Kassametoduiləuçotaparanvergiödəyicisigəliriəldəedəndəvəyagəlironunsərəncamınaveriləndə, bugəlirinəzərəalmalıvəgəlirdənözxərcləriniyalnızbuxərcləriçəkdiyizamançıxılmalıdır.
Hesablamametoduiləuçotaparanvergiödəyicisigəlirəldəedilməsininvəxərcçəkilməsininfaktikivaxtındanasılıolmayaraqgəlirinivəxərcinimüvafiqsurətdəgəliralmaqhüquqununəldəedildiyivəyaxərcinçəkilməsibarədəöhdəliyinyarandığıvaxtnəzərəalınmalıdır.
Beləliklə, hazırməhsulsatışıpulununmüəssisəninhesabınadaxilolmasıilətəsərrüfatsubyektininvəsaitinindövretməsibaşaçatırvəburdaəmtəədəyəriyenidənpulformasınadüşür. Satışpuludaxilolanadəkistehsalvətədavülxərcləridövriyyəvəsaitlərihesabınamaliyyələşdirilir.
Əgərsatışpulununmüəssisəninhesabınadaxilolmasıvəsaitindövriyyəsininbaşaçatmasınıifadəedirsə, onunistifadəedilməsiisəyenidövriyyəninvəhəmdəbölgüprosesimərhələsininbaşlanğıcınıgöstərir. Bumərhələdəmüxtəlifsəviyyəlibüdcələringəlirbazasıyaranırvəbununladaümumdövlətmənafeləritəminolunur, habeləmüəssisəninxüsusimaliyyəehtiyatlarıəmələgəlir.
Müəssisəninhesabınadaxilolansatışpuluilknövbədəalınmışxammal, material, yarımfabrikatlar, kompleksləşdiriciməmulatlar, yanacaq, enerji, texnikiavadanlıq, kompüterlərvəbukimizəruriistehsalvasitələrininhesablarınınödənilməsinəistifadəedilir

8. Dövlət xərclərinin məzmunu və mahiyyəti.