Mövzu beynəlxalq şİRKƏTLƏRİn xariCİ bazara inteqrasiyanin təŞKİlati formalari, onlarin xarakteri VƏ XÜsusiYYƏTLƏRİ

"səhmdar cəmiyyət" formasında təşkili qədim və intensiv inkişaf edən təşkilati formadır. Səhmdar cəmiyyəti adından məlum olduğu kimi öz nizamnamə fondunu ayrı-ayrı səhmdarlarm mülkiyyəti olan səhmlərlə formalaşdırır. Səhmdar cəmiyyətin tə-sisçiləri səhmdar cəmiyyəti müddətsiz müqavilə əsasında yaradır və üzvlərinin onun təssərüfat fəaliyyətində iştirakı məcburi sayılmır, nizamnamə fondunun formalaşdırılma-smda \maddi iştirak əsas götürülür. Üzvlər yalnız müəs-sisənin yalnız nizamnamə kapitalındakı əmlakları həddində məhdud məsuliyyət daşıyır. Səhmdar cəmiyyət xarici ədə-biyyatda "riski yayan" cəmiyyət kimi xarakterizə edilir. Cə-miyyətin özəyi 3 iqtisadi məhfumu bura daxil edir. Bunlar-səhmdarlar, direktorlar və işçilərdir.

Sahibkarlığm təşkilinin demokratik formalarmdan biri sayılan səhmdar cəmiyyətlər malik olduğu bir sıra prinsipial üstünlükləri ilə inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə iri istehsalm təşkilində hakim mövqe tutmuşdur. Bunlar aşa-ğıdakılardır:

-işgüzar fəaliyyətin müəyyən növü ilə məşğul olmaq üçün lazımi vasaitin əldə edilməsinin və dernəli sahib-karlığın resurs probleminin həllinin nisbətən asan təşkili;

-cəmiyyətin mövcud ehtiyatlarmdan səmərəli istifadəni

təmin etməsi: adi səhm sahibi olan' səhmdarlar yüksək nəti-cələrin əldə edilməsində iqtisadi cəhətdən maraqlı olduqla-rından mövcud kapitalm daha səmərəli istifadəsinə ça-

lışırlar;

-ehtiyatlarm daha səmərəli ictimai istehsal sahələrində cəmləşməsinə şərait yaratmasr. səhmlərin alqı-satqısı va-sitəsi ilə səhmdarlar öz kapitallarmı daha sərfəli sahəyə

yönəldirlər;

-demokratikliyi: bu üstünlük hər şeydən əvvəl ondan ibarətdir ki, hər bir səhmdar malik olduğu səhm kağızlarını satmaqla cəmiyyətdən sərbəst şəkildə çıxa bilər. Ida-rəetmədə "bir nəfər bir səs" kimi demokratik prinsip göz-lənilməsə də, hər halda səhmdarların təsərrüfat məsələ-lərinin həllində iştirakı demokratiya əlaməti kimi qiymət-

ləndirilir.

Xarici ədəbiyyatlarda adətən müştərək sahibkarlıq fəaliyyətinin qeyri kommersiya təşkilatları ilə indivuallar və kommersiya təşkilatları ilə birgə həyata keçirilən 4 tipini göstərirlər.

1. Xüsusi qiymətliləri inkişaf etdirmək üçün müəssisələr. Birgə müəssisələrin qeyri-kommersiya təşkilatlarını və xüsusi qiymətləri inkişaf etdirmək üçün uzun illərdir ki, istifadə olunur. Bunlara misal olaraq Vençur kapitalı investisiyası, investisiya portfelinin amalqalanması (qorunması) və intellektual mülkiyyət hüququ kimi müstəqil təşkiiatlarm inkişaf etdirdiyi qiymətlilərin xüsusi tipininin inkişafmı forma-laşdıran müştərək razılaşmaları göstərmək olar. Bütün bunlar müştərək razılaşmalarm birinci tipi idi ki ABŞ-da "Internal Revenue Service" (dövlət vergi xidməti) dəstəklədi.

2. 
   Sərbəst təşkilat üçün yardım funksiyasmı yerinə
   yetirən müəssisələr. Müştərək sahibkarlıq sərbəst təşkilat
   üçün köməkçi funksiyasını yerinə yetirən bacarıqları və xid-
   mətləri inkişaf etdirmək üçün formalaşdırılır. Bunlara misal
   olaraq biz xəstəxanalar və heyət həkimləri tərəfindən inki-
   şaf etdirilən tibbi ofis binalarını, universitetiər ilə kommunal
   xidmətlərin əməkdaşlığında inkişaf etdirilən elektrik cərə-
   yanı sahələrini göstərə bilərik.
   
3. 
   Sərbəst təşkilatın köməkçi fəaliyyətlərinə xidmət
   edən müəssisələr. Müştərək sahibkarlıq sərbəst-vergi təş-
   kilatmm əsas əməliyyatlarını özünə daxil edən fəaliyyətləri
   inkişaf etdirir. Bütün bunlar əhəmiyyətinə görə müştərək
   sahibkarlığm bütün əməliyyatlarma nisbətən daha kiçik və
   ikinci dərəcəli əməliyyatlardır. Bunlara misal olaraq qeyri-
   kommersiya xəstəxanalarınm yerli həkimlərlə birlikdə təşkil
   etdiyi kliniki laboratoriyaları və ambulator cərrahiyə mər-
   kəzlərini və tədqiqat kursu müddətində bazar məhsulları
   üçün yaradılan urıiversitetlər və onların fakultə üzvləri
   tərəfirıdən təşkil edilən əməkdaşlığı göstərə bilərik.
   
4. 
   Sərbəst təşkilatın bütün qiymətlilərinin transferini
   cəlb edən müəssisələr. Müştərək sahibkarlıq özündə
   qeyri-kommersiya təşkilatmm prinsipial əməliyyat aktiv-
   lərinin yeni obyektə transfer edilən və obyekt tərəfindən
   idarə edilən mülkiyyətçi firmalar ilə yaradılır.