Mövzu “İnsan resurslarının idarə edilməsi” fənninin məzmunu, fənnin nəzəri və metodoloji əsasları

Мювзу 2. Ямяк  ещтийатлары və əmək potensialı 
 
1.Демографиk сийасят, ящалинин тякрар истещсалы вя гурулушу. 
2.Ямяк потенсиалы, игтисади фяал вя гейри фяал ящали. 
3. Ишчи гцввясинин тякрар истещсалынын мащиййяти. 
4. Ямяк ещтийатлары вя онлардан истиfадя. 
5. Халг тясяррцфатынын ишчи гцввясиля тямин олунма мянбяляри вя формалары. 
6. Ямяк ещтийатларынын прогнозлашдырылмасынын баланс цсулу. 
7. Ямяк ещтийатларынын идаря едилмяси вязифяляри. 
8. Ящалинин миграсийасы. 
 
1. Демографик сийасят, ящалинин тякрар истещсалы вя гурулушу. 
 Ящали  проблеми  мцряккяб  сосиал,  игтисади  вя  биолоъи  проблемляр  сырасына 
дахилдир. 
Демографийа ящали щаггында елмдир. Демографийа – нязяри демографийа, 
тясвири, реэионал, рийази, статистик вя игтсиади демографийа истигамятляриндя ихти-
саслашмыш, ящали иля баьлы олан сосиал-игтсиади просесляри, прогнозлары ящатя едир. 
Демографик  сийасят  сосиал-игтсиади  сийасятля  баьлы  олса  да,  ону  мцстягил 
сийасят формасына аид етмяк олар. Миграсийа сийасяти (ящалинин тябии щярякяти иля 
баьлы  сийасят),  ящалинин  йерляшдирилмяси,  ящали  сакинлийи,  саьламлыьы,  юлцм  вя 
доьума тясир едян амиллярин, евлянмя –бошанма, мянзил, еколоъи, тящсил, тялим – 
тярбийя  проблемляриня,  аз  тяминатлы  чох  ушаглы  аиляляря,  йашлы  ящалийя  йардым 
мясяляляриня йени гайдада йанашмаьы тяляб едир. 
Демографик  сийасятин  щяйата  кечирилмясиндя  игтисади,  мяняви,  инзибати  –
щцгуги актларын, механизмлярин бир-бирини тамамламасы важибдир. 
Ясас демографик просесляр: доьум, юлцм, тябии артым. 
*Доьум  ямсалы  –саламат  доьуланларын  ящалинин  орта  сайына  нисбяти  кими 
мцяййян олунур. 
*Юлцм ямсалы - юлянлярин ящалинин орта сайына нисбятидир. 

 
18 
*Ящалинин тябии артым ямсалы –доьуланларла юлянлярин фяргинин ящалинин орта 
сийащы сайына нисбяти гайдасында мцяййян олунур. 
*Демографик просесляря тясир эюстярир: 
- доьум щалларынын мигдары; 
-  кябин кясдирянлярин йашы; 
-  гадынларын ижтимаи вязиййяти; 
-  ящали ичярисиндя гадынларын сайы; 
-  кянд вя шящяр ящалисинин хцсуси чякиси; 
-  цмуми гадынлар ичярисиндя ев вя ижтимаи тясяррцфatлар da чалышанларын 
хцсуси чякиси; 
-  физики вя зещни ямякля мяшьул оланларын хцсуси чякиси; 
-  жямиййятин ижтимаи вя мядяни щяйаты; 
-  аилянин елми вя мядяни сявиййяси; 
-  евлянмя сявиййяси, абортлар, мцщарибяляр вя с. 
Ящалинин тякрар истещсалы ишчи гцввясинин тякрар истещсалынын цмуми ясасыны 
тяшкил едир. 
Ящалинин тякрар истещсалы тарихян бяшяриййятин конкрет инкишаф дюврляриндян, 
щямин дюврляря мцвафиг олан мящсулдар гцввялярин инкишаф сявиййясиндян, дини 
адятляриндян, мадди щяйат шяраитиндян, ящалинин мядяни инкишаф сявиййясиндян, 
милли адят вя янянялярдян асылыдыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
19 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ушаг юлцмцнцн азалмасы 
Цмуми вя санитарийа мядяниййятинин 
йцксялмяси 
Ушаглы 
аналар 
цчцн 
йарадылан 
ялверишли шяраит 
Аиля вя ижтимаи мянафелярин вящдятлийи 
Аиля  вя  жямиййятин  мянафелярини 
нязяря  алан  игтсиади  вя  демографик 
сийасят 
Ишляйянлярин 
саьламлыьынын 
мющкямляндирилмяси  вя  хястяликлярин 
азалдылмасы 
Нормал  мадди,  мядяни,  физиолоъи. 
Интеллектуал  вя  психолоъи  шяраитинин 
тямин олунмасы 
 
Я
ща
лин
ин
 т
як
ра
р 
ис
те
щс
ал
ын
ın
 с
ям
яр
ял
шд
ир
илм
яс
и п
ро
бл
ем
ля
ри 

 
20 
2. Ямяк потенсиалы, игтисади фяал вя гейри-фяал ящали. 
 
Ямяк  потенсиал  ишчинин  ямяк  фяалиййятиндя  иштирак  етмяси  имканы  иля 
ялагядардыр. Бу потенсиал инсана щям тябии, эенетик гайдада верилир вя щям дя 
сонрадан  да  ялдя  едилир.  Беля  ки,  инсанлар  юз  истедадлы,  тяфяккцрц,  психолоъи вя 
физиолоъи  парамертляри,  йени  фикирляр,  идейалар  вермяк    бахымындан  ейни  ола 
билмирляр. Ямяк потенсиалынын еля компонетляри вардыр ки, онлар сонрадан ялдя 
оулнур,  формалашыр:  мясялян,  тящсили,  пешя-ихтисасы,  йарадыжы  потенсиалы,  билийи, 
щяйат тяжрцбяси, мяняви дяйярляри, ишэцзарлыьы, мцтяшяккиллийи вя с. 
*Ямяк  потенсиалынын  артмасында  вя  реаллашдырылмасында  аиля,  ямяк 
коллективляри вя дювлят мцщцм рол ойнайыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ямяк потенсиалы 
Ямяк фяалиййятинин интенсивляшдирилмясинин мцгяддим шяртляриндян би 
ри кими 
Истещсал амили вя шярти кими 
Истещсалын шяхси, инсан амиллинин щярякяти кими 
Ямяк габилиййятинин мяжмусу кими 
Сосиал-игтисади системлярин цнсцрц, дашыйыжысы кими 
Ишчинин физики интеллектал имканларынын реаллашмасы кими 
Ямяк базарында инсан габилиййятинин алгы-сатгы обйекти кими 
Ящалинин пешя – ихтисас сявиййяси кими 
Ямяк коллективляринин вя жямиййятин ресурс фонду кими 

 
21 
Щяр щансы бир ямяк фяалиййятини ижра етмяк цчцн юз иш гцввясини тяклиф едя 
билмяк имканы олан ящали щиссясиня игтисади фяал ящали вя йахуд ишчи гцввяси 
дейилир. Бура ишсизляр дя дахил едиля биляр. 
Гейри-игтисади фяал ящалийя ися фактики ишчи гцввясиня дахил олмайанлар 
аиддир. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Ишчи гцввясинин тякрар истещсалынын мащиййяти. 
 
 Иш гцввяси инсанын ямяк габилиййятидир, онун ямяк просеисндя истифадя 
етдийи физики вя зещни гцввяси, билик, тяжрцбя вя ямяк вярдишляринин мяжмусудур. 
 
 
 
 
Игтисади фяал ящали 
Ямяк габилиййяти 
йашында олуб ишляйянляр 
Иш ахтаран ишсизляр 
Гейри-игтисади фяал ящали 
Яйани шюбялярдя охуйан тялябяляр 
Йаша  эюря  вя  эцзяштли  пенсийа 
аланлар 
Ялилиийя эюря пенсийа аланлар 
Ев  тясяррцфатында  чалышанлар, 
ушаг вя хястяляря гуллуг едянляр 
Иш  ахтармаьы  дайандыран,  буна 
мараг эюстярмяйянляр 
Ишлямяйи  зярури  щесаб  етмяйян 
диэяр шяхсляр 

 
22 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ишчи гцввясинин тякрар истещсалıнын хцсусиййятляри: 
1. Ишчи гцввясинин дашыйыжысы олан инсанлар бир мящсулдар гцввя кими елми-
техники билийя малик олурлар вя ямяк алятлярини щярякятя эятирирляр; 
2. Ишчи гцввясинин тякрар истещсалы просеисндя вя бу нун сайясиндя инсан 
башлыжа мящсулдар гцввя олур; 
3. Ишчи гцввясинин дашыйыжысы мящсулдар гцввялярин мцщцм цнсцрц олмагла 
бярабяр, истещсал мцнасибятляринин башлыжа субйектидир; 
4. Ишчи гцввясинин тякрар истещсалы ейни заманда аиля мцнасибятляринин, 
мяняви, щцгуги вя с. мцнасибятлярин тякрар истещсалыдыр. 
5. Ишчи гцввясининин тякрар истещсалы мцвафиг щяжмдя йашайыш васитяляринин 
тякрар истещсалынын тяляб едир. 
 
4. Ямяк ещтийатлары вя онлардан истифадя. 
*Ямяк ещтий1атларына ишлямяйян Ы вя ЫЫ груп ямяк вя мцщарибя ялилляри вя 
эцзяштли тягацд алан вя ишлямяйянляр чыхылдыгдан сонра бüтüн ямяк габилиййятли 
йашында  олан  ящали,  йяни  16-62  йашында  кишиляр,  16-57  йашында  гадынлар  дахил 
едилирляр. 
Ишчи  гцввясинин  тякрар  истещсалы  ижтимаи 
тякрар  истещсалын  тяркиб  щиссяси  олуб,  ямяк, 
просеsiндя  инсанын  сярф  етдийи  язяля,  синир,  физики 
енеръинин  даима  бярпа  олунмасы,  истещсалдан 
эетмиш ишчилярин йени мигдар вя кейфиййятдя ишчи 
гцввяси иля тямин едилмяси просесидир. 
Фярди 
иш 
гцввясинин 
тякрар истещсалы 
Тябии иткини явяз 
едян  вя  ялавя 
тялябаты  тямин 
едян  йени  ишчи 
гцввясинин 
истещсалы 
Ихтисаслы 
ишчи 
гцввясинин 
истещсалы 

 
23 
*Ямяк  ещтийатларына  ямяк  габилиййяти  йашындан  хариж  олан,  лакин  фактики 
олараг ишляйян шяхсляр дя, йяни 62 йашдан йухары олан кишиляр, 57 йашдан йухары 
олан гадынлар вя 16 йашдан аз олан йенийетмяляр дахил едилирляр. 
*Ямяк  ещтийатларынын  ясас  щиссясини  ямяк  габилиййятли  йашында  олан  ящали 
тяшкил  едир.  Ящалинин    минимум  (16  йаш)  вя  максимум  (тягацд  йашы)  ямяк 
габилиййяти  щядди  физиолоъи  вя  ижтимаи  –игтисади  амиллярля  мцяййян  едилир.  Она 
эюря  дя  ящалинин  тягацд  йаш  дюврц  цмуми  щалда  вя  конкрет  иш  сащяляри  цчцн 
айрылыгда мцяййянляшдирилир.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ямяк ещтийатларындан сямяряли истифадя 
Ямяк 
ещтийатларынын 
халг 
тясяррцфаты 
сащяляри  цзря 
бюлцшдцрцлмя
си 
Мадди 
вя 
гейри-мадди 
истещсал 
сащяляринин 
ишчи  гцввясиня 
олан  тялябатын 
тямин 
едилмяси 
Ящалинин 
мяшьулиййяти 
Аз 
ямяк 
шяртиля 
чох 
нятижяляр  ялдя 
етмяк  цчцн 
мцвафиг 
тядбирлярин 
эюрцлмяси 
Ямяк ещтийатларындан истифадя эюстярижиляри 
Мадди 
вя 
гейри 
мадди 
истещсал 
сащяляриндя, 
шящяр  вя  кянд-
дя, 
щабеля 
районлар  цзря 
чалышан 
ишчи-
лярин нисбяти 
Ямяк 
мящсулдарлы
ьынын 
сявиййяси 
Тясяррцфатл
арда, 
тящсилля 
мяшьул олан 
ящалинин 
хцсуси 
чякиси 
Ямяк 
габилиййяти 
йашында 
олан 
йаш 
груплары 
цзря  киши  вя 
гадынларын 
мяшьуллуьu 
Ишчилярин  иш 
фахты 
фрндундан 
истифадя 

 
24 
5. Халг тясяррцфатынын ишчи гцввясиля тямин олунма мянбяляри вя формалары. 
Мадди вя гейри- мадди истещсал сащяляринин ишчи гцввяси иля тямин олунмасы 
мянбяляринин  мцяййян  олунмасы  тясяррцфат  вя  мядяни  гуружулуьун  мцщцм 
мясяляляриндяндир. Халг тясяррцфаты сащяляринин ишчи гцввясиля тямин олунмасыны 
цмуми ясасыны, йахуд мянбяйини ямяк габилиййятли ящали тяшкил едир. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Халг тясяррцфатынын ишчи гцввясиля тямин олунма 
мянбяляри 
Ямяк 
ещтийатларынын 
тябии 
артым 
щесабына 
артмасы 
мянбяйи 
Ямяк 
габилиййятли 
ящалинин 
механики 
зярякяти 
щесабына 
Ев  вя  шяхси 
щяйятйаны 
тясярцфатында
н  азад  олан 
ишчи 
гцввяси 
щесабына 
Ишчилярин  кянд 
тясяррцфатындан 
халг 
тясяррцфатынын 
башга  
сащяляриня 
йенидян 
бюлцшдцрцмяси 
Халг тясяррцфатынын ишчи гцввясиля олунма формалары 
Мцвафиг мяктябляри битирмиш ихтисаслы фящля вя мцтяхяссислярин планлы 
гайдада бюлцшдцрцлмяси 
Ишчилярин билаваситя мцяссисяляр тяряфиндян топланмасы 
Орта цмумтящсил мяктяблярини гуртаранларын ишя жялб едилмяси 
Ямяк биръалары васитясиля 
Мяшьуллуг мяркязляри васитясиля 
Ящалинин  кюнцллц  кючцрцлмяси  вя  дювлят  тяряфиндян  мцтəшяккил 

 
25 
6. Ямяк ещтийатларынын прогнозлашдырылмасынын баланс цсулу. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ишчи 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Иш  гцввясинин  тякрар  истещсалынын  ашаьыдакы  нисбят  нювляри  мцхтялиф  ямяк 
ещтийатлары баланслары васитясиля юйрянилир: 
1.  Ижтимаи  истещсалын  юзцндя  тяшяккцл  тапан  пропорсийалар.  Бу  юзцнц  ишчи 
гцввясинин мигдары иля истещсалын щяжми арасындакы ялагядя эюстярир; 
Юлкя вя районлар цзря ямяк  ещтийатларынын цмуми(топлу) 
балансы 
Ихтисаслы фящля кадрлары балансы 
Мцтяхяссис кадрлар балансы 
Кяндлярин ямяк ещтийатлары балансы 
Гадынларын иш гцввяси балансы 
Эянжлярин ямяк ещтийатлары балансы 
Халг тясяррцфатынын айры-айры сащяляринин ишчи гцввяси иля тямин олунмасынын 
баланс щесабламалары 
Иш вахты балансы 
Ярази цзря ямяк ещтийатлары балансы 
Мцяссисялярин кадрлар балансы 
Я
м
як
 е
щт
ий
ат
ла
ры
н
ын
 б
ал
ан
сл
ар
 с
ис
те
м
и 

 
26 
2.  Мяжму  ишчи  гцввяси  дахилиндя  баш  верян  нисбят.  Бу  юзцнц  ишчилярин 
сащяляр цзря бюлцшдцрцлмясиндя, ишчи гцввясинин фящля вя мцтяхяссисляря, онла-
рын мцяййян пешя –ихтисас групларына вя с. айрылмасында тязащцр етдирир. 
3. Ямяк габилиййятли ящалинин цмуми ящалийя нисбяти. Бу ямяк габилиййятли 
ящалинин  цмуми  мигдарыны,  щабеля  жинс,  йаш  тяркибини  вя  гурулушуну  юйрян-
мякля ялагядардыр.  
 
7. Ямяк ещтийатларынын идаря едилмяси вязифяляри. 
1.Ямяк  потенсиалындан  сямяряли  истифадя  олунмасында  базар  вя  гейри-
базар механизмляринин дцзэцн ялагяляндирилмяси; 
2. Ящалинин вя ишчи гцввясинин тякрар истещсалы фазалары цчцн аиля вя дювлятин 
мясулиййятинин ейни дяряжядя артырылмасы; 
3. Сащя структуру, инвестисийа сийасяти иля мяшьуллуг структурунун оптимал 
ялагяляндирилмяси, иш гцввясиня реал тялябатын прогнозлашдырылмасы; 
4.  Gянжляр  вя  гадынларын  ишля  тямин  олунмасы  цзря  хцсуси  програмларын 
щазырланмасы; 
5. Ямяк ресурсларынын диэяр ресурслара нисбятян приоритет щесаб олунмасы; 
6. Ямяк ресурсларынын цмуммилли идеолоэийа кими гиймятляндирилмяси; 
7. Ямяк ресурслары сферасында фяал сосиал сийасятин апарылмасы; 
8. Ямяк ещтийатлары, ишчи гцввяси системляри вя онларын йарым системляринин 
бир-бирини тамамлама тямин едилмяси; 
9. Ямяк ещтийатларыны, демографик просеслряи прогнозлашдырмаг мягсядиля 
илкин ямяк ещтийатлары балансларынын тяртиб едилмяси; 
10. Фирма вя ширкятлярдя ишчи щейятинин идаря едилмясиндя инкишаф етмиш Гярб 
юлкяляринин вя хцсусян Йапониyанын идаряеtмя методlары вя моделляриндян реал 
шяраит нязяря aлынмагла истифадя едилмяси. 
8. Ящалинин миграсийасы. 
Ящалинин  миграсийасы  мцхтялиф  сябябляр  цзцндян  йашайыш  йерини  даими  вя 
мцвяггяти дяйишилмясидир.  
*Мигрант – кющня йашайыш йерини йени йашайыш йери иля дяйишян шяхсдир.  

 
27 
*Иммигрант – йени дювлятин яразисиня эяlənlərдир.  
*Еммигрант – юлкядян эедянлярдир. 
*Ящалинин миграсийасы ящалинин  чевиклийи, щярякяти ил ялагядардыр. Ящалинин 
щярякяти  дедикдя,  онун  тябии  артым,  мякан  йердяйишмяси  вя  сосиал  йер-
дяйишмясидир. 
*Ящалинин  миграсийасы  вя  йерляшдирилмяси  бир  тяряфдян  тарихи  шяраитля  баьлы-
дырса,  диэяр  тяряфдян  буна  демографик,  сосиал-игтисади  сийасят  вя  фювгяладя 
амилляр тясир эюстярир.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ярази 
Сащя 
Пешя - ихтисас 
Сосиал 
Тябии щярякят 
Мяжбури миграсийасы 
Дахили миграсийа 
Харижи миграсийа 
Харижи ямяк миграсийа 
Ганунсуз миграсийа 
Я
щ
ал
и м
иг
ра
си
йа
sı
н
ын
 ф
о
рм
ал
ар
ы в
я 
ти
пл
яр
и 
Ми
г
ра
си
йа
н
ын
   
ти
п
ля
ри
 
Ми
г
ра
си
йа
н
ын
 ф
о
рм
ал
ар
ы 

 
28 
Metodoloji izahlar. 
 
Bölmədə əhalinin sayı, əmək ehtiyatları, iqtisadi fəallıq, əhalinin miqrasiyası 
haqqında və sair məlumatlar əks etdirilmişdir.  
Ə
hali haqqında məlumatların mənbəyi əhalinin siyahıya alınması zamanı əldə 
olunan məlumatlardır. 
Ə
halinin  sayının  cari  hesablanması  əhalinin  son  siyahıya  alınmasının 
yekunları  əsasında  aparılır.  Hər  il  ölkədə  doğulanların  və  ölkəyə  gələnlərin  sayı 
ə
halinin  sayı  üzərinə  gəlinir,  ölənlərin  və  ölkəni  tərk  edənlərin  sayı  isə  əhalinin 
sayından çıxılır. 
Ə
halinin  orta  illik  sayı  –  müvafiq  ilin  əvvəlinə  və  axırına  olan  sayın  riyazi 
yolla hesablanmış orta sayıdır. 
Ə
mək  ehtiyatları  -  əhalinin  işləmək  qabiliyyəti  olan  hissəsi  başa  düşülür. 
Onların  tərkibinə  ancaq  iqtisadi  cəhətdən  fəal  əhali  deyil,  həm  də  hazırda 
işləməyən  və  iş  axtarmayan  əmək  qabiliyyətli  şəxslərin  digər  kateqoriyaları,  o 
cümlədən istehsalatdan ayrılmaqla təhsil alanlar da daxil edilir. 
Ə
mək qabiliyyətli yaşda olanlar – 1999-cu ilədək kişilər 16-59, qadınlar 16-
54  yaşda; 1999-2000-ci  illərdə  kişilər  15-60, qadınlar  15-55  yaşda; 2001-ci  ildən 
kişilər 15-61, qadınlar 15-56 yaşda. 
Ə
mək qabiliyyətli yaşda əmək qabiliyyətli əhali – qanunvericilikdə nəzərdə 
tutulmuş  aşağı  və  yuxarı  yaş  həddi  arasında  olan  və  hər  hansı  əmək  fəaliyyətini 
həyata keçirmək iqtidarında olanlardır. 
İ
qtisadi  fəal  əhali  –  bütün  işləyənləri  və  işsizləri  özündə  birləşdirir.  Əmək 
qabiliyyətli yaşda məşğul olmayan və müəyyən dövr ərzində iş axtarmayan şəxslər 
iqtisadi  qeyri-fəal  əhaliyə  aid  edilir.  Bunlar  yuxarı  sinif  şagirdləri,  əyani  təhsil 
alan  tələbələr,  yaşa,  staja görə  və güzəştli  şərtlərlə  pensiya  alanlar,  mülkiyyətdən 
gəlir  alanlar,  ev  təsərrüfatında  məşğul  olanlar,  xəstəyə  qulluq  edənlər,  işləməyə 
ehtiyacı  olmayan  və  s.  şəxslərdir.  Məşğulluq  xidməti  orqanlarında  qeydiyyata 
alınmış işsizlərin sayı ilin sonuna əks etdirilmişdir.  

 
29 
Ə
halinin miqrasiyası – haqqında məlumatlar daxili işlər orqanlarından daxil 
olan əhalinin yaşayış yeri üzrə qeydiyyatdan keçirilməsi zamanı tərtib edilən gəlmə 
və getməyə dair statistik uçot sənədlərinin işlənməsi nəticəsində əldə edilir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
30 
 
 
Mövzu 3. Əhalinin sağlamlığı və təhlükəsizliyi. 
 
1.  Təşkilatın təhlükəsizliyi anlayışının mahiyyəti və onun istiqamətləri. 
2.  Təşkilatın təhlükəsizliyinin təmin olunması. 
3.  Əməyin mühafizəsinə dair tədbirlərin mahiyyəti. 
4.  Müəssisə və təşkilatlarda əməyin mühafizəsi ilə bağlı tədbirlərin 
aparılmasına təsir edən amillər. 
5.  İşçilərin sağlamlığı və təhlükəsizliyi ilə əlaqədar meydana gələn 
problemlər. 
6.  İstehsalat zədələnmələri və onların səbəbləri. 
7.  Streslərin idarə olunması metodları. 
 
1-ci sual. Təşkilatın təhlükəsizliyi anlayışının mahiyyəti və onun 
istiqamətləri. 
Təşkilatın işi onun təhlükəsizliyinin və heyətin müxtəlif risklərdən müdafiəsi 
vasitəsilə  heyətin  sağlamlığının  mühafizəsi  təmin  olunmadan  mümkün  deyil. 
Təşkilatın  təhlükəsizliyi  dedikdə,  neqativ  hadisələrin  mənfi  təsirinin  azaldılması 
şə
raitində  maliyyə,  maddi  məlumat  və  insan  resurslarının  qorunması  və  səmərəli 
istifadəsinin  təmin  olunması  yolu  ilə  onun  fasiləsiz  işi  üçün  şəraitin  yaradılması 
başa  düşülür.  Obyektin  təhlükəsizliyinin  qorxu  altında  olması  dedikdə,  insanlara 
təsir vasitəsilə mövcud maliyyə imkanlarından, maddi dəyərlərdən və məlumatdan 
obyektə  zərər  vurmaq  məqsədilə  həyata  keçirilən,  eyni  zamanda,  onun  fəaliyyət 
göstərməsini dayandıran hadisə, fəaliyyət, proses başa düşülür. 
Təşkilatın təhlükəsizliyinin aşağıdakı istiqamətlərini göstərmək olar: 
1. 
İ
qtisadi təhlükəsizlik, hüquqi təhlükəsizlik, obyektin fiziki təhlükəsizliyi, 
informasiya təhlükəsizliyi, intellektual təhlükəsizlik, heyətin təhlükəsizliyi, 
ekoloji təhlükəsizlik. 
2. 
Müdafiə olunan obyektlər: təşkilatın iqtisadiyyatı, təşkilatın fəaliyyət 
göstərdiyi sahibkarlıq növü, təşkilatın daxili və xarici ərazisi, xidmət, 
məişət, anbar üçün yerlər, ofis binaları, dəzgahlar və materiallar, təşkilati 
mühasibatlığı və kassası. Kommersiya xidməti, şəxsi informasiya, 
intellektual mülkiyyət, şəxsi təhlükəsizlik rəhbər işçilərin və aparıcı 
mütəxəssislərin sağlamlığı və onların ailələrinin təhlükəsizliyi və təşkilatın 
heyətinin sağlamlığı. 
 

 
31 
2-ci sual. Təşkilatın təhlükəsizliyinin təmin olunması. 
İş
çilərin  təhlükəsiz  və  sağlam  şəraitdə  işləmək  hüququ  var.  Keçmişdə 
işəgötürən  tərəf  çox  məhsul  əldə  etmək  arzusuyla  işçiləri  mütəmadi  istismar 
etmişdir. Bunun nəticəsində işçilərin sağlamlığına zərər dəymiş, bəzi təhlükəsizlik 
tədbirlərinin yerinə yetirilməməsi ucbatından qəzalar baş vermişdir.  
XIX  əsrin  əvvəllərindən  etibarən  işçilərlə  işəgötürən  tərəf  arasında 
münaqişələr də bu zəmində baş vermişdir. Bu dövrdə dövlət müdaxilələrinin azlıq 
təşkil  etməsi  əməyin  mühafizəsiylə  əlaqədar  tədbirlərin  görülməməsinə  zəmin 
yaradırdı.  
XX  əsrdə  isə  işçi  hüquqlarının  qorunmasına  artan  diqqət,  işçilərin  haqq  və 
hüquqlarını  qoruyan  təşkilatların  yaranması  nəticəsində  müəssisə  və  təşkilatlarda 
ə
məyin mühafizəsinə dair tədbirlər nüfuz qazanmağa başladı.  
Müasir  dünyada  gündən-günə  dəyişən  iş  rejimi,  iş  şərtləri,  əmək  şəraiti  və 
texniki  tərəqqinin  sürətli  inkişafı  işçilərin  sağlamlığı  və  təhlükəsizliyinə, 
qorunmasına  dair  icra  edilən  tədbirləri  gündəmə  gətirmişdir.  Bu  gün  insan 
faktoruna  verilən  qiymət  bütün  iş  yerlərində  təzahür  edir,  əməyin  mühafizəsi 
tədbirləri günbəgün inkişaf etməkdədir.  
İş
çinin sağlamlığı və işin təhlükəsizliyi ifadələri bir-birindən asılı və əlaqədar 
olan ifadələrdir. Bu iki ifadə arasındakı fərq aşağıda izah edilmişdir: 
Sağlamlıq – təhlükəsizlikdən daha geniş və qarışıq bir ifadədir. Sağlam şəxs, 
normal  bəşəri  fəaliyyəti  pozan  xəstəlik,  yaralanmaq  kimi  fiziki,  zehni  və  ruhi 
problemləri və qüsurları olmayan bir kəsdir. Sağlamlığın qorunması istiqamətində 
həyata keçirilən tədbirlərin formalaşmasına təsir edən amil şəxslərin sağlamlığı və 
rifahıdır.  İş  yerində  qəza,  bədbəxt  hadisə  və  peşə  xəstəliklərinin  meydana 
gəlməməsi  və  işçilərin  bu  kimi  xəsarətlərə  məruz  qalmalarının  qarşısını  almaq 
məqsədilə  yerinə  yetirilən  bütün  mühafizə  tədbirlərinin  məcmuu  işçilərin 
sağlamlığının qorunması funksiyasının əsasını təşkil edir.  
Təhlükəsizlik isə zehni və ruhi sağlamlıq əvəzinə fiziki sağlamlıqla əlaqədar 
olan ifadədir. Buna görə də iş yerində işçilərin sağlamlığına zərər verəcək şəraitin 

 
32 
meydana  gəlmə  məqsədiylə  həyata  keçirilən  bütün  tədbirlərin  məcmuyuna 
təhlükəsizlik tədbirləri deyilir.  
 
3-cü sual. Əməyin mühafizəsinə dair tədbirlərin mahiyyəti. 
Ə
məyin  mühafizəsiylə  əlaqədar  müəssisələrdə  Sağlamlıq  və  Təhlükəsizlik 
Proqramları  işlənib  hazırlanmalıdır.  Sağlamlıq  proqramlarının  əsas  məqsədləri 
aşağıdakılardır: 
- Kadrların seçilməsi mərhələsində işə və müəssisəyə uyğun işçilərin işə qəbul 
edilməsinə nail olmaq. Buna görə də işçilərin işə qəbul vaxtı tibbi müayinəsi 
ə
sas şərtdir. 
- Başqa bir məqsəd isə işçilərin fiziki və ruhi baxımdan sağlam şəraitdə 
işləməsinə nail olmaq. 
- Təhsil və inkişaf tədbirlərinin köməyilə işçilərin avadanlıq və təchizatdan 
düzgün istifadə etməsinə nail olmaq. 
- İşçilərin idman və istirahət mərkəzlərinə cəlb etməklə, onların siqaret və 
spirtli içkilərə olan meyllərini azaltmaq. 
- Müəssisə daxilində bəzi yoluxucu xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaq. 
 
Təhlükəsizlik proqramlarının əsas məqsədi isə: 
- 
təhlükələri aradan qaldırmaq; 
- 
bəzi işarələrin köməyi ilə qəzaların qarşısını almaq. Məsələn, yanğın 
baş verə bilən yerlərdə “siqaret çəkmək qadağandır” işarəsi qoyulur. 
- 
iş ilə işçi arasında tarazlıq yaratmaq; 
- 
işçilərə təhsil vermək; 
- 
stresi azaldan tədbirlər həyata keçirməkdən ibarətdir. 
Ə
məyin  mühafizəsinə  dair  tədbirlər  həm  işçilər,  həm  də  işəgötürən 
baxımından  müstəsna  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Gündən-günə  inkişaf  edən  istehsal 
prosesləri,  texniki tərəqqi  və təmərküzləşmə  təhlükə, qəza  və bədbəxt hadisələrin 
artmasına  zəmin  yaradır.  Buna  görə  də  əməyin  mühafizəsi  istiqamətində  həyata 
keçirilən  tədbirlər  əvvəlki  illərə  nisbətən  daha  çox  əhəmiyyət  qazanmışdır.  Qeyd 
etmək  lazımdır  ki,  işdəki  qəza  halları  və  peşə  xəstəlikləri  işçilərin  gəlirinin 
azalmasına  təsir  edən  bir  amildir.  Qəza  və  bədbəxt  hadisələrin  ölümlə 
nəticələnməsi həm işəgötürən tərəf, həm də işçinin ailəsi üçün böyük itki mənasına 
gəlir.  İşçilərin  hüquqlarını  qoruyan  təşkilat  və  birliklər  artıq  bir  neçə  ildir  ki, 

 
33 
işçilərin  təhlükəsiz  və  sağlam  bir  şəraitdə  işləməsinə  nail  olmağa  çalışırlar.  Bu 
istiqamətdə fəaliyyət göstərən təşkilatların olmasına baxmayaraq. 
a)  İşçilərin sağlamlığı və təhlükəsizliyi ilə əlaqədar hüquqi normalar olmasına 
baxmayaraq, qəza və bədbəxt hadisələr günbəgün artmaqdadır. 
b)  Texniki tərəqqi və yeni texnologiyaların tətbiqi günü-gündən artır. Buna 
mütənasib olaraq iş yerlərində qəza halları və peşə xəstəlikləri də yüksək 
səviyyədə artır. 
c)  Əmək şəraitinin meydana gətirdiyi bəzi xəstəliklər günbəgün artır.  
d)  İşəgötürən tərəf öz mənafeyi naminə işçiləri istismar etməyə davam edir.  
e)  Əməyin mühafizəsinə nəzarət edən müfəttişlər lazımi səviyyədə savada və 
bacarığa malik deyillər. 
İşə
götürən  tərəf  baxımından  işçilərin  sağlamlığı  və  təhlükəsizliyilə  əlaqədar 
həyata  keçirilən  tədbirlər  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Çünki iş  yerində baş verən 
qəzalar insan itkisinə səbəb olur, istehsalın həcmini azaldır, külli miqdarda maddi 
ziyana, işçilərin həvəsdən düşməsinə, əmək məhsuldarlığının zəifləməsinə yol açır. 
Bundan  başqa  yuxarıda  sadalanan  hallar  müəssisə  və  təşkilatların  cəmiyyətdə 
formalaşdırdığı imicə öz mənfi təsirini göstərir. Tez-tez baş verən qəza halları işçi-
işəgötürən münasibətlərini pozur, ixtişaşlara yol açır. 
 
 
 
4-cü sual. Müəssisə və təşkilatlarda əməyin mühafizəsi ilə bağlı tədbirlərin 
aparılmasına təsir edən amillər. 
Müəssisə  və  təşkilatlarda  əməyin  mühafizəsi  istiqamətində  həyata  keçirilən 
tədbirlərin  aparılmasına  təsir  edən  amillər  var.  Bunlar  müəssisəxarici  və 
müəssisədaxili amillərdir.