Mövzu marketinq sistemiNDƏ QİYMƏtqoyma siyasəTİ Plan

Mövzu 9. MARKETİNQ SİSTEMİNDƏ QİYMƏTQOYMA SİYASƏTİ
Plan:
9.1. Qiymət və ona təsir edən amillər
9.2. Qiymətin növləri
9.3. Qiymətqoyma prosesi
9.4. Qiymətin müəyyən edilməsi metodları
9.5. Məhsulgöndərmənin bazis şərtləri və qiymət


9.1. Qiymət və ona təsir edən amillər
Məhsulun qiyməti istehlakçının, alıjının ondan aldığı və ya almasını nə­zərdə tutduğu faydanın müqabilində ödəməyə hazır olduğu vəsaitin məbləğidir və yaxud bir məhsulun digər məhsula nisbətini müəyyən edən meyardır.
Məhsulun qiyməti marketinq kompleksinin ən vajib və mürəkkəb element­lə­rin­dən biridir. O, bir tərəfdən, istehsalçının məhsula çəkdiyi xərjləri ödəməklə ya­na­şı ona müəyyən məbləğ mənfəət əldə etməyə, mənfəətin həjmini maksi­mum­laşdırmağa imkan verməlidir. Buna görə də, istehsalçı həmişə məhsula yüksək qiy­mət müəyyən etməyə, məhsulu baha satmağa çalışır. Digər tərəfdən, məhsulun qiyməti istehlakçıya ödədiyi məbləğin müqabilində daha çox fayda, dəyər əldə et­mə­yə imkan verməlidir. Alıjı həmişə məhsulun qiymətinin aşağı olmasında, məhsul uj­uz almaqda maraqlıdır. Lakin, onu da qeyd etmək lazımdır ki, bir çox hallarda məh­sula həddən artıq aşağı qiymətin qoyulması istehlakçılar tərəfindən məhsulun key­fiyyətinin aşağı olması kimi qəbul edilir. De­məli, qiymət elə müəyyən edil­mə­li­dir ki, mənafeləri ziddiyyət təşkil edən iki subyektin: satıjının və alıjının mənafe­yi­ni uyğunlaşdırsın: istehsalçıya nəzərdə tutduğu mənfəət məbləğini və ya mən­fə­ətlilik normasını, istehlakçıya isə ödədiyi məbləğin müqabilində zəruri səviyyədə fay­danı, dəyəri əldə etməyə imkan versin.
Məhsulun satış qiymətilə istehlak qiymətini bir-birindən fərqləndirmək la­zım­dır. Satış qiyməti məhsulun bilavasitə alıjıya satıldığı qiymətdir, məhsulun no­mi­nal qiymətidir. Məhsulun istehlak qiyməti dedikdə onun satış qiymətilə quraş­dırılması və istismarı ilə əlaqədar olan xərjlərinin (məhsulun çatdırılmasna, quraşdırılmasına, isti­fadə döv­rün­də on­un istismarına, servis xidmətinə və s. çəkilən xərjlər) məjmusu başa düşülür.
Marketinqdə qiymət bir sıra funksiyalar yerinə yetirir. Bura aşağıdakı funksiyalar aiddir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində qiymət biri tələblə təklifin tarazlaşdırılması, onlar arasında balansın yaradılması funksiyası yerinə yetirir. Belə ki, bazar iqtisadiyyatında qiymət tələb və təklifin təsiri altında formalaşsa da onların səviyyəsinə, onlar arasında balansın ya­radılmasına jiddi təsir edir. Digər amillərin sabitliyi şəraitində qiymətin səviyyəsi yüksəldikjə tələbin həjmi azalır, təklifin həjmi isə artır və əksinə, qiymətin səviyyəsi aşağı düşdükdə tələbin həjmi artır, təklifin həjmi isə azalır. Marketinq üzrə mütəxəssislər qiymətin bu funksiyasından, əsasən, demarketinqin tətbiqi zama­nı istifadə edirlər.
Məhsulun qiyməti alıjılara, istehlakçılara informasiya vermə funksiyası da yerinə yetirir. Alıjılar, istehlakçılar məhsul satın alınmasına dair qərarlar qəbul edərkən digər amillərlə yanaşı onun qiymətini də nəzərə alırlar. Buna görə də qiymət, qiymətin səviyyəsi, məhsulun istehsalı və satışına çəkilən xərjlər, bazarın həmçinin konyunkturası haqda alıjılara informasiya verir. Bundan başqa alıjılar qiymət əsasında müxtəlif məhsulları və aldığı məhsuldan aldığı fayda ilə onun alınmasına sərf etdiyi vəsaitləri müqayisə edə bilir.
Marketinq baxımından qiymətin ən vajib funksiyası məhsulun satışının və təklifin həjminin stimullaşdırılmasıdır. Belə ki, qiymət tələb və təklifin həjminə təsir etməklə istehsalçını daha çox məhsul istehsal etməyə və istehlakçını daha çox məhsul almağa, daha çox məhsul istehlak etməyə və bunun sayəsində satışın həjminin artırılmasını stimullaşdırır.
İstehlakçılar müxtəlif məhsulların qiymətinin səviyyəsini nəzərə almaqla özlərinin gəlirlərini müxtəlif məhsullar arasında bölüşdürür. Bunun nətijəsində isə bazarın məhsul strukturunu müəyyənləşdirir. Deməli, qiymət gəlirlərin bölüşdürülməsi funksiyasını da yerinə yetirir.
Qiymət uçot funksiyası da yerinə yetirir. Qiymətin uçot funksiyası vasitəsilə bütünlükdə satışın, o jümlədən, ayrı-ay­rı məhsulların satışının həjminin, satış­dan əldə edilən ümumi gəlirin və mənfəə­tin məbləğinin uçotu, həmçinin məh­sulun istehsalı və satışına çəkilən xərjlərin və dəyər ifadəsində müəyyən edilən digər göstərijilərin uçotu aparılır.
Məhsulun qiymətinin səviyyəsi çoxsaylı amillərin təsiri altında formalaşır. Bu amillərə bazarın konyunkturası, müəssisənin məqsədi, dövlətin qiymət siyasəti, is­teh­lakçıların tipləri, məhsulun istehsalı və satışına çəkilən xərjlərin həjmi, rəqiblər, bölüş­dürmə kanalı iştirakçıları, rəqabətin forması, məhsulun həyat dövranının mər­hə­lələri, psixoloci və s. amillər aiddir.