Mövzu müasir təlim formaları,iş üsulları və texnikaları plan: 1

Nağılların oxunması
Nağıllar öz quruluşu, hadisələrin təqdim olunma forması və dilinin sadəliyinə görə uşaqları cəlb edir. Nağıllar hekayəyə oxşasa da, onda reallıqdan uzaq, həyata uyğun gəlməyən, fantastik hadisələr, əşyalar vardır. Nağılda başlanğıc, sonluq təkrar olunur.
Nağılların sadə, aydın, zəngin dili şagirdlərin nitqini inkişaf etdirir, onları xalqın söz xəzinəsinə, mədəni sərvətimizə yiyələnməyə doğru aparır. Nağılların tərbiyəvi əhəmiyyəti böyükdür. Nağıl pedaqoji cəhətdən yetkindir. O, ciddi, təvazökar, ədalətli, mədəni, xeyirxah olmağa çağırır, şər qüvvələrə nifrət oyadır.
Nağıllar üzərində iş real hadisələrin təsvir olunduğu hekayələrlə iş kimi aparılmalıdır. Nağıllardakı hadisələrin əfsanə, uydurma olduğu şagirdlərə deyilməməlidir. Müəllim uşaqlara başa salmalıdır ki, insanların nağıllarda yaratdığı bir çox əfsanələr indi həqiqətə çevrilmişdir. Nağıllar asan nəql edilir. Nəql etmə bəzən müəllim tərəfindən dərsin əvvəlində gedir. Aktyorun ifasında söylənilən nağıl şagirdlərə güclü təsir edir. Seriya şəkillər üzrə, rollar üzrə nağıletmə şagirdləri daha çox maraqlandırır.
Ümumiyyətlə, nağılların tədrisinə daha çox diqqət yetirilməlidir
Təmsillərin oxunması
Təmsil uşaqları çox maraqlandıran janrlardan biridir. Təmsilin əsasında alleqoriya durur. Təmsil yazan quş, cücü, bitki və başqa əşyaların obrazlarında insanların tipik xasiyyətlərinə (yalançılıq, oğurluq, ədalətsizlık, lovğalıq, acgözlük, qorxaqlıq və s.) gülür, öyüd-nəsihət verir. Bütün bunlar müəllimdən aktyorluq məharəti tələb edir.
Təmsil yığcamlıq, fabuanın dinamikiliyi, hadisənin dramatikliyi, əxlaqi nəticənin ironik şəkildə verilməsilə seçilir. Təmsilin dili sadə, zəngin və rəngarəng olur. Təmsilin oxunması prosesində bütün bu cəhətlər nəzərə alınır. Onun oxunması kiçik bir pyesi xatırladır.
Təmsilin dili üzərində mükəmməl bir iş aparmaq lazım gəlir. Personajın xasiyyətnaməsini verərkən onun dilində işlənən sözlərdən istifadə edilir: məsələn, M.Ə. Sabirin “Qarğa və tülkü” təmsilində tülkü qarğaya müraciətlə deyir:
...Əhsən sənə, a qarğa ağa!
Nə nəzakətlə qonmusan budağa.
Bəzədin sən bu gün bizim çəməni.
Şad qıldın bu gəlməyinlə məni.
Nə gözəlsən, nə xoşliqasan sən!
Yeri var söyləsəm hümasan sən!
Tüklərindən ipək kimi parlaq,
Bədnəzərdən olsun vücudun iraq!
Bu yəqindir ki, var sevimli səsin,
Oxu versin mənə səfa nəfəsin!
Bu sözlərə əsasən şagirdlər tülkünün nə qədər yaltaq olduğunu yəqin edirlər. Onlara məlumdur ki, qarğada nə tülkünün dediyi qədər görkəm, nə də səs var. Qarğa tülkünün əlinə keçsə, parçalayıb yeyər, lakin buna imkan olmadığından dilini işə salıb, qarğanı aldadır və onun ağzından düşən pendiri yeyir.
Təmsil üçün də elə səciyyəvi cəhət odur. Müəllifin özü də təmsilin axırında həmin nəticəni verir:
Olmasaydı cahanda sarsaqlar,
Ac qalardı yəqin ki, yaltaqlar.
Burada, həmçinin təmsillərin əksəriyyətində mənəviyyatın mənası təmsilin məzmununa uyğun gəlmir. Daha doğrusu, o, bilavasitə ifadə olunmur. “Qarğa və tülkü” təmsilində yaltaq deyil, yaltağa inanan mühakimə edilir. S.Ə. Şirvaninin “Qurd və quzu” təmsilində qurd quzunu axmaq olduğuna inandırır. Beləliklə, oxucuda gülünc vəziyyətə düşən qarğaya və avam quzuya təəssüf və tənə hissi yaranır.
NAĞILIN OXUNMASI
Kiçik yaşlı məktəblilərin mütaliəsində nağılllar mühüm yer tutur. “Oxu” dərsliklərində xalq nağılları ilə yanaşı, yazıçılar tərəfindən yazılmış nağıllara yer verilmişdir. Nağıllar quruluşuna görə hekayələrə yaxındır. Hekayədə olduğu kimi, nağılda da kompozisiya, personaj, fabula, ideya, üstəlik həyata uyğun gəlməyən fantastik hadisələr, əşyalar (bircə anda şəhərin salınması, adamın yox olması, uçan xalça, danışan quş və s.) vardır. Nağıllarda başlanğıc sonluq təkrar olunur.
Nağıllardakı fikirlərin əyləncəli şəkildə, çox incə kompozisiya, parlaq obrazlarla verilməsi uşaqların təxəyyülünü inkişaf etdirir. Nağılların sadə, aydın, obrazlı ifadələrlə zəngin dili şagirdlərin dilini inkişaf etdirir, onları xalqımızın ruhu, soykökü ilə ünsiyyətə girməyə tükənməz söz xəzinısinə, milli adət və ənənələrimizə, mədəni sərvətimizə yiyələnməyə doğru aparır.
Nağıllar həmişə pedoqoji cəhətdən yetkin olmaqla,onların tərbiyəvi əhəmiyyəti böyükdür. Nağıllar uşaqların ciddi, təmənnasız, təvazökar, ədalətli, mədəni, xeyirxay olmağa çağırır, onlara eybəcərliklərər gülüş, şər qüvvələrə nifrət oyadır, əsirlərin boyu toplanmış xalq müdrikliyini təbliğ edir. Ona görədə mativasiya şagirl\ərin nağılın çox vaxt örülü olan əxlaqi ideyasını başa düşməyə hazırlamalıdır.
Nağıllar oxunarkən aşağıdakıların nəzərə alınması məsləhət görülür:

1. 
   Nağıllar üzərində iş təxminən real hadisələrin təsvir olunduğu hekayələrlə iş kimi aparılmalıdır. Nağıllarda insanların arzu və istəklərinin öz əksini əfsanə, fantastika şəklində tapması müəllimi narahat etməməli, şagirdlərə heyvanların, quşların insanla danışa bilməməsi, divin, əjdahanın uydurma olması haqqında heç bir söz deyilməməlidir. Bu, uşaqların marağını azalda, nağılın təsir qüvvəsini aşağı sala bilər. Onsuzda uşaqların özləri divin olmasına, zümrüd quşunun danışmasına inanmır, lakin xarici aləmin obrazı görmə meyili uşaq təxəyyülünə xas olduğundan onlara sevinc gətirir, arzulamağı öyrədir.
   

Müəllim şagirdlərə başa salmalıdır ki, nağıllarda yaradılmış bir çox əfsanələr həqiqətə çevrilmişdir. Məgər televizor sehirli güzgü, təyyarə və raket uçan xalça deyilmi?

2. 
   Nağıllardan qəhrəmanların xarakteristikasını vermək, onun qiymətləndirmək məqsədilə istifadə olunmalıdır. ”Nə üçün ögəy ana Göyçək Fatmaya zülm edirdi?” sualına cavab verərkən şagirdlərögəy anadakı paxıllıq hissi, ayrı-seçkilik edərək doğma qızını xoşbəxtliyi üçün çalışmasını bildirirlər. Bununlada onlar qadının xarakterini açır, fəaliyyətini düzgün qiymətləndirirlər.
   
3. 
   Nağılların insan xarakteri və qarşılıqlı münasıbət sahəsindəki mənəvi təsirini açmağa ehtiyac yoxdur. Nağılların didaktik təsiri o qədər güclü və aydındır ki, şagirdlərin özləri nəticə çıxara bilirlər.
   
4. 
   Xalq nağıllarının həm kampazisiyası, həm də dillin nəql etmək üçün nəzərdə tutulduğundan bu proses mümkün qədər mətnə yaxın şəkildə baş verir. Müəllim tərəfindən ifadəli nəql etmə bəzən dərsin əvvəlində gedir. Aktyorun ifasında nəql edilmiş mətnin fonoxrestomatiyası şagirdlərə güclü təsir göstərir. Seria şəkillər üzrə nəql etmə, nağıla sözlərlə şəkil çəkmək, rollar üzrə nəql etmək məzmununun yaxşı mənimsənilməsini təmin etməklə yanaşı, şagirdlərin nitqini və yaradıcı qabiliyyətini də inkişaf etdirir.
   
5. 
   Planın tərtibi də nəql etmənin gedişindan asılı olur. Əgər şagirdlər mətnin şəkilli planını tuturlarsa, bu, o qdərdə çətinlik törətmir.
   
6. 
   Bəzən nağıllardakı personajlar (zümrüd quşu, div, əjdaha, uçan at və s.) haqqında şagirdlərin təsəvvürlərini canlandırmaq üçün müvafiq müqəvva, maska, model və s. göstərmək, gördükləri canlılarla müqayisə etdirmək lazım gəlir.
   

Məlumdur ki, təmsil bədii əsərlərin maraqlı janrlardan biridir. Lakin onların tədrisində bəzi çətinliklər qarşıya çıxır. Belə ki, təmsilin əsasında alleqoriya durur. Təmsil yazanlar quş, heyvan, bitki və s. əşyaların obrazlarında insanların tipik mənfi xüsusiyyətlərinə – yalançılıq, ədalətsizlik, lovğalıq, acgözlük, yaltaqlıq və s. gülür, öyüd-nəsihət verirlər. Bütün bunlar müəllimdən aktyorluq tələb edir.

Təmsil yığcamlıq, fabulanın dinamikliyi, əxlaqi nəticənin ironik şəkildə verilməsi ilə seçilir, onun dili sadə, zəngin və rəngarəngdir. Təmsilin oxusu kiçik bir pyesin oxusunu xatırladır. Təmsilin dili üzərində xüsusi iş aparmaq lazım gəlir. Personajı təsvir edərkən onun dilindəki sözlərdən istifadə olunur. Məs: M.Ə.Sabirin «Qarğa və tülkü» təmsilində tülkü qarğaya deyir:
«…Əhsən sənə, aqara qarğa!
Nə nəzakətlə qonmusan budağa»…
Bu sözlərdən şagirdlər tülkünün nə qədər yaltaq olduğunu yəqin edirlər. Onlar bilirlər ki, qarğada tülkünün dediyi görkəm, səsyoxdur. O acdır, qarğa əlinə keçsə, onu parçalayıb yeyər. Ancaq buna imkan olmadığından dilini işə salıb qarğanı aldadır və onun ağzından düşən pendiri yeyir. Təmsil üçün elə xarakterik cəhət odur. Müəllif təmsilin sonunda belə nəticə verir:
4.«Olmasaydı cahanda sarsaqlar
Ac qalardı yəqin ki, yaltaqlar»
Əslin də təmsildə yaltağa inananlar mühakimə edilir.