Mövzu müəssisələrin rəqabətliliyinin artırılması və qarşıya çıxa biləcək problemlərin həlli
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Rəqabətin növləri
S/S Xarakterik cəhətləri Bazar modəlləri Azad rəqabət Xalis inhisar İstehsalı rəqabət Oliqopoliya 1 Firmaların sayı Həddən artıq çox
Bir Çoxlu
Bir neçə 2 Məhsulun tipi Standartlaşmış Unikal Diferensial Standart və ya differensial
Qiymətə nəzarət
İstisna olunur
Əhəmiyyətli Həddən artıq dar çərçivədə Məhdud və ya əhəmiyyətli dərəcədə gizli razılaşmalar əsasında
4
olmaq şərtləri
Çox asan Məhdud imkanlarla
Nisbətən asan Mümkün qədər çətin
5
Qeyri-qiymət rəqabəti
yoxdur
Demək olar ki, yox
Keyfiyyətə, reklama, ticarət markalarına xüsusi diqqət yetirilir Məhsulun differensiallaşdığı şəraitdə xüsusi tipik xarakter daşıyır
5
Rəqabət – bazarda çıxış eləyən müəssisələr arasında qarşılıqlı fəaliyyət, qarşılıqlı əlaqə və mübarizənin iqtisadı prosesi kimi öz məhsulunun satışı üçün əlverişli imkanların yaradılması, istehlakçıların tələbatının təmin olunmsası və daha çox gəlirin əldə olunması məqsədinı daşıyır. Müasir rəqabət, dünya bazarının ayrılmaz tərkibi kimi, həmin bazarda gedən proseslərin təzahür forması kimi indiki şəraitdə görünməmiş miqyasla, dinamika və kəskinliklə xarakterizə olunur. Rəqabətin geniş miqyaslılığı müxtəlif sahələrdə beynəlxalq əmək bölgüsünün, beynəlxalq ixtisaslaşma və kooperasiyanın təsiri altında beynəlxalq mübadiləyə cəlb olunan xarici ticarət əməliyyatları üzrə iştirakçıların sayının daimi olaraq artması ilə bağlıdır. Təsərrüfat həyatının sənayeləşdirilməsi rəqabətin kütləvi bazasını genişləndirir. İri inhisarçılarla birgə bazar mübarizəsinə orta, xırda və hətta çox xırda firmalar qoşulurlar. Təsərrüfatçılığın bazar sisteminin təşəkkül tapması zəruri bazar tənzimləyicilərinin formalaşması üzrə məsələlərin həllini tələb edir. Bunlardan ən vacibinə rəqabət aiddir. Rəqabət işgüzar fəaliyyətin fəalliğının, elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən istifadə olunmanın, malların və xidmətlərin keyfiyyətinin artırılmasının, istehlakçıların daim dəyişən tələblərinin ödənilməsinin ən səmərəli və təsirli vasitələrindən biridir. Rəqabətdə olan firmaların fəaliyyətlərinin tədqiq olunması üç mərhələli sistemli tədqiqatdan ibarətdir: - fəaliyyətdə olan və potensial rəqiblərin müəyyən olunması; - rəqiblərin fəaliyyətlərinin, məqsəd və strategiya göstəricilərinin təhlili; - rəqiblərin fəaliyyətlərinin güclü və zəif tərəflərinin müəyyən olunması. Rəqabətdə olan firmaların müəyyən olunması ikili yanaşma əsasında həyata keçirilir: birinci yanaşma bazarda fəaliyyət göstərən əsas rəqib firmalar tərəfindən ödənilən tələbatların qiymətləndirilməsi ilə əlaqədardır; ikinci yanaşma isə rəqiblər tərəfindən tətbiq olunan bazar strategiyası tiplərinə əsasən rəqiblərin təsnifləşdirilməsindən ibarətdir. Rəqiblərin aşağıdakı əsas qruplarını qeyd eləmək olar: - eyni bazarda oxşar malları təqdim edən firmalar; 6
- oxşar malların digər bazarlarına xidmət edən firmalar; - hazırki malları bazardan vurub çıxartmağa qadir olan əvəzedici malları (substitute products) istehsal edən firmalar. Rəqiblərin fəaliyyətlərinin məqsəd və strategiyası göstəricilərinin təhlili rəqib firmanın iqtisadi potensialını xarakterizə edən göstəricilərə əsaslanır; du göstəricilərə: aktivlər, satışlar, xalis və ümümi mənfəət, əsas və dövriyyə kapitalı, kapital qoyuluşları, xüsusi və borc kapitalı, istehsalat gücləri, elmi-tədqiqat bazası və s. Rəqiblərin fəaliyyətlərinin güclü və zəif tərəflərinin müəyyən olunması mərhələsində rəqiblərin bütün istehsal, satış aktivlərinin və strategiyalarının təhlilinin nəticələri verilir və bunlara əks-təsir üsulları barədə nəticələr formalaşdırılır. Firmaların fəaliyyətlərində güclü və zəif tərəfləri: idarəetmə, texniki yenilik, istehsalat, maliyyə, satış, istehlakçılar kimi əsas bölmələr üzrə qiymətləndirilir. Məşhur ingilis alımı, rəqabət sahəsində nüfuzlu alim M.Porterin tədqiqatlarına əsasən müəyyən bazarda rəqabətin vəziyyətinin beş rəqabət qüvvələri ilə xarakterizə etmək olar (şək.1). Rəqabətin beş qüvvəsi sahənin mənfəətliliyini müəyyən edir, çünki onlar qiymətlərə, məsrəflərə, kapital qoyuluşlarının ölçülərinə təsir edirlər. Yeni rəqiblərin yaranma təhlükəsi sahənin mənfəətliliyinin ümumi potensialını aşağı salır, çünki onlar sahəyə yeni istehsalat gücləri gətirirlər və satış bazarından pay almağa cəhd göstərirlər və bununla da mövqe üzrə mənfəəti aşağı salır. Sahədə gedən şiddətli rəqabət mənfəətlilik səviyyəsini aşağı salır, çünki rəqabət qabiliyyətini saxlamağa görə əlavə xərclər çəkilməli (reklama, satışın təşkilinə, elmi-tədqiqat və təcrübə-konstruktor işlərinə) və ya qiymətlərin aşağı düşməsi hesabına mənfəət istehlakçıya “axıb gedir”.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|