Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları
Regional inkişafın hüquqi tənzimlənməsi
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.5. Regional inkişafın hüquqi tənzimlənməsi
Xarici ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, bazar iqtisadiyyatı yalnız hüquq əsasında və hüququn köməyilə normal fəaliyyət göstərə bilər. Məlumdur ki, bazar iqtisadiyyatı sisteminin səmərəli fəaliyyətinə imkan verən, ictimai həyatın hüquqi əsaslarının təmin edilməsi dövlətin vacib funksiyalarından biri sayılır. Beləliklə, dövlət özü nəinki bazar iqtisadiyyatı sisteminin təşkilatçısı, həmçinin də onun fəal iştirakçısına çevrilir. Bununla əlaqədar olaraq dövlət onu vahid hüquqi baza ilə təmin etməli, onun fəaliyyətinin vahid normativ-qanunverici əsaslarını təşkil etməli və onun tələblərinə uyğun olaraq aktiv iştirakçısı kimi fəaliyyət göstərməlidir. İctimai istehsalın bütün iştirakçılarımn mənafelərini daha yaxşı əlaqələndirmək əsasında ictimai inkişafın məqsədlərinə nail olmaq üçün Azərbaycan Respublikası və onun subyektləri arasında, təsərrüfat subyektləri və dövlət arasında, dövlət və onun vətəndaşları arasında, vətəndaşlar və təsərrüfat subyektləri arasında, vətəndaşlar arasında olan münasibətləri müəyyənləşdirməli və tənz im ləməlidir ki, bu işi məhz hüquq yerinə yetirir. Hüquq dövlətin müəyyən etdiyi və sanksiyalaşdırdığı ictimai davramş qaydalarımn (normaların) məcmundur, ona riayət etmək hər bir vətəndaşın (fiziki və ya hüquqi şəxsin), həmin dövlətin və ya başqa dövlətlərdən onun ərazisinə gələn hər bir vətəndaşın, dövlətin özünün borcudur. Hüquq, icazə verən və qadağan edən normativləri işləyib hazırlamaqla cəmiyyətdə i n sanların birgə yaşayışını qaydaya sahnaq üçün zəruridir. Azərbaycan Respubhkası Konstitusiyasına əsasən Azərbaycan hüquqi dövlətdir. Hüquqi dövlətdə dövlətlə onun subyektləri ara sında qanunvericilik, dövlət idarəetmə və məhkəmə funksiyaları bölüşdürülməlidir. Dövrü olaraq qəbul olunan qanunlar, qanunvericilik aktları, fərman və sərəncamlar yalmz Respublika Konstitusiyasının müddəalarına uyğun olmalıdır. Qanunvericilik sahəsində başlıca element konstitusiya hüququdur. O, hər şeydən əvvəl qanunların və digər qanunvericilik aktlarının hazırlanması və ləğv edilməsinin kimə həvalə edilməsini, qanunun hərəkət dairəsini, hər bir şəxsə hansı hüquqların verilməsini müəyyən edir. Orada başqa qanunvericilik aktlarının mahiyyəti də əks olunur. Azərbaycan Respublikasının mənafeyinə müvafiq olaraq qanunvericilik orqanları müxtəlif sahələr, fəaliyyət növləri və başqa istiqamətlərdə ardıcıl olaraq qanunlar və qanunvericilik aktları işləyir və təsdiq edir. İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə fəahyyətin müxtəhf növlərini reklam edən hüquq institutları və sahələri formalaşmışdır. Məsələn, dövlətin idarə edilməsi sahəsində qanunvericihk inzibati hüquqa, sahibkarlıq sahəsində isə vətəndaşlıq hüququ ilə yanaşı təsərrüfat, sahibkarlıq, fərdi, ticarət hüququ ilə müəyyən edihr, onları şərh edən prosesual-hüquqi sənədlər işlənib hazırlamr. Təcrübə göstərir ki, Azərbaycan Respublikasında özündə iki bloku: təşkilati- hüquqi və iqtisadi-hüquqi blokları birləşdirən qanunvericihk sistemi formalaşmışdır. Bunlar tamamlanmağı və əlavələr tələb edir. Birinci bloku formalaşdıran qanunlara obyektli - ünva nlı k im i yanaşmaq olar. Onlar bilavasitə ünvanlanan və yerinə yetirilməsi məcburi olan, səlahiyyətini müəyyən edən, bazar münasibətləri strukturları üçün təşkilati- qanunverici norma və qaydalar xarakterlidir. Onlara Azərbaycan Respublikasımn aşağıdakı qanunlarını daxil etmək olar: «Müəssisələr haqqmda» Azərbaycan Respublikasımn Qanunu, «Sa- hibkarlıq fəaliyyəti haqqmda» Azərbaycan Respublikasının Qanunu, «Banklar və ba nk fəaliyyəti haqqmda» Azərbaycan Respublikası Qanunu, «Torpaq haqqmda» Azərbaycan Respublikası Qanunu, «Yerin təni haqqmda» Azərbaycan Respublikası Qanunu və s. İqtisadi-hüquqi bloku formalaşdıran qanunlara məz m un etibarilə fu nk sional- ünva nlı kimi baxmaq olar, belə ki, onların yerinə yetirilməsi fu n ksional təyinatlarına müvafiq olaraq, bütün hüquq münasibətləri subyektləri üçün məcburi olub, iqtisadi-qanunverici norma və qaydalar xarakterlidir. Belə qanunlara «Antiinhisar fəahyyəti haqqmda» Azərbaycan Respublikası Qanunu, «Məşğulluq haq- qmda» Azərbaycan Respublikası Qanunu, «Kollektiv müqavilələr və sazişlər haqqında» Azərbaycan Respublikası qanunu və s. daxildir. İctimai inkişaf prosesini tənzimləmək üçün normativ norma və qaydalar xarakterli qanunaltı aktlar qəbul edihr. Onlara Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları, qərarlar, əsasnamələr, sazişlər və s. daxildir. Dövlət başçısının normativ aktı kimi prezidentin fərmam qanunvericilik baxımından qaydaya salınmamış fəahyyəti tənzimləyir, yaxud da qüvvədə olan qanun yeni tələblərə, şərtlərə cavab vermədiyindən kökündən dəyişdirilməsi vacib olan və öz məzmununa görə həm qanunlar, həm də fərmanlar kimi istifadə etməklə başqa qanunvericilik aktları ohnadıqda, bu cür fəaliyyəti tənzimləyir. Qeyd etmək lazımdır ki, hələlik respublikada regionların, onların qanunverici və idarəedici orqanlarının olmaması bazar iqtisadiyyatına keçid istiqamətində aparılan islahatları xeyli ləngidir. Qeyd edilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, Azərbaycan Respublikasında hüquqi dövlət kimi bazar iqtisadiyyatı siste mi nin vahid normativ- qanunvericilik bazası formalaşmalıdır. Bu da onun subyektlərinin, eləcə də ictimai istehsalın bütün iştirakçılarının hüquq bərabərhyini təmin edir, eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğun olaraq ümumi bəyənilmiş beynəlxalq hüquq prinsiplərini və sosial müdafiə və sosial təminat normalarını rəhbər tutaraq vətəndaşların və insanların hüquq və azadlıqlarına tə mi nat verir. |