Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.4. İstehsalın kompleks inkişafı planının göstəriciləri İstehsalın kompleks inkişafı planı aşağıdakıları təmin etməlidir: - yerli xammal, yanacaq və material ehtiyatlarından səmərəh və qənaətlə istifadə edihnəsi; - tullantının tamamilə azaldılması və tullantılardan istehsal edilən məhsulun həcminin artırılması; - əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi və əməkqa- biliyyətli əhalinin işə cəlb edihnəsi səviyyəsinin yüksəldilməsi; - əhalinin maddi və mədəni həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi; - sahələrarası və sahədaxili səmərəli istehsal əlaqələrinin tə min edihnəsi; - iqtisadi rayonların iqtisadi inkişaf səviyyələrinin bərabərləşdi- rihnəsi. İqtisadi rayon təsərrüfatını n kompleks inkişafının plam qarşısında duran əsas problemlər aşağıdakılardır: - sənayenin və kənd təsərrüfatının, nəqliyyatın, xammal sahələrinin və emaledici sənayenin istehsal və qeyri-istehsal sahələrinin optimal, harmo ni k birləşməsi; - rayon təsərrüfatının həm özünün istehsal etdiyi enerji bazasında, həm də elektrik enerjisinin rayonlararası axım əsasında elek- trikləşdirilməsi; - rayon sənayesində kimya sənayesinin, üzvi sintezi n və xalq təsərrüfatında texniki tərəqqini təmin edən digər sahələrin xüsusi çəkisinin yüksəldilməsi: - istehsalın rayondaxili kooperasiyası və ixtisaslaşmasımn inkişafı; - xalq istehlakı malları n ı n artırılması; - rayonun ərzağa (xüsusilə, süd, tərəvəz, kartof), habelə sənaye üçün bir çox xa mm al növlərinə olan tələbatının ödənilməsini təmin edən yüksək intensivli kənd təsərrüfatımn inkişafı: - istifadəsiz kənd təsərrüfatı torpaqlarının təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsi; - əməkqabiliyyətli əhalinin tam məşğuliyyətliliyinin təmini; - məhsuldar qüvvələrin rayondaxih səmərəli yerləşdirilməsi. Kompleks inkişaf planı məhsuldar qüvvələrin inkişafı və yerləş- dirilməsinin baş planlarının işlənməsi yolu ilə həyata keçirilir. Baş planlarda aşağıdakılar göstərilir: - rayonun iqtisadi profili, onun ölkənin maddi-texniki bazasının yaradılmasında əhəmiyyəti; - respublika əmək bölgüsündə rayonun rolunun gücləndirilməsinin ilkin şərtləri (ərazi ixtisaslaşmasının dərinləşməsinin iqtisadi effekti vlilyi); - rayon təsərrüfatımn inkişaf tempi, istehsalın quruluşunun dəyişilməsi; - rayon təsərrüfat kompleksinin əsas halqalarının inkişaf miqyası, əsas məhsul növləri n i n istehsalı və istehlakının balans hesablamaları; - rayonda istehsal sahələrinin yerləşdirilməsi, yeni təbii ehtiyatların istifadəyə verilməsi, yeni sənaye bazalarımn formalaşması; - nəqliyyat şəbəkəsinin rayonlararası və ya rayondaxili əlaqələrinin inkişaf sistemi. - Planlar rayonların iqtisadi inkişaf səviyyəsinin tarazlaşdırılma- smı, adambaşına mi l li gəlir və sənaye məhsulu istehsalına görə, əmək məhsuldarlığının səviyyəsinə görə, kənd təsərrüfatı istehsalının səmərəliliyinə və əhahnin həyat səviyyəsinin əsas göstəricilərinə görə ölkənin bütün rayonlarinm bir-birinə yaxınlaşmasım nəzərdə tutur. - İqtisadi ədəbiyyatda kompleks inkişaf planının tərtibi üçün rayon kompleksliliyinin səviyyəsinin tapılması irəli sürülür. - Ş.L.Rozenfeld belə göstəriciləri irəli sürür: - Rayonun öz istehsalının məhsulları ilə təmini, qarşılıqlı əlaqədar məhsul növlərinin istehsal quruluşu, istehsal tsiklinin tamamlıq dərəcəsi, kombinələşmə və kooperasyalaşma. - E.Balayev istehlak olunmuş ictimai məhsulun rayonun bütün ictimai məhsuluna olan nisbəti kimi götürür. - Y.L.Silayev rayonun kompleks inkişafının səviyyəsini rayonda alman son məhsulda axtarır. Silayevə görə rayonun komplekslilik səviyyəsi emaledici sənaye sahələrinin miqdarından və xüsusilə, əmək alətləri və istehlak şeyləri istehsal edən sahələrin miqdarından asılıdır. İqtisadi rayonların təsərrüfatı n ı n komplekslilik səviyyəsini və onun rayondaxili əlaqələrini xarakterizə etmək üçün aşağıdakı hesablama göstəricilərindən istifadə etmək məqsədəuyğundur: - istehsala bütün material məsrəflərində xammalın, yarımfabri- katm və yanacağın xüsusi çəkisi; - rayondaxili məhsul istehsahmn iqtisadi payonun ümumi əmtəə dövriyyəsində xüsusi çəkisi; - rayondaxili və rayonlararası yükdaşrmanm nisbəti; - əhalinin əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının yerli istehsah ilə təmin olunma göstəriciləri. İstehsalın kompleks inkişafı planının göstəriciləri onun əhatə etdiyi rayonun bütün maddi istehsal sahələri üzrə (hərbi sənaye müstəsna olmaqla) göstəriciləri əhatə etməlidir. Yerh təsərrüfatın kompleks inkişafı planında (iqtisadi rayon və respublikalara da aiddir) aşağıdakı göstəricilər olur: - xalq təsərrüfatının inkişafının artım surəti, quruluşu və ictimai istehsalın iqtisadi səmərəliliyini əks etdirən, xalq təsərrüfatı balans hesablamaları əsasında müəyyən edilən sintetik göstəriciləri; - sahələr üzrə kapital qoyuluşunun həcmi və istiqamətləri; - cinsi ifadədə əsas məhsullar istehsalının həcmi; - əmək ehtiyatları balansının göstəriciləri; - respublika və iqtisadi rayon üçün mühüm əhəmiyyəti olan məhsullar üzrə balansların göstəriciləri; - xalqın maddi və mədəni həyat səviyyəsinə təsir edən göstərici Təsərrüfatm kompleks inkişafı planının tərkibinə yuxarıdan aşağı başlanır. Bu zaman plan göstəriciləri ilə yanaşı nazirlik və baş idarələrin ünvanına aydmiaşdırıcı qeydlər də göndərilir. Bu qeydlərdə aşağıdakı məsələlər əks olunur: - təsərrüfatın sahə quruluşunun dəyişilməsi; - sənayenin inkişafının xüsusiyyətləri; - kənd təsərrüfatı istehsalı; - əsaslı tikinti; - şəhərlərin inkişafı; - təbii ehtiyatlardan istisfadə və ətraf mühitin mühafizəsi; - əmək ehtiyatlarından istifadə; - əhahnin həyat səviyyəsinin yüksəlməsi. Rayon təsərrüfatı nın kompleks inkişafımn planlaşdırılması balans metoduna əsasla n ır. Rayon üzrə tərtib olunan balanslar təsərrü- fatdakı uyğunsuzluqları açmağa, tikinti materialları istehsalı və tikinti işlərinin həcmi arasında düzgün nisbətlər yaratmağa, elektrik enerjisi və yanacaq istehsahmn səviyyəsi ilə onlara tələbat arasında, kənd təsərrüfatı xa mm alı n ı n miqdarı və onun emaledilmə gücləri arasında düzgün nisbətlər yaratmağa i mk an verir. Plan komissiyaları mühüm sənaye, kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə istehsal və istehlakm balans hesablamalarını hazırlayırlar. Bundan başqa, əmək ehtiyatları, enerji, maliyyə balansları da tərtib edilir. Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|