Müasir fəlsəfə problemləri” şöbəsi MÜASİr fəLSƏFƏ, elm və MƏDƏNİYYƏT: postqeyri-klassik epistemologiYA

problems and prospects

The paper examines philosophic aspects of the formation of an interdisciplinary methodology in contemporary scientific cognition. The author reveals existing problems in this sphere and points to the importance of philosophic comprehension of the mentioned methodology. It is noted that there are two approaches to the formation of an interdisciplinary methodology. In the paper, the problem is analyzed from the standpoint of "the interdisciplinary communication strategy", "the transdisciplinary process", mathematical modeling. Such a setting of the problem allows the author to investigate a communicative connection between interdisciplinary types of mutual influence and methods of separate disciplines that may be observed in contemporary science. On this basis the author reveals three general regulating methodological principles in the interdisciplinary research. Those are: the principle of alternativty, the principle of subordination and the principle of synergetic synthesis. At the same time, J. Portugali's Inter-Representation Network (IRN) is examined within the interdisciplinary approach as the most important component of synergetic methodology.

Мяммядялийев З. Прагматик идрак парадигмасы: эцъцн тянтяняси, йохса аъизлийин щарайы?

(Й.Щабермасын нязяриййяси контекстиндя). Məqalədə Y.Habermasın kommunikativ rasionallıq nəzəriyyəsinin tənqidi şərhi fonunda paqmatik idrak paradiqmasının meydana çıxma səbəbləri araşdırılır. Praqmatik idrak paradiqması həqiqət anlayışını kompromislər yolu ilə əldə olunan konsensus anlayışı ilə əvəz edir. Bu paradiqma məcburetmə sistemi kimi anlaşılan metodun hökmranlığı altında keçən Yeni dövrün mahiyyətinə heç bir ciddi yenilik gətirmir. İnformasiya erası daha effektiv nəzarət vasitələri yaratmaqla, hökmranlıq prinsipini daha da qüvvətləndirir.

Мамедалиев З. Парадигма прагматического познания: торжество силы или вопль (крик) бессилия? (В контексте теории Ю. Хабермаса). В статье на фоне критической интерпретации теории коммуникативной рациональности Ю. Хабермаса исследуются условия, обусловившие появление прагматической парадигмы познания. Последняя парадигма подменяет понятие истины консенсусом, достигаемым посредством компромиссов. Эта парадигма не внесла никаких серьезных изменений в сущность Нового времени, которое прошло под эгидой господства метода как системы принуждения. Информационная эра, создавая еще более эффективные средства контроля, значительно усиливает принцип господства.

Mamedaliyev Z. The paradigm of pragmatic cognition: a triumph of power or a howl (a cry) of powerlessness? (In the context of J. Habermas's theory)

The paper analyzes the conditions which have caused the appearance of the paradigm of pragmatic cognition, against the background of critical interpretation of J. Habermas's theory of communicative rationality. The mentioned paradigm substitutes the concept of the truth for a consensus to be achieved by means of compromises. This paradigm did not make any serious changes in the essence of the New time, which had passed under the aegis of the domination of method as a system of compulsion. The Information Era having created still more efficient means of control, greatly strengthens the principle of domination.

Baksanski O., Gözəlov A. Kompetent yanaşma. Kompetensiyaların tipologiyası.

Məqalədə qeyd olunur ki, peşəkar kompetentliyin tərifini belə formulə etmək olar: iş yerlərində peşə üçün istifadə olunan standartlar çərçivəsində fəaliyyətin yerinə yetirmə qabiliyyəti. Nəticədə o, genişləndirilmişdir: tələb olunan standartlara uyğun olaraq bilik, anlama və vərdişlərin tətbiqi qabiliyyəti. Bu: problemlərin həlli və dəyişən tələblərə uyğunluğu ehtiva edir.

Kompetent yanaşma adaptasion təlimin vacibliyini nəzərə alır, ənənəvi təhsil sistemini yeniləməyə kömək edir, mütəxəssisin hazırlıq və bilik səviyyəsini daha adekvat müəyyənləşdirilməsinə imkan verir.

Məqalədə müxtəlif Qərb ölkələrində tətbiq olunan kompetentliyin aşkarlanma sistemləri təhlil və müqayisə olunmuş, həmçinin kompetentliyin bütöv modeli təsvir edilmişdir.

Баксанский О., Гезалов А. Компетентностный подход. Типология компетенций.

В статье отмечается, что определение профессиональной компетентности можно сформулировать следующим образом: способность выполнять действия на рабочих местах в рамках используемых стандартов для профессии. Впоследствии оно было расширено: способность применять знания, понимание и навыки в соответствии с требуемыми стандартами. Это включает: решение проблем и соответствие изменяющимся требованиям.

Компетентностный подход учитывает важность адаптационного обучения, способствует обновлению традиционной образовательной системы, позволяет более адекватно определять уровень знаний и подготовки специалистов.

В статье анализируются и сопоставляются системы выявления компетентности, применяемые в различных западных странах, а также представлена целостная модель компетенций.

Baksanski O., Gezalov A. The competence-based approach. Typology of competences

It is noted in the paper that the definition of professional competence can be formulated in the following way: it is an ability to fulfil some actions at the workplaces within the framework of used standards for the profession. Afterwards the definition was widened: an ability to apply knowledge, understanding and skills in accordance with standards required. This includes problem solving and compliance with changing requirements.

The competence-based approach takes into consideration the importance of adaptational training, promotes the renewal of traditional educational system, enables to more adequately determine the level of knowledge and training of specialists.

The author analyzes and compares the systems for competence revealing which are used in various Western countries, presents an integral model of competences.

Lepski V.E. Mühit paradiqmasının qərarlaşmasının fəlsəfi əsaslandırılması.

Hal-hazırda mühit yanaşmasına diqqətin artma təmayülləri elmi biliyin praktiki olaraq bütün sahələrində nəzərə çarpır. Bu özünü xüsusilə biliyin sosiohumanitar sahələrində (sosial idarəetmə, inkişaf, iqtisadiyyat və s.) aşkar büruzə verir. Müəllifin fikrincə bu, elmin inkişafının post-qeyri-klassik mərhələsi ilə əlaqədardır. Məqalədə “mühit yanaşmasının” qərarlaşmasının fəlsəfi əsasları post-qeyri-klassik rasionallıq kontekstində təhlil olunur.

Post-qeyri-klassik elmi rasionallıq hər bir elmi tədqiqat kontekstinə, onun keçirildiyi fona “mühit” anlayışının daxil olunmasını ehtiva edir. Bu zaman mühit özü özinkişaf edən sistem kimi nəzərdən keçirilir. Özinkişaf edən sistemlərin mühit paradiqması post-qeyri-klassik elmi rasionallıq kontekstində aparıcı olur.

Mühit paradiqmasının qərarlaşma təmayülləri sosial idarəetmə və inkişaf problemləri ilə bağlı elmi biliyin bütün sahələrində aydın nəzərə çarpır.

Лепский В.Е. Философские основания становления средовой парадигмы.

В настоящее время тенденции увеличения внимания к средовому подходу просматриваются практически во всех областях научного знания. Особенно отчетливо это проявляется в социогуманитарных областях знания (социальное управление, развитие, экономика и др.). На взгляд автора, это связано с постнеклассическим этапом развития науки. В статье в контексте постнеклассической рациональности проводится анализ философских оснований становления «средовой парадигмы».

Постнеклассическая научная рациональность предполагает введение в контекст любых научных исследований понятия «среды», на фоне которой они проводятся. При этом сама среда рассматривается как саморазвивающаяся система. Средовая парадигма саморазвивающихся систем становится ведущей в контексте постнеклассической научной рациональности.

Тенденции становления средовой парадигмы отчетливо просматриваются во всех областях научного знания, связанных с проблемами социального управления и развития.

Lepski V. Philosophic foundations for the establishment of "the environmental paradigm".

Nowadays, one can see the trends of rising attention toward the environmental approach in practically all fields of scientific knowledge. Especially distinctly this trend manifests itself in social-humanitarian knowledge domains (social management, development, economy, etc.). In the author's opinion, this is related to the postnonclassical stage of science development. The author analyzes philosophic foundations for the establishment of "the environmental paradigm" in the context of postnonclassical rationality.

Postnonclassical scientific rationality implies introducing the concept of "environment" into the context of any scientific research as a background against which the research is carried out. As to the environment itself, it is regarded as a self-developing system. The environmental paradigm of the self-developing systems becomes leading in the context of postnonclassical scientific rationality.

The trends of the environmental paradigm establishment are to be distinctly observed in all domains of scientific knowledge related to the problems of social management and development.

Abbasov Ə. Cəmiyyətin və dünyanın təkamülü: postneoklassik baxış. Baş verən proses və hadisələrə qarışmaması, seyrçi mövqeyi, güya ənənəvi olan “öz” problemlərinə qapanması ilə fəlsəfə qlobal və ictimai inkişafın bugünkü neqativlərində qismən günahkardır. Müasirliyin yalnız təbiətşunaslıq deyil, həm də ümumbəşəri, sosial-humanitar problemləri ilə sıx bağlı olan fəlsəfənin və elmin yeni, postneoklassik inkişaf mərhələsi filosofların daha fəal mövqe tutmasını, dünya problemləri və qloballaşma proseslərinin həqiqi mahiyyətini onlar tərəfindən müfəssəl aşkarlanmasını şərtləndirir. Bununla əlaqədar olaraq filosoflarımızın müasir epistemologoyanin ardıcıl işlənməsi və onun ictimai praktikaya, sosial gerçəkliyin adekvat dərki və yaradıcı dirçəlişinin koqnitiv fəzasına tətbiqi prosesinə qoşulmaları tələb olunur.

Məqalədə nəzərdən keçirilən məsələlərin təhlili, ilk növbədə, postneoklassik epistemologiyanın başlıca atributları olan mürəkkəblik fəlsəfəsi və mürəkkəb sistemlər nəzəriyyəsi, həmçinin tənqidi-sinergetik təfəkkür konsepsıyası əsasında həyata keçirilir.

Аббасов А. Эволюция общества и мира: постнеоклассическое видение. В сегодняшних серьезных негативных проявлениях глобального и общественного развития отчасти виновата философия, ее невмешательство, созерцательное отношение к происходящим процессам и явлениям, ее непростительное замыкание на «собственных», якобы традиционных проблемах. Новый постнеоклассический этап развития философии и науки, тесно связанный не только с естественнонаучными, но и с социально-гуманитарными проблемами современности, позволяет философам занять более активную жизненную позицию, выявить подлинную сущность мировых проблем и процессов глобализации. В этой связи отечественным философам предстоит включиться в разработку современной эпистемологии и ее внедрение в научную практику, когнитивное пространство осмысления и созидания социальной действительности.

В статье анализ рассматриваемых вопросов осуществляется, прежде всего, на основе философии сложности и теории сложных систем, а также концепции критическо-синергетического мышления, являющихся, по мнению автора, особо значимыми атрибутами постнеоклассической эпистемологии.