Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
16
Dini mənbələrdə göstərildiyinə görə Allah Adəmi yarat-
dıqdan sonra şeylərin adlarını da ona öyrətmişdir. Başqa söz-
lə, Adəm yaradıldığı anda yox, şeytan tərəfindən aldadıldıqdan 
sonra tövbə etmək məqamında kəlmələr öyrənmişdir. “Bəqərə” 
surəsinin 31-ci ayəsində deyilir ki, “(Allah Adəmi yaratdıqdan 
sonra) Adəmə bütün şeylərin adlarını öyrətdi”. “Bəqərə” (2) 
surəsinin 37-ci ayəsində deyilir ki, “Adəm Rəbbindən (bəzi xü-
susi) kəlmələr öyrənərək (Həvva ilə birlikdə o kəlmələr vasitəsi 
ilə) tövbə etdi”. Buradan belə məlum olur ki, Adəm heç də hazır 
qrammatik quruluşlu bir dil ilə təchiz edilməmişdir. Yalnız tövbə 
üçün lazım olan kəlmələri öyrənmişdir. Təkmil dilə gəlincə, dini 
mənbələrin məntiqi ilə desək, insan (Adəm) Allahın ona verdi-
yi şüurla dünyanı (ətraf aləmi) qavraya-qavraya, dərk edə-edə 
(şüurdan təfəkkürə addımlaya-addımlaya) özünün ünsiyyət-in-
formasiya dilini yaratmağa başlamışdır. Allah Adəmi yaratma-
mışdan əvvəl təbiəti yaratmış və orada insan üçün lazım olan 
vasitələri də yetişdirmişdir. “Bəqərə” (2) surəsinin 36-cı ayə-
sində deyilir ki, “Yerdə sizin üçün müəyyən vaxta qədər (yəqin 
ki, qiyamətə qədər) sığınacaq və yaşayış vasitələri var”-dedik”, 
“Əraf” (7) surəsinin 24-cü ayəsində də belə deyilir: “Yerdə sizin 
üçün bir müddət sığınacaq və dolanacaq vardır”. 
Bu ayələrə görə Allah Adəmə elə bir şüur vermişdir ki, o 
şüur idraka keçib təfəkkürə çevrilsin. Təfəkkür isə insanda 
ona xidmət edir ki, dilin formalaşmasına və müstəqil yaradıcı-
lığa təkan versin. “Bəqərə” (2) surəsinin 31-ci ayəsinin şərhi 
ilə bağlı “Kitabül-bəyan fi təfsiril-Quran” adlı kitabda deyilir 
ki, “Aləmlərin pərvərdigarı Adəmi yaradan zaman ona adların 
hamısını təlim etdi. Yəni dağların, dəryaların, səhraların, əşya-
ların, heyvanatın, nəbatatın adlarını. Bəziləri deyiblər ki, “ad” 
dedikdə dillər nəzərdə tutulur. O (Adəm) övladlarının hər biri ilə 
bir dildə danışırdı. Buradan da dilçilik elminin şərafəti məlum 

---