Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mübariz Yusifov
12 rinə çevrilə bilmir? Beləliklə, Diodor şüur və təfəkkür arasında- kı üzvi əlaqəni nəzərə almadığı üçün onun əfsanəsi gerçəklik kimi yox, xəyali düşüncə kimi qəbul edilməlidir. Onu da inkar etmək olmaz ki, insan nə şəkildə yaranmışsa, dünyaya necə gəl- mişsə bu tamam başqa bir məsələdir. Həqiqət budur ki, insanın mayasında şüur olmuşdur. Kimidə az, kimidə çox. Şüur insanın təbiətlə təması sayəsində ibtidai təfəkkürdən ali (abstrakt) təfək- kürə doğru inkişaf mərhələsi keçmişdir. Şüurun təfəkkürə çevril- məsində idrak prosesi ötrücülük vəzifəsini yerinə yetirir. Məhz idrak prosesi insana məxsus keyfiyyət olduğu üçündür ki, bu ke- çid insanlarda təfəkkürü formalaşdırır. Digər canlılarda isə belə bir keçid mövcud deyildir. Ona görə də, məsələn, demək olmaz ki, heyvanlarda şüur yoxdur. Heyvanlar da nəyisə duyur, qida- lanmağa olan ehtiyaclarını ödəyir, dolanacaq yerlərində məskən tutur, özünü təhlükələrdən qorumağa çalışır, iy, dad, qoxu, rəng kimi hissi anlayışları qavrayır, sözlə təsirlərə reaksiya verir və s. Ümumiyyətlə götürdükdə, təbiətdə canlı nə varsa onun hər birinin bizə məlum olmayan hissi keyfiyyətləri vardır. Bu hissi keyfiyyətləri “şüur” adında toplasaq onda bitkinin də, ağacın da, “şüur” mühitinə malik olduğu istisna sayılmamalıdır. Bitkilər də digər canlılar kimi istiyə, soyuğa, günəşə, küləyə, suya həssas- dır. Soyuq havalarda bitkilər sanki yuxuya gedir, istilər düşdük- də oyanır, çiçək açır, bəhrə verir. Yaxşı qulluq ediləndə bəhrəsi bol olur, qulluq görməyənlər isə sanki üz döndərir, solub sara- lır. Ancaq, əlbəttə ki, bu “şüur” forması idraka çevrilmir və nə heyvanlardakı, nə də bitkilərdəki “şüur”da təfəkkür əlamətləri görünmür. Heyvanlardakı “şüur” əlamətləri indiyə qədərki ədə- biyyatda instinkt kimi nəzərə alınır. İnstinkt termini latın mən- şəlidir, mənası təhrik etmə, vadar etmə, məcbur etmə kimi başa düşülür. İnstinkt sözü psixoloji vəziyyəti bildirmək məqamın- da, həmçinin, qeyri-şüuri və qeyri-iradi olaraq məqsədəuyğun |