Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
10
dirsə də bu fikir və düşüncələr adi bir intuitiv həssaslıqdan irəli 
getmirdi. Bununla belə, Platonun təsəvvürü dilin yaranmasının 
təməli barədə çox qiymətli istiqamət idi. Ancaq bu istiqamət nə 
Platonun özü tərəfindən, nə də onun ardıcılları tərəfindən axıra-
dək davam etdirilmədi. “Kratil” əsərində Hermogen və Sokra-
tın dialoqu üzərində qurulan mühakimələr üzrə irəli sürülən dil 
haqqındakı düşüncələr də elə sübuta yetirilməmiş fərziyyə kimi 
həmin mükalimələrin daxilində qaldı.
Cəmiyyət nəzəriyyəsi
Dilin yaranması barədə Demokritin fikirləri (eradan əvvəl 
460-370-ci illər) isə Platonun baxışlarının əksinə idi. Demok-
ritin fikrincə dil təbiətdən hazır şəkildə gəlməmişdir. Demok-
ritə görə əşyanın adı ilə onun təbiəti arasında heç bir üzvi əlaqə 
mövcud deyildir. Bununla, Demokrit dilin təbiətlə bağlılığından 
bir qədər də irəli gedərək onun hər hansı bir fövqəltəbii qüv-
və tərəfindən yaradılması fikrinin əleyhinə çıxırdı. Demokritin 
fikirləri materialist filosofların təsəvvürləri ilə üst –üstə düşür-
dü. Demokritə görə dil təbiətdən hazır şəkildə gəlmir. Əgər dil 
təbiətdən hazır şəkildə gəlmiş olsaydı sözlə onun adı arasında 
bir üzvi əlaqə olardı. Belə isə onda gərək eyni əşya və hadisə-
nin adı dünyanın bütün dillərində eyni olaydı. Demokritə görə 
sözlər, adlar insanların (cəmiyyətin) özü tərəfindən yaradıldığı 
üçün dillər də bir-birindən fərqli şəkildə yaranmış və formalaş-
mışdır. Ancaq Demokrit, əlbəttə ki, dilçilik üzrə mütəxəssis ol-
mayıb maddi aləmin yaranması və cəmiyyət hadisələrinin daxili 
əlaqələri barədə öz mülahizələrini söyləyən dahi bir mütəfəkkir 
filosof idi. 
Demokrit dünya dillərinin genetik tərkibində oxşar və müş-
tərək elementlərin mövcudluğunu təsdiq edən faktlarla rastlaş-
mış olsaydı və onları qarşılaşdırıb araşdırsa idi yəqin ki, söylədi-

---