Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mübariz Yusifov
26 dövrdə hind-Avropa dillərinin genetik tərkibində və tipoloji qu- ruluşunda müşahidə edilən oxşarlıqlara görə hətta, dil şəcərəsi deyilən bir fikir də formalaşdırılmışdır. Mövcud dillər hansısa bir kök dilin budaqları kimi təsvir edilirdi. Bununla da nə za- mansa budaq dillərin təməlində bir kök (ulu) dilin olduğu iddia edilirdi. Sonradan bu “ulu dil” təsəvvürü nəzəriyyəyə çevrilməyə başladı. Ancaq onu nəzərə almaq lazımdır ki, Avqust Şleyxerin vaxtında dünya dillərinin tipologiyası öyrənilməmişdi. Ona görə də Avqust Şleyxerin “ulu dil” haqqındakı fikirləri dünya dillə- rinə yox, hind-Avropa dillərinə aid idi. Ulu dil nəzəriyyəsi XX əsrin əvvəllərində Nikolay Yakov- leviç Marr (1865-1934) tərəfindən inkişaf etdirilməyə başlamış- dır. Marrın ulu dil haqqındakı fikri budur ki, dünya dillərinin kökündə SAL, BEN, YON, ROŞ elementləri durur. Ancaq Mar- rın bu dörd elementin hansı kombinasiyalar üzrə dünya dillərini əhatə etməsi barədə inandırıcı, təsdiqedici arqumentləri yoxdur. 1 Ulu dil nəzəriyyəsi barədəki fikirlər XX əsrin 60-cı illərində bir daha yeniləşməyə başlamışdır. Müxtəlifsistemli dillərin materi- alları üzrə aparılan müşahidələr onu göstərmişdir ki, bu dillərin arasında kök cəhətdən bir-biri ilə üst-üstə düşən müəyyən qrup elementlər var. Bu tipli elementlərin mövcudluğu mütəxəssislər- də belə bir fikir yaratmışdır ki, müxtəlifsistemli dillər arasındakı oxşarlıqlar təsadüfi olmayıb ən qədimdəki ulu dilin indiyədək saxlanılan elementləridir. Əlbəttə ki, bu zahirdə görünən aldadı- cı elementlərə görə tezliklə «ulu dil» barədə düşüncələrə dalmaq bir qədər də xəyalpərəstlikdir. Çünki bir qrup müştərək sözlərin aşkar edilməsi hələ dillərin bir mənbədən törəndiyi barədəki fi- kirləri təsdiq edəcək səviyyədə deyildir. Ona görə də bu barədə deyilən fikirlər deyildiyi kimi də yarımçıq və təsdiq olunma- mış qalmaqdadır. Bu sahədə Vladislav Markoviç İlliç Svitıçın 1 Н.Я.Марр. Яфетическая теория. Баку, 1928, с. 7. |