Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
60
nanın əlavəsi, canlandırılması, başqa sözlə, intensivləşdirilməsi 
müşahidə edilir. Məsələn, kanь (görmək) – kanь-kanь (nəzarət 
etmək), tin (dinlənmək) – tin-tin (çox dinləmək), dzou (yerimək) 
– dzou-dzou (gəzmək) və s. bu cür sözlər Azərbaycan dilindəki 
yavaş – yavaş-yavaş, isti – isti-isti, tez – tez-tez kimi sözlərlə 
müqayisə edilə bilər.
Çin dilinin cümlələrində sıra və ardıcılıq sabitdir. Cümlədə 
sözlərin yerini dəyişdikdə mənada dəyişmə baş verir. Çin dili 
cümlələrində zahirən sözlərin hansı cümlə üzvü olmasını təyin 
etmək olmur. Çünki sözlərin qrammatik şəkilçisi yoxdur. Belə 
ki, Azərbaycan dilindəki “Kitab stolun üstündədir” cümləsində 
aydın olur ki, kitab adlıq haldadır, xəbərlə üzlaşma əlaqəsi yara-
dır. Kitab sözünün yerini dəyişdikdə qrammatik mənada da də-
yişmə baş verir: “Stolun üstündəki kitabdır”. Bu cümlədə kitab 
sözü xəbərin qrammatik əlamətini qəbul edir. Stolun üstündədir 
xəbəri isə mübtədanın qrammatik əlamətini qəbul edir. Çin dilin-
də sözlər intonasiyaya və müvafiq bir sıra ilə düzülür. Məsələn,  
Vo (mən) tala (vurdum) ta (onu) cümləsini Azərbaycan dilinin 
qrammatikası üzrə dəyişdikdə məna dəyişmir. Ta (onu) vo (mən) 
tala (vurdum). Çin dilində isə “Ta vo dala” forması ilə “O, məni 
vurdu” mənası alınır. 
Çin dilinə aid bu xüsusiyyətlər digər köksözlü Tibet dillərin-
də də (tai-çin, tibet-birma, Himalay, Vyetnam) mövcuddur. 
Flektiv (analitik) dillər
Flektiv (analitik) dillər qrupuna Hind-Avropa dilləri ailəsi 
daxildir. Dilçilik ədəbiyyatında bəzən flektiv və analitik dillə-
ri bir-birindən fərqləndirən əlamətlərin müəyyənləşdirilməsinə 
cəhd göstərilir. Flektiv termini mənşə etibarı ilə latın dilinə məx-
susdur. Mənası əyilmə, dəyişmə deməkdir. Dilçilikdə sonluq, 
sözün son hissəsinin təsriflənməyə görə dəyişməsi, həmçinin 
daxili dəyişmə mənasında işlənir. Daxili dəyişmə zamanı sözün 
mənasında fərqlənmə baş verir. Məsələn, ход (hərəkət) sözün-

---