Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Nizamidə  azərbaycançılıq

Nizamidə 

atalar 

sözlərinin 

və 

zərbi-məsəllərin 

işlədilməsinə 

dair 

Azadə 

Rüstəmzadənin, 

Sabir 

Həsənzadənin,  Cavad  Heyətin,  Tağı  Xalisbəylinin1  apardığı 

tədqiqatları  xüsusi  qiymətləndirmək lazımdır.  Nizamidə  atalar 

sözləri  və  zərbi-məsəllər  üzrə  tədqiqat  aparan  Nizamişünas 

tədqiqatçılar  içərisində  Gəncədə  çalışan  Cahan  Ağamirovun 

da  adını  çəkmək  lazımdır.  Bu  nəcib  işə  qoşulan  hər  bir 

Azərbaycanlı 

övladı  zaman  qarşısında  öz  vətəndaşlıq 

borclarını yerinə yetirmiş olurlar.

Nizami  istifadə etdiyi  atalar sözlərini, zərb-məsəlləri və 

hikmətli  sözləri  mətnə  uyğun  olaraq  ya Azərbaycan  dilindəki 

varianta  uyğun  şəkildə  işlədir,  ya  da  özü  müvafiq  dəyişiklik 

edir.  Təsvir  edilən  hadisələrin  bədiiliyini  və  məzmununu 

həmin  ifadələr  vasitəsi  ilə  lakonikləşdirir,  emosionallaşdınr 

və  onun  təsiredicilik  imkanlarını  qüvvətləndirir.  Məsələn, 

Azərbaycan  dilində  «Özgəyə  quyu  qazan  özü  düşər»,  «Gen 

qaz,  dərin  qaz,  özün  düşərsən»  kimi  atalar  sözləri  vardır. 

Nizami  fars  dilində  bu  atalar  sözünü  elə  işlədir  ki,  sanki  onu 

fars  dilində  yox,  Azərbaycan  dilində  yazır.  Yəni  Azərbaycan 

dilindəki  atalar sözü fars dilindəki varianta sözbəsöz çevrilir: 

Məgər nəşnidi əz fərraş-e in rah 

Kc hər ku  çəh konəd oftəd dər in çah.1

 2

Məgər bu yolun xidmətçisindən eşitmədin ki,

Kim quyu  qazsa, özü o quyuyu düşər?

Azərbaycan 

dilində 

işlədilən  «Vaxtsız 

banlayan 

xoruzun  başı  kəsilər»  atalar  sözü  Nizamidə  mətnə  uyğun 

olaraq iki  variantda işlədilir:

1

  Bax: A.Rüstəmzadə.  Nizami Gəncəvi. Həyatı və sənəti.  Bakı, «Elm»,  1979,  s.  156- 

198; Tağı Xalisbəyli. Nizami Gəncəvi və Azərbaycan qaynaqlan.  Bakı, «Azərbaycan 

Dövlət Nəşriyyatı»,  1991, s. 269-284;  Sabir Həsənzadə. Nizaminin «Xəmsə»də 

işlətdiyi Azərbaycan zərbi məsəlləri.  Gəncə, «İlkin» nəşr., 2005, s.  5-136; Cavad 

Heyət. «Xəmsə»də türkcə sözlər. «Ədəbiyyat qəzeti», 9 avqust,  1991-ci il.

2

 «Xosrov və Şirin», Elmi tənqidi mətn, Bakı, Azərb.  SSR EA nəşr.,  1960 s.770.

---