Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mübariz Yusifov
adlı əsərində rast gəlmək olur. Utopiya sözü mənşəcə yunan dilinə məxsusdur. U inkar şəkilçisi, «Topos» yer deməkdir. Əslində isə bu sözün mənası «heç yerdə (olmayan)» deməkdir. İctimai mülkiyyətin hökmranlığına əsaslanan quruluş heç yerdə yoxdur, lakin bu quruluş mümkün və ağlabatandır. Burada bəxti gətirən bir dənizçinin gedib çata bilmədiyi uzaq və xoşbəxt bir ölkə haqqındakı əfsanə yararlı olmuşdur. Belə bir əfsanə antik zamanlarda da var idi. Bu əfsanə böyük coğrafi kəşflər zamanı xüsusilə, geniş yayılmışdır. Bu zaman naməlum ölkələrə sayəhətlər haqqında xeyli kitab buraxılırdı. İlk utopistlər də ictimai quruluş haqqında öz baxışlanm şərh etmək üçün belə bir ədəbi üsula əl atmışdılar».1 1 Demək olmaz ki, Nizaminin antik dövr ədəbiyyatmdakı utopiya barəsində və Şərqin böyük filosofu Fərabinin əsəri haqqında məlumatı yox idi. Əlbəttə ki, var idi. Nizami müqəddəs «Quran» bazasında ədalətlilik, azadlıq və ictimai bərabərlik motivlərindən qidalanmaqla, eləcə də utopik
cəmiyyət barədə
mövcud olan
mənbələrdən yararlanmaqla öz utopiyasını ortaya qoymuşdur. Nizaminin utopik cəmiyyət haqqındakı fikirləri, əlbəttə ki, birdən-birə yaranmamışdı. O Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatını yaxşı görürdü. Ona görə də «Sirlər xəzinəsi» əsərindən tutmuş ta sonuncu «İskəndəmamə» əsərinin «İqbalnamə» hissəsində cəmiyyət haqqındakı utopik fikirlərini ümumiləşdirmişdir. Məmməd Cəfər qədim utopiya barədəki fikirləri Nizami utopiyası ilə müqayisə edərək belə fikrə gəlir ki, «Farabi feodal dövlət mexanizmini bir çox cəhətdən tənqid etsə də onun xəyali «xeyirxahlıq şəhəri»ndə yenə də əhali bir neçə sinfə, təbəqəyə bölünmüşdü. İmtiyazlı siniflər feodal dövlət quruluşunu dəyişmirdi. XIV əsrin böyük mütəfəkkirlərindən İbn Xəldun (1332-1406) Fərabinin və ondan əvvəlki filosofla rın (həm də Platonun) utopik görüşlərindən danışarkən göstər mişdi ki, bu filosoflar fərziyyə şəklində təsəvvür etdikləri 1 Bax: Elmi Kmmunizmin əsasları. Bakı, 1971, s. 11-12; M.Yusifov. Füzulinin söz dünyası. Bakı, «Elm və təhsil», 2011, s. 115. 44
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|