arxivdan chiqarish
8
chiqari
sh
x
Ko’rsatilgan
yo’l
bo’yicha
fayllarni arxivdan chiqarish
3.
Arxivd
an
fayllar
ni
uchiris
h
d Arxivdan fayllarni uchirish
t Arxivni testdan o’tkazish
y
Arxivni yangi ulchamlar bilan
ko’chirish
Diskdagi bu ishdan chiqishlar quyidagi sabablar tufayli yuzaga
keladi.
- diskning fizik nuqsonlaridan,
- diskning magnit sirti ifloslanishidai,
- kompyuterni qoidaga zid elektr manbaidan o’zilishidan,
- disketalarni diskovoddan operatsiyani yakunlamasdan sugurib
olishdan,
- virus dasturlari ta’siridan.
9
Kompyuterda
ishlash
jarayonida, xatoliklar yoki tasodifan
qimmatli
bo’lgan
ma’lumotlarni
uchirib yuborish holatlari uchraydi.
Ularni quyidagi dasturlar orqali qayta
tiklash mumkin. Undelete - MS DOS tarkibidagi dastur, Unerase - Norton
utilit laru tarkibiga kiruvchi servis dastur. Ishdan chiqqan fayl va disklarni
qayta tiklash.
Magnit disklarni ishlatish jarayonida fizik va mantiqiy nuqsonlar
tufayli paydo bo’lgan xatoliklarga duch kelamiz. Bu xatoliklar natijasida
fayllar disk va disketlarda yaxshi o’qilmasligi va kuchirilmasligi mumkin.
Fizik nuqsonlar asosan elektromagnit maydonlari ta’sirida yoki magnit
disk qoplamalari eskirishi hamda mexanik buzilishlar natijasida yuzaga
keladi. Fizik nuqsonlarning ta’sirida diskning ayrim sektor va klasterlari
yaroqsiz holga kelishi mumkin.
Agarda qaysidir fayllar yaroqsiz sektorlarda joylashgan bo’lsa,
ularni qayta tiklash amalda mumkin emas. Diskning mantiqiy nuqsonlari
diskning sistemali maydonidagi buzilishlarga bog’liq bo’lib, yuklovchi
sektorda joylashgan FAT fayllar uchib ketgan bo’lishi mumkin. Bu ishdan
chiqishlar elekt manbaidan tartibga zid ravishda uziщdan, xato ishlovchi
10
dasturlarning osilib qolishidan (zavisanie), kompyuter virus dasturlari
ta’siridan bo’lishi mumkin. Ishdan chiqqan fayllarni qayta tiklash uchun
maxsus dasturlar CHKDSK, SCANDISK, NDD ishlatiladi.
NDD - dasturi ishdan chiqqan disklarni avtomatik ravishda
tekshirib, qayta tiklaydi. Diskni tekshirish - diskning holatini har
tomonlama tahlil qilib, undagi mantiqiy nuqsonlarni topishdir. NDD
dasturi ndd.exe fayli orqali ishga tushiriladi.
3. Kompyuterlarning ommaviy qo’llanilishi oqibatida kompyuterlarning
normal ishlashiga halaqit beruvchi virus tarqatuvchi dasturlar yaratila
boshlandi.
Kompyuter virusi- bu ixtiyoriy ravishda boshqa programmalarga
qo’shilib ketish qobiliyatiga ega, o’zining nusxalarini yaratuvchi va ularni
fayllarga, kompyuterning sistema maydoniga, hisoblash tarmoqlariga
tarqatuvchi va kompyuterlarning ishlash tartibini buzuvchi maxsus
11
tayyorlangan dasturlardir. Ular bir kompyuterga kirib olsa, boshqalariga
ham tarqalish qobiliyatiga egadir.
Kompyuter viruslarining paydo bo’lishi va tarqalishining asosiy
sabablaridan biri inson psixologiyasi ya’ni insonlarning tuban
(xasadguylik, ko’ra olmaslik, pastkashlik) harakatlari bo’lsa, ikkinchi
tomondan bo’lar tomonidan yaratilgan viruslardan himoyalanish
vositalarining imkoniyatlarining chegaralanganligidadir.
Kasallangan disk-bu ishga tushirish sektorida virus programma
joylashib olgan diskdir.
Kasallangan programma - ichiga virus programma joylashib olgan
programmadir. Viruslar bir necha xil bo’ladi.
Viruslar
Tarmoq
viruslari
Fayl
viruslari
Ishga
yuklovchi
viruslar
Fayl-ishga
yuklovchi
viruslar
Viruslarni aniqlovchi va ulardan himoya qiluvchi dasturlar.
Viruslarni aniqlash, ularni yo’qotish va ulardan himoyalanish uchun bir
necha xil maxsus dasturlar yaratilgan. Bunday dasturlar antivirus
dasturlar deb ataladi. Antivirus dasturlarning quyidagi turlari mavjud.
- detektor dasturlar
- doktor dasturlar
12
- tekshiruvchi(revieor) dasturlar
- tozalovchi (filtr) dasturlar
- Kasallangan fayllardan vaqtincha foydalanishni ta’minlovchi (vaktsina)
dasturlar
Detektor dasturlar kompyuter xotirasidan, fayllardan viruslarni
qidiradi va aniqlangan viruslar haqida xabar beradi.
Doktor dasturlari nafaqat virus bilan kasallangan fayllarni topadi,
balki ularni davolab dastlabki holatiga qaytaradi. Bunday dasturlarga
Aidstest, Doctor Web, Kashperskiy dasturlarini misol qilib keltirish
mumkin. YAngi viruslarning tuxtovsiz paydo bo’lib turishini hisobga
olib, doktor dasturlarni ham yangi versiyalari bilan almashtirib turish
lozim.
Filtr dasturlar kompyuter ishlash jarayonida viruslarga xos bo’lgan
shubhali harakatlarni topish uchun ishlatiladi. Bu harakatlar quyidagicha
bo’lishi mumkin:
13
- fayllarning atributlarining o’zgarishi;
- disklarga doimiy adreslarda ma’lumotlarni yozish;
- diskning ishga yuklovchi sektorlariga ma’lumotlarni yozib yuborish.
Tekshiruvchi
(revizor)
dasturlari
eng
ishonchli
virusdan
himoyalanish vositasi bo’lib, kompyuter kasallanmagan holatidagi
dasturlar, kataloglar va diskning sistema maydoni holatini xotirada saqlab
doimiy ravishda yoki foydalanuvchi ixtiyori bilan kompyuterning joriy va
boshlangich holatlarini bir-biri bilan solishtiradi. Bu dasturga ADINF,
Kashperskiy dasturini misol qilib keltirish mumkin.
Kompyuterni viruslar bilan kasallanishidan va axborotlarni ishonchli
saqlashini ta’minlash uchun quyidagi qoidalarga amal qilish lozim.
- kompyuterni zamonaviy antivirus dasturlar bilan ta’minlash;
- disketalarni ishlatishdan oldin har doim tekshirish;
- qimmatli axborotlarni hap doim arxiv fayl ko’rinishida disketalarda
saqlash.
Dostları ilə paylaş: |