Muhammad-al-xorazmiy-nomidagi toshkent-axborot-texnologiyalari-universiteti

21

Xulosa……………………………………………………………………....…….21
Foydalanilgan-adabiyotlar-rо‘yhati…………………………………….....….-..22

----------------------------------------------------------

-Kirish-

Jinoyatchilikka-qarshi-kurashning-xalqaro-tajribasi-shuni-kо’rsatadiki,-zamonaviy-jinoyatchilikka-qarshi-samarali-kurashish-muammosini-hal-qilishning-ustuvor-yо’nalishlaridan-biri-huquqni-muhofaza-qilish-idoralari-tomonidan-turli-xil-profilaktika-choralarini-qо’llashdan-iborat.-Kо’plab-xorij-mutaxassislarining-fikricha,-jinoyatni-oldini-olish,-uni-tavtish-qilish-va-ochishdan-osonroq.-Odatda-kompyuter-jinoyatlarining-oldini-olish-bо’yicha-uchta-asosiy-guruh-mavjud-bо’lib,-ular-butunlay-ushbu-ijtimoiy-xavfli-hodisa-bilan-kurashish-uchun-ajralmas-tizim-bо’lib-xizmat-qiladi:-huquqiy,-tashkiliy-texnik-va-sud.-Ayni-paytda,-faqat-qonunbuzarlik-choralari-bilan-jinoyatchilikning-oldini-olish-bо’yicha-kerakli-natijaga-erisha-olmaydi.-Keyingi-qadam-kompyuter-uskunalarini-ularga-noqonuniy-hujumlardan-himoya-qilish-uchun-tashkiliy-va-texnik-chora-tadbirlardan-foydalanishdir.-Afsuski,-kо’plab-kompyuter-jinoyatlarida-korxona-va-tashkilotlarda-yetarli-darajada-tashkiliy-choralar-mavjud-emasligi,-maxfiy-ma‘lumotlarni-ruxsatsiz-kirishdan-muhofaza-qilish-zaifligi,-maxfiylikning-kamligi,-zaif-tekshiruvlar-va-xodimlarning-yetarlicha-yо’riqnoma-olmaganligi-ta‘sirida-sodir-bо’ladi.-Ichki-jinoiy-ishlar-materiallarini-tahlil-qilish-natijasida-shu-narsa-aniq-bо’ldiki,-aksariyat-hollarda-kompyuter-jinoyatlarini-sodir-etishga-yordam-beradigan-asosiy-sabablar-va-shartlar-quyidagilardir:
-1)-xodimlarning-moliyaviy-operatsiyalar-jarayonida-dastlabki-buxgalteriya-hujjatlarini-uzatishda-uzluksiz-ravishda-avtonom-tarzda-va-avtomatlashtirilgan-tarmoqning-ishchi-stansiyasi-sifatida-ishlatiladigan-kompyuterning-boshqaruv-paneliga-(klaviaturasiga)-nazoratsiz-kirish;
-2)-xizmat-kо’rsatuvchi-xodimlarning-xatti-harakatlari-ustidan-nazoratning-yо’qligi,-bu-jinoyatchiga-jinoyat-sodir-etish-vositasi-sifatida-kompyuterdan-erkin-foydalanish-imkonini-beradi;
-3)-kiritilgan-axborotning-muvofiqligi-va-tо’g’riligini-tekshirishni-ta‘minlaydigan,-sinov-xavfsizligi-bо’lmagan-dasturiy-ta‘minotning-past-darajasi;
------4)-foydalanuvchining-shaxsiy-biometrik-parametrlari-bо’yicha-ishonchli-identifikatsiya-qilinishini-ta‘minlaydigan,-ishchi-stansiyasiga-va-uning-dasturiy-ta‘minotiga-ruxsatsiz-kirishdan-himoyalovchi-parolni-himoya-qilish-tizimining-nomaqbulligi;-
5)-kompyuter-texnikasini-ruxsatsiz-foydalanishdan-himoya-qilish-nuqtai-nazaridan-tijorat-axborotining-maxfiyligi-hamda-uning-xavfsizligini-ta‘minlash-uchun-mas‘ul-mansabdorlarning-belgilanmaganligi;-
6)-xodimlardan-qat‘iy-moliyaviy-hisobotlarni,-shu-jumladan,-mashina-ma‘lumotlari-shaklidagi-hujjatlarni-rasmiy-ravishda-qabul-qilinmasligi;-
7)-xodimlar-bilan-savdo-va-xizmat-sirlarini,-shaxsiy-ma‘lumotlarini-va-boshqa-maxfiy-ma‘lumotlarni-oshkor-qilmaslik-tо’g’risidagi-shartnomalarning-(kontraktlar)-yо’qligi.
-Kompyuter-jinoyatchilikka-qarshi-eng-samarali-himoya-qilish,-tashkilotning-shtat-jadvaliga-kompyuter-xavfsizligi-bо’yicha-mutaxassis-lavozimini-joriy-etish-(ma‘lumot-himoyasi-bо’yicha-administrator)-yoki-vaziyatdan-kelib-chiqqan-holda-xususiy-yoki-markazlashgan-maxsus-xizmatlardan-foydalanish-hisoblanadi.-Chet-ellik-mutaxassislarning-fikriga-kо’ra,-bunday-bо’linma-(xizmat)-ning-mavjudligi-kompyuter-jinoyatlarining-sodir-qilish-ehtimolini-ikki-marta-kamaytiradi.-Tashkiliy-boshqaruv-choralari-ichida-texnik-chora-tadbirlar-(apparat,-dasturiy-ta‘minot-va-kompleks)-muhim-ahamiyatga-ega.-Texnik-usul-kompyuter-jihozlarini-kiruvchi-jismoniy-ta‘sirlardan-himoya-qilish-va-maxfiy-axborotning-qochqin-kanallarini-yopish-uchun-mо’ljallangan.-Ular-orasida-uzluksiz-quvvat-manbalari,-apparatni-himoya-qilish-vositalari,-qulflar-va-shaxsiy-identifikatsiyalash-moslamalari-mavjud.-Dasturlarni-muhofaza-qilish-usullari-axborotni-tо’g’ridan-tо’g’ri-himoya-qilish-uchun-mо’ljallangan.-Ma‘lumotni-uzatishda-ma‘lumotni-himoya-qilish-uchun-odatda-ma‘lumotlar-shifrlashning-turli-usullari-qо’llaniladi.-Amaliyotga-kо’ra,-shifrlashning-zamonaviy-usullari-xabarning-ma‘nosini-ishonchli-tarzda-yashirishi-mumkin.-Axborot-resurslarini-dasturiy-ta‘minoti-bilan-bog’liq-masalalarni-kо’rib-chiqishda,-kompyuter-jinoyatlarini-sodir-etish-usuli-sifatida-ularni-himoya-qilish-muammosi-ta‘kidlangan.-Hozirgi-vaqtda-antivirus-dasturiy-ta‘minoti-ishlab-chiqarilmoqda,-bu-zararli-dasturiy-ta‘minotni-va-uning-tarkibiy-qismlarini-aniqlash-uchun-ba‘zi-bir-muvaffaqiyatlarga-(taxminan-97%)-ega-bо’lish-imkonini-beradi.-Mavjud-antivirus-dasturiy-paketlari-(Kaspersky,-AIDSTEST,-DrWeb,-SHERIFF,-ADinf,-Norton-Antivirus-va-boshqalar)-virusli-dasturlarning-aksariyatini-aniqlash-va-yо’q-qilish-uchun-qо’l-keladi.