Muhammad-al-xorazmiy-nomidagi toshkent-axborot-texnologiyalari-universiteti

2.4.-.-Kompyuter-jinoyatlarini-fosh-etish-xususiyatlari.
Kompyuter-jinoyatchilarini-(xakerlarni)-aniqlash-uchun-quyidagilar-kerak:-------nazorat-uchun-dasturiy-ta‘minot;-
-jurnallarni-muntazam-tekshirish-tizimi;-
-"kuzatuv"-tizimi.-
Dasturiy-ta‘minot-ish-jarayonidaligini-hisobga-olib,-jinoyatning-eng-aniq-izlari-ikki-qismga-bо’linishi-mumkin:-tashqi-va-ichki.
-Aloqa-tizimiga-kirish-bilan-bog’liq-tashqi-izlar:-
-aloqa-kabellari-va-signal-qurilmalarining-ishdan-chiqishi;-
-optik-aloqa-liniyalarida-signallarning-susayishini-kuchaytirish;
--kuchlanish,-sig’im,-qarshilik-yoki-chastotadagi-о’zgarishlar.
-Oddiy-kirish-usuli-yoki-uzoq-masofa-orqali-kirishga-urinish-bilan-bog’liq-ichki-izlar-quyidagilar:
-turli-davomiylikdagi-telefon-qо’ng’iroqlari.-Ulardan-sо’ng-odatda-modem-tovushini-eshitish-mumkin.-Bu-diskning-ketma-ket-avtomatik-terilishi-orqali-sodir-bо’lgan-hujumdan-dalolat-beradi;
-muvaffaqiyatsiz-kirishga-urinishlar-sonining-qaytarilishi;
-boshqarish-komandalarini-uzatishni-takrorlash;
-ruxsatsiz-yoki-rejalashtirilmagan-ish;
-haqoratli-yoki-shafqatsiz-xabarlar;
-yо’q-qilingan-yoki-buzilgan-axborot;
-kо’chirilgan-yoki-о’zgartirilgan-fayllar-va-yangi-yaratilgan-kataloglar;
-mijozlardan,-yetkazib-beruvchilardan-va-foydalanuvchilardan-tizimdagi-kirish-va-ish-yuritishda-tasodifiy-xatolar-va-qiyinchiliklar-haqida-shikoyat.-------Tashkilot-xakerdan-kamida-bir-qadam-oldinda-harakat-qilishi-kerak.-Boshlang'ich-jinoyatchiga-oid-ma‘lumotlar,-masalan,-quyidagilar-orqali-tо’planishi-mumkin:
--mahalliy-pochta-qutisiga-murojaat-qilish-va-bu-orqali-buzg’unchi-bо’limidagi-firma-tо’g’risida-ma‘lumot-mavjudligini-tekshirish;
--bezovtalangan-yoki-xavotirga-tushgan-xodimlarning-muammolari-bilan-shug’ullanadigan-kadrlar-bо’limi-bilan-aloqada-bо’lish
Asosiy-qoidalarga-rioya-qilish-orqali-kо’plab-jinoyatlarga-yо’l-qо’ymaslik-mumkin:-
-firma-kommutatsiya-portlarining-telefon-raqamlarini-nashr-etmasligi-kerak-va-kommutatsiya-tizimidagi-sobiq-direktorning-manziliga-ega-bо’lishi-kerak;
--ulanish-о’rnatilgandan-sо’ng-va-foydalanuvchi-tizimga-kirgunga-qadar,-u-hech-qanday-ma‘lumot-bermasligi-kerak;-
-tizim-kamida-yettita-belgidan-iborat-parollardan-foydalanishi-kerak,-va-foydalanuvchi-kodlari-ishlab-chiqaruvchi-tomonidan-taklif-qilinganlardan-farq-qilishi-kerak;
--xodimlar-kompaniyadan-ishdan-bо’shatilganda-doimiy-о’zgarishini-kafolatlash-uchun-dinamik-parollarni-kiritish-dasturi-amalga-oshirilishi-kerak;
--terminal-vazifalari-aniq-belgilangan-bо’lishi-kerak,-masalan,-tо’lov-tasdiqlari-faqat-ma‘lum-terminallar-orqali-kiritilishi-kerak.-
Jinoyatchilar,-siyosatchilar,-ayg’oqchi-faoliyatni-boshqaradigan-ekstremistlar-ruxsatsiz-kirishga-yо’l-qо’ymaslik-uchun-himoya-texnologiyalarini-tashkilotning-texnologik-jarayonlari-bilan-bog’lash-zarur.-Tekshiruv-va-boshqaruv-elementlarining-harajatlari-xavf-darajasiga-tо’g’ri-kelishi-uchun-xavfni-baholashni-amalga-oshirish-kerak,-bunda-boshqaruv-va-boshqarish-harajatlari-xavf-darajasiga-tо’g’ri-kelishi-talab-qilinadi.-Tashkilot-tizimdagi-jinoyatlarning-sabablarini-kamaytirishni-quyidagi-vositalarni-amalda-qо’llash-orqali-erishishi-mumkin:
--parollar-va-shaxsiy-identifikatsiyalash-protseduralari;
--operatsion-tizim-ustidan-nazorat-qilish;
--erkin-foydalanishni-nazorat-qilish;
--ma‘lumotlar-bazasini-nazorat-qilish;
--tarmoqni-nazorat-qilish.-

Xulosa.
Men-ushbu-individual-loyiha-ishida-kompyuter-jinoyatlari-va-ularni-oldini-olish-bo'yicha-tezkor-qidiruv-tadbirlari-murakkab-va-doimiy-ravishda-rivojlanib-borayotgan-sohadini-o’rgandim.-Ushbu-tadqiqot-kiberjinoyatchilikning-xilma-xilligi-va-ularni-oldini-olishda-qo'llaniladigan-usullarni-ta'kidlaydi.-Samara-oshirish-uchun-texnologik,-tashkiliy-va-qonuniy-yondashuvlar-birgalikda-qo'llanilishi-kerak.-Xavfsizlik-mutaxassislari,-tashkilotlar-va-hukumatlar-ushbu-muammoga-qarshi-kurashda-hamkorlik-qilishlari-va-innovatsion-yechimlar-qidirishlari-zarur,-shunda-ular-kompyuter-jinoyatlarining-oldini-olish-va-ularni-samarali-surishtirish-imkoniyatiga-ega-bo'lishadi.