Muhammadsharif so’fizoda

KOMIL YASHIN
(1909)

A toqli adib va jamoat arbobi Komil Yashin (No‘monov) 1909 yili Andijon shahrida tug‘ildi. O’rta maktabni tugatgach, 1925 yilda Leningradda o‘qiydi, so‘ngra maktabda o‘qituvchilik qiladi. 1930-1936 yillarda Yashin O’zbek Davlat Muzika teatrida adabiy emakdosh, 1946-1949 yillarda O’zbekiston San’at ishlari boshqarmasiga rahbarlik qildi. U qariyb yigirma yildan ko‘p (1958-1980) O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasiga rahbarlik qildi. Ayni bir paytda Oybek vafotidan so‘ng «O’zbek tili va adabiyoti» oynomasiga muharrirlik ham qildi. U O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyaning haqiqiy a’zosi hamdir.

Yashinning ijodiy faoliyati 1925 yildan boshlanadi. Bu yillarda uning she’r va ocherklari vaqtli matbuotda ko‘rina boshladi. Shoirning «Quyosh» (1930), «Kurash» (1931), «Komsomol» (1933) she’riy to‘plamlariga kirgan asarlarida mehnatkash xalq hayotida sodir bo‘layotgan yangiliklar, yoshlar taqdiri va kelajagi haqida fikr oritiladi. Uning birinchi dramatik asari «Ikki kommunist» (1929 yilda) sahnaga qo‘yildi. U qishloqlarni kollektivlashtirish davrida «O’rtoqlar» (1930) va «Yondiramiz» (1931) p’esalarini yozdi. Yashinning «Nomus va muhabbat» (1935), «Hamza» (A. Umariy bilan hamkorlikda, 1940) sahna asarlari Ulug’ Vatan urushigacha bo‘lgan o‘zbek dramaturgiyasining eng yaxshi namunalaridandir.

O’zbek xotin-qizlarini eskilik sarqitlaridan ozod etishga bag’ishlangan «Gulsara» (1934), «Nurxon» (1940) p’esalari o‘z vaqtida yaratilgan, o‘sha davr uchun xarakterli sahna asarlaridandir.

Komil Yashin Ulug’ Vatan urushi davrida yetuk dramaturg darajasiga ko‘tarildi. Adibning bu davrda yaratilgan asarlarida do‘stlarga nisbatan mehribonli samimiy muhabbat, dushmanlarga qahru g’azab yogdirildi. «O’lim bosqinchilarga» (1942), «Oftobxon» (1944), «Davron ota» (1942, Uyg’un, Sobir Abdulla, Chustiy bilan birga yozilgan) dramalariga shu ruh singdirilgan. Komil Yashin «Gulsara» operasining librettosi 1950 yilda Ittifoq Davlat mukofoti laureati degan faxriy unvonni olishga muyassar bo‘ldi. «General Rahimov» dramasida (1949) birinchi o‘zbek generali Sobir Rahimovning Ulug’ Vatan urushida ko‘rsatgan qahramonligi aks ettirilgan.

Dramaturgning inqilobiy mavzudagi «Yo‘lchi yulduz (1957) asari respublikamiz teatrlarida muvaffaqiyat bilan qo‘yilib kelindi.

Iste’dodli san’atkor Komil Yashin 1974 yilda «Inqilob tongi» dramasini yozdi. Unda xalqimizning yetuk farzandi, atoqli davlat arbobi Fayzulla Xo‘jaevning siymosi gavdalangan. Unga adabiyot va san’at sohasida xizmatlari uchun O’zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san1 arbobi va O’zbekiston xalq yozuvchisi, 1974 yilda Mehnat qahramoni unvonlari berildi.

Hamzadek ulug’ ustozi izidan borgan Komil Yashin o‘zbek dramaturgiyasida yangi sahifalar ochgan, uning tematik doirasini boyitgan, uzoq umrlik asarlar yaratgan adibdir. Adabiyotimizda uning ovoziga ergashgan, tarbiyasidan bahramand bo‘lgan dramaturglar oz emas. Komil Yashinning o‘zbek teatri va dramaturgiyasi taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi ulkandir.

Komil Yashin keyingi yillarda «Hamza» romanini yozib chop ettirdi. Uning so‘nggi asarlaridan biri ikki kitobdan iborat «Yodgorlik» memuarnomasidir. Gap Komil Yashin kabi keksa san’atkorlar haqida borganda ular yo‘l qo‘ygan xatolar yoki nuqsonlarni davr ruhiyati, talabi bilan bog‘liq holda ko‘rish zarurdir. To‘g’ri, uning ko‘p asarlarida Uyg’un, G’.G’ulom, N. Safarov va boshqa adiblar kabi partiyaviy avangardlik me’yoridan oshib ketgan, shuning oqibatida ular asarlarida tarixiy haqiqatdan ma’lum chekinish hollari sodir bo‘lgan. Eng muhimi, hozirgi avlod ular yo‘l qo‘ygan xatolarni takrorlamasliklaridadir.