Muhandislik geologik tadqiqotlar

ta’sir radiusi (R)
deb ataladi. Suv 
olish va drenajli inshootlarda R ning qiymati hisoblashda ishlatiladi. Ta’sir 
radiusi
R 
ni hisoblashni turli formulalari bor. Ko’pincha Kusakina
formulasidan foydala-niladi: 
f
NК
S
R
95
,
1

(
16.9) 
Bu yerda
: 
S
- So’rib chiqarish vaqtida voronka markazidagi suv sathining 
pasyishi, m.
N
- suvli gruntning qalinligi, m; 
K
f
- fil’trlanish koeffitsienti, m/ sut.
Ta’sir radiusni Troyanskiy formulasi yordamida ham aniqlash mumkin
:
R= 
J
K
N
Q
f


2
3
(
16.10) 
bunda 
Q
- debit, m3/sut; 
N
- gruntli suv qalinligi, m;
K
f
– fil’trlanish 
koeffitsienti, m/sut; 
J
- gidravlik qiyalik. 16.8 - rasmda depression voronka 
tasvirlangan. Voronka markazida: 1- so’rib chiqarish nuqtasi; 2 - normal sath; S - 
sathning pasayishi. 
Yer osti suvining o’zgarmas sathi 
statikaviy sath
deb, yer osti suvining 
o’zgaradigan, ya’ni harakatlanadigan sathi
dinamikaviy sath
deb ataladi. 
Suv so’rib chiqarilishi kerak bo’lgan joyda 2-3 kundalang kesim buyicha 
burg’ qudug’i qazilib, ulardagi suv sathi o’lchanib, R ning aniq qiymati aniqlanadi 
(16.9- rasm) 

---

142 
16.9 - rasm
. Deprssion voronkalar; 1 – shag’al; 2 – qum; 3 – qumoqtuproq
Depression voronka o’lchami, 
R
va egri depressiya qiyaligi jinsning 
granulometrik tarkibi va g’ovak o’lchamiga bog’liqdir. Qumning va shag’alning 
suv o’tkazuvchanligi yaxshi bo’ladi, bunda suvning zarrachalari bilan kam 
ishqalanishiga keng voronkaning katta ta’sir radiusi sabab bo’ladi. Kam suv 
o’tkazuvchan qumoq tuproqlar uchun kichikrok voronkalar - 
R
ning katta 
bo’lmagan qiymati xosdir. So’rib chiqarish suvi sathining pasayishi bilan 
depression voronka ma’lum darajada, ammo ma’lum chetlarigacha kengayadi. 
Misol sifatida 
R
ning eng katta qiymatini keltiramiz: shag’al uchun – 1000 m 
gacha, yirik donali qum uchun - 400–600 m, mayda donali qum uchun; 100-200 
m, (depression egrilik nishabi 0,2–0,006) va qumoq tuproq uchun – 20-50 m, 
(depression egrilik nishabi 0,1–0,5).