Mühazirə Ali məktəb pedaqogikasının predmeti, kateqoriyaları və tədqiqat metodları

4.Azərbaycanda elmi dərəcələrin və elmi adların verilməsi 
Azərbaycanda elmi dərəcələrin və elmi adların verilməsi sahəsində kifayət qədər 
zəngin təcrübə qazanılmışdır. Azərbaycanda elmi və elmi-pedaqoji kadr hazırlığının 
ilkin mərhələsi XX əsrin 20-ci illərinə təsadüf edir. 1926-cı ilin may ayında 
Azərbaycan KP MK Xalq Maarif Komissarlığına respublikanın ali məktəblərində 
aspirantura təşkil etməyi tapşırdı. Bu dövrdə elmi kadr hazırlığının qaydasını, 
formalarını və müddətini qəti müəyyən edən normativ sənəd yox idi. “Elmi əməkdaş”, 
«elmi işçi», “aspirant» kimi anlayışlar arasında dəqiq fərq qoyulmamışdı. Onların 
hüquq və vəzifələri müəyyənləşdirilməmişdi. Elmi kadrlar hazırlamaq üçün maliyyə 
vəsaiti ayrılmamışdı. İlk dəfə ADU-da və Azərbaycan Politexnix İnstitutunda (indiki 
Neft Akademiyasında) aspirantura şöbələri yaradıldı. 1929-cu ilin may ayının 18-də 
respublika XMK nəzdində Dövlət Elm Şurası elmi işçilər hazırlamaq üçün «Əsas- 
namə» təsdiq etdi. Bu əsasnamədə göstərilirdi ki, aspiranturada təhsil müddəti 3 ildir. 
Aspirant həmin müddət ərzində elmi işini hazırlanmalı və fakültənin açıq iclasında 
onu müdafiə etməlidir. Aspirant elmi işlə yanaşı, təhsil illərində rus dilini, həm də 
milliyətindən asılı olmayaraq xarici dillərdən birini öyrənməlidir. Milli kadrlar 
hazırlamaq məqsədilə 1929-cu ildə ADU- da, «İrəli çəkilmiş tələbələr institutu» təşkil 
edildi. Həmin institutun fəaliyyətini tənzimləyən «Əsasnamə»də yazılırdı: 
«Tələbələrin proletar hissəsindən daha hazırlıqlı olanlarını əvvəlcədən müəyyən edib 
irəli çəkmədən və onlara hələ tələbəlik skamyalarından başlayaraq tədricən elmi işə 
hazırimaq üçün faktik imkan yaratmadan, elmi işçi kadrlarının planlı surətdə 
komplektləşdirilməsi kifayət dərəcədə yaxşı aparıla bilməz. Məhz bu vəzifəni yerinə 

---

yetirmək məqsədilə ali məktəblərin nəzdində «İrəli çəkilmiş tələbələr institutu» 
yaradılır». Belə bir təşəbbüsün həyata keçirilməsi bilavasitə aspirantura vasitəsilə 
Azərbaycanda milli elmi-pedaqoji kadr hazırlığına xidmət edirdi. SSRİ AAK-ı 1992-ci 
ilə kimi Azərbaycanın ali məktəb və elmi-tədqiqat institutları Elmi Şuralarının 
qərarına əsasən alimlik dərəcələrini təsdiq etmiş, elmi-pedoqoji kadrların attestasiya 
şuralarının fəaliyyətinə nəzərət etmiş, respublikamızda yaranan şuralara doktorluq və 
namizədlik dissertasiyalarını müdafiə etmək hüququ vermiş, onların tərkibini təsdiq 
etmişdir. Hazırda bu işi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali 
Attestasiya Komissiyası həyata keçirir. Azərbaycanda elmi və elmi-pedaqoji kadr 
hazırlığında yaranmış ənənə hələ də saxlanılır. Avropa ölkələrindən fərqli olaraq 
yüksək elmi ad almaq üçün iki dəfə (namizədlik və doktorluq) dissertasiya müdafiə 
etmək tələb olunur. Respublikamızda ikipilləli ali təhsil sisteminə keçid böyük 
miqyaslı və mühüm əhəmiyyətli dəyişkənliyə səbəb oldu. İkipilləli mütəxəssis 
hazırlığının birinci pilləsində məzunlara «bakalavr» ali peşə-ixtisas dərəcəsi, ikinci 
pillənin məzunlarına «magistr» ali peşə-ixtisas dərəcəsi, pillələrə bölünməyən 
ixtisaslar üzrə təhsilini başa vuran məzunlara isə ali ixtisas dərəcəsi verilir. 
Azərbaycan Respublikasının «Təhsil Qanunu»nun yeni layihəsinə görə, ali məktəb 
təhsilindən sonrakı təhsil doktoranturada həyata keçirilir. Müvafiq elmi dərəcələrin 
alınması doktorantura yolu ilə həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı 
elmi dərəcələr müəyyənləşdirilmişdir: - fəlsəfə doktoru (R.H.D) (elm sahələri 
göstərilməklə), - elmlər doktoru (Dr. Sc) (elm sahələri göstərilməklə). «Doktor» - 
ixtisaslaşdırılmış Elmi Şura tərəfindən verilən ən yüksək elmi dərəcədir. Yeni təhsil 
strukturlarına müvafiq fəaliyyətə başlayan təhsil sistemində ilk doktoranturalar açılana 
qədər «elmlər namizədi» elmi dərəcəsi saxlanır. Yeni doktoranturalar fəaliyyətə 
başlayarkən elmlər namizədlərinin attestasiyası keçirilir. Attestasiyanın nəticələrinə 
uyğun olaraq «magistr» və ya «doktor» elmi dərəcəsi verilir. «Dosent» və «professor» 
elmi adlarını ali məktəblərin, elmi tədqiqat institutlarının Elmi Şuraları verir və 
müəyyən olunmuş qaydada təsdiqlənir. Magistrdən sonra birbaşa doktor elmi 
dərəcəsinə keçilməsi ilə əlaqədar olaraq «dosent» və «professor» elmi adlanmn 

---

verilməsinə tələbkarlığın artırılması gözlənilir. Ali məktəb vəzifələrinə seçkilərdə 
ancaq doktorların iştirakı məqsədəuyğun hesab olunur.
2005-2006-cı tədris ili üçün respublikamızda ali məktəblərin magistraturasına yeni 
qəbul qaydaları müəyyənləşdirilmişdir. Azərbaycan Respublikasının dövlət və 
qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyatdan keçmiş qeyri- dövlət ali 
məktəblərinin magistraturasına qəbul mərkəzləşdirilmiş şəkildə həyata keçirilir. 
Ümumiyyətlə, 
müxtəlif 
ölkələrin 
akademik 
və 
elmi 
dərəcələrin 
verilmə 
reqlamentlərində, strukturu, sertifikat və diplomların forma və xüsusi çəkisində bir çox 
oxşar cəhətlər var. Lakin bununla belə iki elə ölkə tapmaq mümkün deyil ki, təhsil 
modelləri, diplomlar və onların əldə olunması üçün verilən tələblər və qoyulan şərtlər 
biri-birinin eyni olsun. Ayrı-ayrı ölkələrdə bakalavr, magistr, fəlsəfə doktoru, elmlər 
doktoru, mütəxəssis, lisenziat, tədqiqatçı və digər dərəcələri özündə əks etdirən təhsil 
sənədləri mövcuddur. Hər bir ölkə bu sənədlərə özünəməxsus kriteriyalarla yanaşır. 
Azərbaycan Respublikası öz təhsil sisteminin inkişaf prioritetlərini Avropa məkanında 
gedən proseslərə inteqrasiya olunmaqla müəyyənləşdirir. Uzun illər boyu elmlər 
namizədi və elmlər doktoru strukturu ilə fəaliyyət göstərən Azərbaycanda bu gün 
fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru modelinə keçid ideyası əsas götürülür. 2003- cü ilin 
may ayında respublika hökuməti «Xarici dövlətlərin ali təhsil sahəsində ixtisasların 
tanınması və ekvivaientliyinin müəyyən edilməsi (nostrifikasiyası)» qaydalarını təsdiq 
etmiş. Təhsil Nazirliyində yaradılan xüsusi komissiya bu istiqamətdə real fəaliyyətə 
başlamışdır.