Mühazirə dərslərində müzakirə olunan mövzuların məzmunu 060628 1
Yüklə 5,11 Mb.
|
|
Proqramlaşdirilan məntiqi kontrollerin (PMK) termini Proqramlaşdırılan məntiqi kontroller sözlərinin baş hərflərindən yaranmışdır. PMK- lar sənaye şəraiti üçün yaradılmış cihazlardır. Avtomatik və idarəetmə sistemlərində işlədilir. PMK bir sistemin həm idarəedicisi, həm də sistem idarə edilərkən lazım olan qida gərginlik siqnallarını yaradan sadə bir hesablama maşını kimidir. Əvvəllər sadə emallar üçün yaradılan PMK- lar günümüzdə daha mürəkkəb problemləri həll edəcək şəkildə bir cihaz şəklini almışdır. Sənayedə bir çox firmaların yaratdığı PMK- ya rast gəlmək olar. Bu firmalara Siemens, General Elektrik, Westinghose, Mitsubishi, Toshiba, Omron və s. misal göstərmək olar. Bu kitabda əsasən Siemens firmasının istehsalı olan PMK -lara baxılacaq. Əslinə qalsa, bütün PMK- lar bir -birinə oxşardır və eyni bir məntiq əsasında işlədilirlər. PMK -lar ən çox sənaye avtomatik dövrələrində istifadə olunurlar. Burada söhbət gedən sənaye avtomatik dövrələr sayğac, zaman relesi, kontakt, köməkçi rele kimi elementlərin yaratdığı dövrələrdir. Sənaye idarəetmə dövrələrini PMK- larla həyata keçirmək üçün birinci olaraq problemin həll olunması üçün lazımi məntiqi funksiyaların yaradılması və ikinci bu məntiq funksiya proqramının PMK- yə yüklənməsi lazımdır. PMK- ni proqramlaşdırmaq üçün iki üsuldan istifadə olunur. Birinci hər bir firmanın istehsal etdiyi PMK üçün xüsusi bir proqram, ikinci DOS və Windows mühitində hazırlanmış paket proqramlardır. Aşağıdakı şəkil 4.1. də PMK –nın struktur sxemi göstərilmişdir.
Şəkildən göründüyü kimi PMK giriş qurğusu, kontroller və çıxış qurğusundan ibarətdir. Bundan başqa PMK –nın proqramlaşması üçün əlavə proqramlayıcı qurğu(və ya personaı komputer) istifadə edilirr. Giriş qurğusuna açarlardan və sensorlardan məlumat daxil olur. Buradakı sensorlar, istiliyə həssas, səviyyə göstərən elementlər və s. ola bilər. Bu elementlər daha da genişləndirilə bilər. Çıxış qurğusu kimi isə bir mühərriki, nasosu və s. idarə edən kontakt sarğacı kimi idarə dövrələrinin əsas elementləri götürülə bilər. Tənzimləmə proseslərinin keyfiyyət göstəriciləri. Tənzimləmə sistemlərində keçid prosesləri müxtəlif səbəblərdən yarana bilər - Parametrlərin tələb olunan qiymətlərinin dəyişməsi; - Kənar həyacanlandırıcı təsirlərdən hər hansı birinin dəyişməsi - Tənzimlənən obyektin parametrinin dəyişməsi; - Başlanğıc şərtlərin dəyişməsi; Burada biz başlanğıç şərtlərin və obyektin parametrlərinin sabit qalması halına baxırıq Bu halda tənzimlənən parametrin tələb olunan qiymətinə və əsas kənar təsirin növbə ilə dəyişməsi hesabına tənzimləmə sistemində yaranan keçid prosesinin keyfiyyət göstəricilərinin qiymətləndirilməsi üsulları ilə tanış olaq. Tənzimləmə prosesinin keyfiyyət göstəricilərini müxtəlif üsullarla qiymətləndirmək olar. Bilavasitə qiymətləndirmə üsulu; İnteqral (cəm ) qiymətləndirmə üsulu. Bilavasitə qiymətləndirmə üsulu. Bilavasitə qiymətləndirilən keyfiyyət göstəricilərinə aşağıdakılar aiddir. İfrat tənzimləmə Maksimal dinamik xəta (meyletmə ) 3- Dinamik tənzimləmə əmsalı Burada obyektin ötürmə əmsalıdır 4-Statik xəta 5-Tənzimləmə prosesinin sönmə dərəcəsi 6-Tənzimləmə vaxtı Şəkil 7.5. Tənzimləmə sistemi Əgər keçid prosesi tələb edilən qiymətin dəyişməsi hesabına baş verirsə onda tənzimləmə vaxtının qiyməti təyin edilir. İnteqral (cəm ) qiymətləndirmə üsulu. Şəkil 7.6 -da göstərilmiş sistemdə tələb olunan dəyişmə qanunu təkanla dəyişdikdə tənzimləmə sistemində yaranan keçid prosesinin qrafiki verilmişdir. Şəkil 7.6. Keçid prosesinin qrafiki Hal-hazırda ən çox istifadə olunan inteqral geyfiyyət göstəticiləri aşağıdakılardır. Birinci tip (xətti) inteqral keyfiyyət göstəricisi İkinci tip (kvadratik) inteqral keyfiyyət göstəricisi. İnteqral keyfiyyət göstəriciləri tənzimləmə proseslərinin bir çox xüsusi keyfiyyət göstəricilərin birlikdə qiymətləndirməyə imkan verir. İnteqral keyfiyyət göstəricilərinin qiyməti sistemin diferensial tənliyinin əmsallarına görə hesablanır. Bu zaman alınan inteqral keyfiyyət göstəricisinin ədədi qiymətinin ən keyfiyyətli tənzimləmə prosesinə uyğun gəlir. Bu halda həm tənzimləmə prosesinə sərf olunan vaxt, həm də tənzimləmə prosesinin xətası mümkün qədər kiçik olur. MÜHAZİRƏ 13. 8. İstilik proseslərinin avtomatik tənzimlənməsi. 8.1. Paralel işləyən buxar generatorunda tənzimləmə sxemləri Aşağıdakı avtomatlaşdırma sxemi həm qazdan və həm də maye yanacaqdan istifadə olunduğu hallarda tətbiq oluna bilər. Şəkil 8.1. Paralel işləyən buxar generatorunda tənzimləmə sxemi Buxar generatoru; Təzyiq çeviricisinin həssas elementi; Təzyiq vericisi Magistral buxar xəttində qoyulmuş təzyiq vericisi; Korreksiya edici tənzimləyici Tənzimləyici İcra mexanizmi Yanacaq sərfinin ölçü çeviricisi Yanacaq xətti 8.2. Buxar generatorunda su rejiminin tənzimlənməsi Şəkil 8.2. Buxar generatorunda su rejiminin tənzimlənməsi sxemi Bəsləyici su xətti; Bəsləyici suyun sərf vericisi; Səviyyə vericisi; Buxar qızdırıcısı; Qızışmış buxar xətti; Qızışmış buxar sərf vericisi Tapşırıq verici element Üç impuluslu tənzimləyici; İcra mexanizmi MÜHAZİRƏ 14. 8.3. Buxar generatorunda yanma rejiminin tənzimlənməsi Yanma prosesinin istilik balansı tənliyində bütün istilik itgiləri aşağıdakı kimi işarələnmişdir. q1- yanma zamanı hasil olunmuş istilik miqdarıdır (bunu şərti olaraq 100 qəbul edirik); 100= q1 = q2 + q3 + q4 + q5 + q6 q2-yanma məhsulları ilə atmosfera atılan istilik miqdarı; q3-kimyəvi natamam yanma nəticəsində istilik itgisi; q4-mexaniki natamam yanma nəticəsində istilik itgisi; q5-ətraf mühitə istiliyin itirilməsi; q6- digər səbəblər üzündən yaranan istilik itgisi q5 və q6 itgiləri yanacaq kamerasının konstruksiyasıından, ətraf mühitin temperaturundan və s.az asılıdır. Bu itgilər yanma prosesində havanın artıqlıq əmsalı (alfa) ilə izah olunur. Beləliklə demək olar ki, yanma prosesinin faydalı iş əmsalı Qaz yanacağı üçün faydalı iş əmsalı 1,1 götürülür, maye və bərk yanacaq üçün1.25-1.35 götürülür. Faydalı iş əmsalına və ya birbaşa itgilərin ölçülməsi nəticəsinə görə yanma prosesinin iqtisadi səmərəliliyinin tənzimlənməsi hal-hazırda geniş yayılmışdır.Buna səbəb dəqiq ölçü vasitələrinin olmaması və habelə etibarlı idarəetmə sisteminin yaradılmasının mümkünsüzlüyüdür.Yanma rejiminin artırmaq məqsədilə yaradılmış hava-yanacaq nisbətinin yanma məhsulları tərkibində qalansərbəst oksigen qazının qatılığından asılı olaraq idarəetmə sisteminin strukturu göstərilmişdir.Yanacaq sərfini ölçmək mümkün olmadıqda (yanacaq olaraq məsələn, kömür tozundan istifadə olunduqda) onda optimal yanma rejimini tənzimləmək üçün hasil olan istilik barəsində alınan məlumatdan istifadə olunur. Şəkil Şəkil 8.3. Yanma rejiminin idarəetmə sisteminin struktru Qızışmış buxar sərfi Qaz təhliledicisi Korreksiya edici (hava-yanacaq nisbətinə düzəliş verən) tənzimləyici Hava vericisi Hava sərfinin ölçü-çeviricisi Yanacaq sərfi Yanacaq sərfinin ölcü-çeviricisi Hava tənzimləyicisi MÜHAZİRƏ 15. 8.4. Keyfiyyətin idarə edilməsi Məlum olduğu kimi, xammaın müxtəif məhsul fraksiyalarına parçalanması üçün həyata keçirilən rektifikasiya prosesləri əsas etibarilə müxtəlif nöqtələrdə temperaturun və ya bu nöqtələrə verilən suvarma sərflərinin stabil saxlanılmasına əsaslanır. Müxtəif temperatur rejimlərinin saxlanılması isə öz növbəsində kalonda müvafiq boşqablara veriən suvarma sərfinin dəyişdirilməsi vasitısilə həyata keçirilir. Qurğuya verilən xammalın sərfinin və keyfiyyət göstəricilərinin dəyişməsi şəraitində isə bu nöqtələrdə temperaturların stabil saxlanılması son nəticədə alınan məhsulların keyfiyyət göstəricilərinin reqlamentdən kənara çıxmasına gətirib çıxarır. Qurğuya verilən xammalın sərfinin və keyfiyyət göstəricilərinin dəyişməsi özünü kalon boyu yuxarı qaxan neft buxarlarının istilik balansının dəyişməsində göstərir. Əgər müəyyən olunmuş nöqtədə temperatur tənzimlənirsə, kalon boyu yuxarı qalxan kütlənin istilik balansının dəyişməsinin kompensasiyası həmin nöqtəyə veriən suvarma sərfinin dəyişməsi ilə nəticələnir və yaxud kalonda müəyyən olunmuş nöqtəyə verilən suvarma sərfi tənzimlənərsə , bu zaman yuxarı qalxan kütlənin istilik balansının dəyişməsi həmin nöqtədə temperaturun dəyişməsinə gətirib çıxarır. Beləliklə, mövcud tənzimləmə sistemlərində hər iki halda istilik balansının dəyişməsi alınan neft məhsullarının keyfiyyətinin dəyişməsinə gətirib çıxarır. Kalonun yuxarısına doğru qalxan isti buxarın kütləsi və temperaturu dəyişəndə (artanda) bu kalanun yuxarısına veriən suvarma sərfinin də artmasına səbəb olur, çünki əlavə istilik kalonun yuxarısındakı temperaturu qaldırdığından bu təsiri kompensasiya etmık üçün əlavə G suvarma sərvi verilir. Lakin temperaturun sabit saxlanması üçün suvarma sərfinin artırılması fleqma ədədinin artmasına və uyğun olaraq məhsulun qaynama sonu temperaturunun Q qədər aşağı düşməsinə səbəb olur. Kalonun yuxarısın döğru qalxan isti axının kütləsi və temperaturu dəyişəndə (artanda) müəyyən olunmuş nöqtəyə verilən suvarma sərfi sabit qaldığından kalonun yuxarısında temperatur T qədər artır Lakin tempereturun artması fleqma ədədinin aşağı düşməsinə və yüngü fraksiyanın əavə buxarlanmasına səbəb olur ki, bu da alınan məhsulun uyğun olaraq qaynama sonu temperaturunun Q qədər artmasına mütənasibdir. Şəkil 8.4. Keyfiyyətin idarə edilməsi 8.5. Qızdırıcı sobada temperaturun idarəetmə sistemi Qızdırıcı sobanın çıxışında temperaturu idarəetmə prosesində də müşahidə etmək olar Sobadakı 7 borudan keçən maye (Qm), sobada yanacağın (Qy) yanması zamanı ayrılan istilik hesabına müəyyən temperatura qədər qızdırılır. Baxılan halda sobanın iş rejimini idarə etməyin məqsədi onun çıxış borusundan axan mayenin temperaturunu (θ) verilmiş qiymətdə sabit saxlamaqdır. Bu məqsədlə operator yerinə yetirəcəyi əməliyyatların ardıcıllığını qabaqcadan müəyyənləşdirir. O, 1 həssas elementi ilə əlaqələndirilmiş 2 göstərici cihazı vasitəsilə temperatura müntəzəm nəzarət edərək, onun cari qiymətini verilən tapşırıq qiyməti ilə müqayisə edir. Alınan fərqə müvafiq olaraq 3 operatoru 4 qurğusu vasitəsilə 5 icra mexanizminə təsir göstərir. Həmin təsir nəticəsində icra mexanizmi yanacaq xəttində qoyulmuş 6 klapanını açıb-bağlamaqla yanacağın sərfini dəyişdirir. Ən sadə idarəetmə alqoritmi tətbiq edildikdə yanacaq sərfinin aldığı artım qiymətcə temperaturlar fərqinə mütənasib olub, həmin fərqin azalması və temperaturun sabitləşməsi ilə nəticələnir. Əlbəttə, operatorun iş təcrübəsi artdıqca idarəetmə alqoritmi də təkmilləşir. Şəkil 8.5. Qızdırıcı sobada temperaturun idarə olunmasının prinsipial sxemi Baxdığımız hər iki misalda idarəetmə prosesi həyata keçirilirdi. Birinci halda bu arzu olunan kitabı rəfdən götürmək, ikinci halda isə sobanın çıxışında məhsulun temperaturunu arzu olunan qiymətdə saxlamaq prosesidir. Buradan göründüyü kimi, idarəetmə prosesi hər dəfə müəyyən obyektə nəzərən icra edilir. Belə obyekt birinci misalda rəfdəki kitablardan yalnız biri, ikinci misalda isə sobanın iş rejimini müəyyən edən müxtəlif fiziki kəmiyyətlərdən biri, yəni sobada qızdırılan mayenin temperaturu idi. Hər iki halda həmin obyektlərdə idarəetmə prosesini həyata keçirən element kimi insan iştirak edir. 8.5. Qazan generatorun idarəetmə sistemi. Bir neçə yüz meqavatdan böyük güclü elektrik stansiyalarında prosesin dəyişənləri arasındakı qarşılıqlı əlaqələri nəzərə alaraq optimal elektrik enerjisi istehsalını təmin edən idarəetmə sistemi tələb olunur. Adətən belə elektrik stansiyalarinda koordinasiya olunmuş idarəetmə üçün 90-dan çox dəyişənlər olur. Böyük qazan-generatorun bir neçə vacib idarəetmə dəyişənlərini nəzərə alan sadələşdirilmiş idarəetmə sistemi 1.3 şəkilində göstərilmişdir. Bu sistem çoxlu sayda dəyişənlərdən yalnız üçünün − temperatur, təzyiq və oksigenin qiymətlərinin idarə olunmasını nəzərdə tutur. Şəkil 8.6. Qazan-generatorun koordinasiya olunmuş idarəetmə sistemi Yüklə 5,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|