MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Ə.S.Bavramov, Ə.Ə.ƏIizadə. Psixologiva. Ali ınəktəblər üçiin dərslik. Bakı, "Maarif', 1989,. 240-241. 51 downloaded from KitabYurdu.org K.D.Uşinskinin sözləri ilə desək, diqqət ruhumuzun elə bir yeganə qapısıdır ki, şüurumuzda olan, hər bir şey mütləq bu-radan keçir. Bu isə bizə mürəkkəb psixi hadisə kimi diqqətin yerinə yetirdiyi funksiyaları aydınlaşdırmağa kömək edir. Diqqətin mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün, hər şeydən əv-vəl, insanın fəaliyyəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən və tələbatlara uyğun gələn tə'sirlər seçilməli, digər təsirlərə əhə-miyyət verilməməlidir. Bu sahədə idrak fəaliyyəti başa çatana qədər diqqətin həmin obyekt üzərində saxlanması funksiyası həyata keçirilir. Göstərilən fəaliyyətin gedişini tənzim etmək, ona nəzarət etmək də vacib şərtlərdəndir. Diqqətin mahiyyətini açan bu funksiyalar iki mühüm nəticə çıxarmağa kömək edir. Birinci, diqqət mürəkkəb psixi proses kimi bütün, sensor, mnemik fikri və hərəki proseslərə nüfuz edir, fəaliyyətin daha səmərəli olmasını şərtləndirir. İkinci, diqqət mühüm idrak prosesi olan hafizənin ma- hiyyətini düzgün başa düşməyə imkan verir. Birinci qrupa-insana tə'sir edən xarici qıcıqlayıcıiarın xüsu- siyyətləri, ikinci qrupa isə subyektin özünün fəaliyyətinə aid olan amillər daxildir. 1 İnsan fəaliyyəti tələbat və ya motivlər əsasında təyin edilir və həmişə müəyyən məqsədə yönəlmiş olur. Əgər motiv ay-dın dərk olunmasa, onda onun predmeti ilə məqsədi aydın dərk olunmur. Ona görə də məqsəd həayta keçirilmək üçün istifadə olunan vasitələrdən fərqlənir. Çünki nə qədər ki, diq-qət avtomatlaşmayıb, onun icrası böyük diqqət tələb edir. Proses avtomatlaşdıqdan sonra, əməliyyat ciddi diqqət olma-dan həyata keçirilə bilər. Bu halda diqqət nəzarət mexanizmi kimi çıxış edir. İnsanın xarici ifadələrinə əsasən diqqətin gərginliyi müəy-yən edilir. Gərgin diqqət zamanı orqanizm müəyyən uyğun-laşma vəziyyəti alır. Hər hansı bir cisimi daha yaxşı qavra-maq üçün ona diqqətlə baxırıq, nəzərlərimizi ona daha sə'ylə dikirik. Bu zaman artıq hərəkətlərə yol vermirik, tam sakitlik 1 Ə.S.Bayramov. Ə.Ə.Əlizadə. Psixologiya. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı. "Maarif'. 1989. . 242-243. 52 downloaded from KitabYurdu.org halı yaranır. Diqqət zamanı fəaliyyətin gedişi ona nəzarət me- xanizmi kimi xidmət edir. Bütün bu cəhətlər diqqəti mürəkkəb idrak prosesi olan hafizə ilə daha da yaxınlaşdırır. Diqqətə nisbətən hafizə daha mürəkkəb idrak prosesdir. Bu proseslərə yiyələnməklə insan özünə lazım olan faydalı informasiyaları əldə edir, şüurda saxlamaq, lazım gəldikdə yada salmaq prosesini ifadə edir. Bu xüsusiyyətlərinə görə hafizə keçmiş təcrübəni yadda saxlayır, istənilən vaxt yada salınmaısnı təmin edir. Belə bir əməliyyat imkan verir ki, qıcıqlayıcı təsirini kəssə belə, zəruri informasiya toplana bilinir. Dərslik ədəbiyyatında göstərildiyi kimi, hafizənin dörd əsas prosesi: yaddasaxlama, hifzetmə, yadasalma və unutma ayırd edilir. Bunların hamısı fəaliyyətdə təşəkkül tapır və onunla təyin edilir. Hafizə proseslərində olan vəhdət, onların bir-birinə nüfuz etməsi, birindən digərinə olan dialektik əlaqə zəncirvari şəkildə onların bağlılığını göstərir. Yadda saxlanılan materialın avtomatik olaraq bərpa edilməsi deyil, onun şüurlu olaraq baş verdiyinə görə, buraya mütləq qısamüddətli yaddasaxlama və hifzetmə prosesləri də qoşulur. Bundan başqa yadasalma prosesində daimi olaraq uzunmüddətli yaddasaxlama da iştirak edir. Materialın yada salınması onun təkrarına, yəni öyrənmənin daha canlı olmasına xidmət edir. Hifzetmə və unutma poseslərini də təhlil etsək eyni qa- nunauyğunluğu görərik. Şüur bir obyektdən başqasına keçərkən, nəzərdə tutulan yaddasaxlama prosesi mütləq materialın müvəqqəti olaraq unudulmasını da əhatə edəcəkdir. Beləliklə, hafizə çox mürəkkəb, lakin vahid, fasiləsiz bir prosesdir. Şüurun hafizəsiz keçinən vəziyyətini təsəvvür etmək mümkün deyildir. Hafizə proseslərinin səmərəliliyinə xarici şərait də əsaslı təsir göstərir. Təkcə onu misal göstərmək kifayətdir ki, materialın yadda saxlanmasına insanın ac və ya tox olması, sağlam və ya xəstə, gümrah və ya yuxulu, dalğın və ya diqqətli olması da ciddi təsir göstərir. Xüsusən də insan hafizəsinin fəaliyyəti onun nə dərəcədə gümrah və ya yorğun olma- 53 downloaded from KitabYurdu.org sından asılıdır. Hafizənin fəaliyyətini səmərəli təşkil etmək üçün, əməklə istirahətin düzgün növbələşməsi, farmakoloji və fizioloji təsirlər daxildir. Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|