MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Ümumipsixologiva. Prof. A. V.Petrovskinin red. ilə. Bakı. "Maarif' 1982, s. 254. 2 Yenə orada. s. 254-256. 46 downloaded from KitabYurdu.org asılıdır. Bu haqda psixoloji ədəbiyyatda kifayət qədər fakt var- dır. Məsələn, S.V.Krazkov (1893-1951) müəyyən etmişdir ki, eşitmə qıcıqlanmasının təsiri altında görmə analizatorlarının həssaslığı dəyişir. P.P.Lazerev (1878-1942) dərinin ultrabə- növşəyi şüalarla şüalanmasının təsiri altında görmə həssaslığının azalması faktını aşkara çıxarmışdır. Duyğuların qarşılıqlı tə'siri prosesində zəif qıcıqlandırıcılar onların həssaslığını artırır, qüvvətlilər isə azaldır. Əgər hər hansı qıcıq müvafiq analizatora təsir edərək, subyektin özündən asılı olmadan, analizatora uyğun duyğunun əmələ gəlməsinə, bu zaman onunla bağlı olmayan digər üzvünün yaranmasına səbəb olur. Bu hadisə sinezteziya (yunanca sunisthesis-birgə hiss etmə, eyni zamanda duyma) hadisəsidir. Deməli, qıcıqlandırıcı bir analizatora təsir edərək başqa analizator üçün səciyyəvi olan duyğu yaradır. Həssaslığın artması ilə əlaqədar olaraq diqqəti başqa bir psixi hadisə olan sesibilizasiya cəlb edir ( latınca-sensibilis-hissiyyatlı deməkdir), Analizatorların qarşılıqlı təsiri sayəsində qıcıqlandırıcılar sinir mərkəzlərində həssaslığın artmasına təsir göstərir. Belə bir təsir sayəsində həssaslığın artması sensibi- lizasiya adlanır. Məsələn, biz bir adama "alça kimi turş" sözünü dedikdə, onda həssaslığın dəyişməsini müşahidə edirik. Bu göstərilənlərdən aydın olur ki, hiss üzvlərində həssaslığın dəyişməsi qanunauyğunluqlarını birlikdə xüsusi olaraq seçilmiş yardımçı qıcıqların köməyi ilə bu və ya digər reseptorun həssas- lığını artırmaq olar. Məsələn, müsiqi ilə məşğul olan uşaqlarda səslərin yüksəldiyini düzgün fərqləndirmə mütləq eşitmə qa- biliyyəti ilə yanaşı mümarisələrin (təkrarlar düşünülmüş xarakter daşıdıqda-mümarisə çevrilir və öyrənmənin, mənimsəmənin səmərəliliyini təmin edir) səmərəli təşkilindən də asılıdır. 47 downloaded from KitabYurdu.org |