MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə. Ə. Psixologiya. Bakı., «Maarif»
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə. Ə. Psixologiya. Bakı., «Maarif», 1989. S. 367-368 92 downloaded from KitabYurdu.org Yaradıcı tə- xəyyül Rəng fərqlə- qdirmə həssas- lığı Texniki təfəkkür Ekspressiv Lüğət ehtiya- tının zənginliyi və ifadəli nitq Yaradıcı təxəyyül Təşkilatçılıq qabiliyyətləri Söz assosiasi- yalarının zən- ginliyi Obrazlı təfəkkür Əgər ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üçün zəruri olan qabiliyyətləri müqayisə etsək, aydın olar ki, hər bir fəaliyyət daxilində mahiyyət e'tibarı ilə iki növ qabiliyyət təşəkkül tapır. Bunlardan birincilər psixologiyada ümumi qabiliyyətlər , ikincilər isə xüsusi qabiliyyətlər adlanır. Ümumi qabiliyyətlər dedikdə bir sıra fəaliyyət sahələrində iştirak edən onların bu və ya digər dərəcədə müvəffəqiyyətli icrası üçün şərt olan qabiliyyətlər nəzərdə tutulur. Ümumi qabiliyyətlər psixi proseslər əsasında formalaşır. Qavrayış, hafizə təfəkkür və təxəyyül və s fəaliyyət prosesin-də funksional cəhətdən inkişaf edərək müvafiq qabiliyyətlərə çevrilir. Xüsusi qabiliyyətlər isə yalnız müəyyən fəaliyyət növünün müvəffəqiyyətli icrası üçün şərt olan qabiliyyətlərə deyilir. Hər hansı bir fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə icra etmək üçün həm ümumi, həm də xüsusi qabiliyyətlərin olması zəruridir. Fəaliyyət prosesində onların hər birinin öz funksiyası vardır. Müasir psixologiyada qabiliyyətlərdən danışarkən istedad probleminə də xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. İste'dad dedikdə qabiliyyətlərin bir və ya bir neçə fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrası üçün şərt olan özünəməxsus birliyi nəzərdə tutulur. Əgər müşahidəçilik, poetik ğörmə, surət hiss və hərəkət.hafizə, yaradıcı təxəyyül, obrazlı təfəkkür, lüğət ehtiyatının zənginliyi və ifadəli dil, söz assosiasiyalarının zənginliyi kimi müxtəlif qabiliyyətlər ədəbi fəaliyyət daxilində üzvi surətdə birləşib onu müvəffəqiyyətlə icra etməyə imkan 93 downloaded from KitabYurdu.org verirsə, bu ədəbi istedaddır. Eyin sözlər istedadın başqa növ- lərinə də aiddir. Qabiliyyət və iste'dad əmək fəaliyyətinin konkret, tarixən inkişaf etmiş formalarından təcrid olunmuş şəkildə edilə bilməz. Onlar konkret tarixi dövrdə fəaliyyətin ictimai cəhətdən əhəmiyyətli olan hansı növlərinin təşəkkül etməsindən və "fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrası" dedikdə hansı meyarın başa düşülməsindən asılıdır. İndi də psixologiyada qabiliyyətlərin ölçülməsi və əqli in- kişaf əmsalını aydınlaşdıraq. Qabiliyyətlər nəinki keyfiyyət, həm də kəmiyyət baxı- mından bir-birindən fərqlənirlər. Qabiliyyətlərin ölçülməsi de- dikdə onların kəmiyyət cəhətdən xarakterizə olunmasını nəzərdə tuturlar. Psixologiya tarixində ölçmə ilk dəfə hələ XVII əsrin 30-cu illərində irəli sürülmüşdü. Psixometriya ( yunanca psushe-ruh, metreo-ölçmə deməkdir)termini də məhz həmin illərdə əmələ gəlmişdir. Bu haqda maraqlı fıkirlər irəli sürülsə də, qa- biliyyətlərin ölçülməsi sahəsində ilk mühüm addım XIX əsrdə atılmışdır. XIX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq ingilis alimi Haltonun tədqiqatları həmin sahənin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Onun "Talantın irsiliyi" (1869), "İngilis alimləri: onların təbiəti və tərbiyəsi" ( 1874), "insan qabiliyyətlərinin və onların inkiş- faının tədqiqi" (1883) və b. əsərlərində fərdi fərqlər psixolo- giyası və testlər metodunun bir çox mühüm məsələləri ilk dəfə özünün geniş əksini tapmışdır. Halton 1884-cü ildə Londonda Beynəlxalq sağlamlıq sə- rgisində Antropoloji laboratoriya təşikl etdi. Qısa müddətdə həmin laboratoriyada 10 minə qədər adamın boyu, çəkisi və s. ilə yanaşı olaraq müxtəlif psixoloji xüsusiyyətləri, eləcə də qabiliyyətləri də ölçüldü Halton bu sınaqları əqli testlər (ingiliscə test-sınaq deməkdir) adlandırdı. Bütün psixoloji anlayışlardan fərqli olaraq bu termin Qərb ölkələrində tezliklə kütləvi terminə çevrildi. 94 downloaded from KitabYurdu.org 1904-cü ildə Fransada əqli cəhətdən geri qalan uşaqları müəyyən etmək üçün komissiya yaradılmışdı. Komisiyaya Al- fred Bine (1857-1911) başçılıq edirdi. O, 1903-cü ildə öz qızları Armand və Marqerit üzərində apardığı tədqiqatları ümumi- ləşdirərək məşhur əsəri -"intellektin eksperimental tədqiqi" monoqrafiyasını nəşr etdidi. Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|