Mühazirə materialları Müəllim: t e. n. Salahov Rafiq Azad oğlu

Elektrik təhlükəsizliyi
Elektrik enerjisi ən universal və əlverişli enerji növüdür. Elektrik enerjisi olmadan insanın mədəni yaşayışını təsəvvür etmək çətindir. Eektrik enerjisi işdə və məişətdə bizim sadiq köməkçimizdir, lakin onunla yanlış və etinasız davranarkən, adamın həyatı üçün təhlükəli olur. Digər təhlükəli sahələrdən fərqli olaraq elektrik cərəyanını xüsusi cihaz olmadan müəyyən etmək mümkün deyil.
Belə ki, hərəkət edən maşını, onun təhlükəli hissələrini, çəpərlənməmiş təhlükəli sahəni və s. görmək mümkün olduğu halda elektrik gərginliyini çox geç, yəni insan zədələndikdən sonra hiss etmək olur. Elə bu baxımdan elektrik zədələnmələri statistik məlumata görə ölümlə nəticələnən hadisələr sırasında çoxluq təşkil edir.
Elektrik təhlükəsizliyi – təşkilati və texniki tədbirlər sistemi olaraq, adamları elektrik cərəyanının, elektromaqnit sahəsinin və statik elektrik­ləşmənin zərərli və təhlükəli təsirindən mühafizə edir.


Elektrik cərəyanı ilə zədələnmənin əsas səbəbləri
Elektrik cərəyanı ilə zədələnmənin dörd xüsusiyyəti mövcuddur.
1. Elektrik cərəyanı ilə zədələnmə təhlükəsi yaradan xarici əla­mətlər yoxdur. İnsan elektrik cərəyanı ilə zədələnmə təhlükəsinin müm­künlüyünü görmür, eşitmir, iyləyə, yaxud vaxtından əvvəl aşkar edə bilmir.
2. Elektrikdən travmalar zamanı əmək qabiliyyətinin itirilməsi, bir qayda olaraq, uzunmüddətli olur, hətta ölümlə nəticələnə bilər.
3. Sənaye tezlikli 10-20 mA cərəyanlar əzələlərin intensiv qıcolmasına səbəb ola bilir ki, bunun da nəticəsində, necə deyərlər, cərəyan aparan hissələrə “yapışma” hadisəsi baş verir. Bu zaman adam elektrik cərəyanının təsirindən özü xilas ola bilmir.
4. Elektrik cərəyanı ilə zədələnmə nəticəsində mexaniki travma almaq mümkündür.
Elektrik cərəyanı ilə zədələnmənin əsas səbəbləri aşağıdakı­lardır:

1. Gərginlik altında olan cərəyan aparan hissələrə toxunma.

   
   

2. İzolyasiyanın və ya qoruyucu quruluşların nasazlığı üzündən gərginlik altına düşmüş elektrik avadanlığının cərəyan aparmayan, lakin cərəyn keçirən hissələrinə toxunmaq.

   
   

3. Addım gərginliyinin təsiri altına düşmək.

4. Elektrik qurğularının texniki istismar qaydalarının və təhlükəsizlik texnikası qaydalarının pozulması.
Elektriklə işləyən avadanlıqlar, elektrik mühərrikləri, idarəetmə və mühafizə aparatları, nəzarət ölçmə cihazları və s.istehsal olunarkən onların iş şəraiti nəzərə alınaraq konstruksiya edilir. İstehsalat müəssisə­lərində bu şərait nəzərə alınmadan elektrik qurğuları seçilib yerləşdi­rildikdə avadanlığın sıradan çıxmasına, işçilərin elektrikdən zərər çəkməsinə, yanğın hadisələrinin törənməsinə səbəb olur.
Elektrik cərəyanı ilə zədələnməyə təhlükəlilik dərəcəsinə görə bütün binalar əsasən üç kateqoriyaya bölünür:
1. Yüksək təhlükəli binalar. Bu binalar aşağıdakı əlamətləri ilə xarak­terizə olunur:
a) cərəyankeçirən döşəmə (metal, torpaq, daş, beton, asfalt, dəmir – beton)
b) yüksək temperatur (30⁰S və daha yüksək – metallurgiya sexi)
c) mühitin yüksək rütubətliliyi (75% - dən çox)
d) avadanlığın və yerlə birləşdirilmiş metal konstruksiyanın gövdələrinə eyni vaxtda toxunmaq imkanının olması.
2. Xüsusi təhlükəli binalar. Bu binalar aşağıdakılarla xarakterizə olunur:
a) Mühiti yüksək nisbi rütubətli (100%) – Camaşırxanalar, qalvanik hopdurma sexləri.
b) Mühitin kimyəvi aktivliyi – qalvanik sexlər, elektrik üyütmə sexləri, heyvandarlıq fermaları.
c) Yüksək təhlükəli binalara xas olan iki əlamətin eyni vaxtda mövcud olması.
3. Az təhlükəli binalar. Bu binalar elə binalara deyilir ki, onlarda birinci iki kateqoriyadan olan binalar üçün xarakterik sayılan yuxarıdakı amillər yoxdur. Bunlar idarə və məişət binaları, mənzillər və başqa binalardır.
Bütün qurğular 500V və daha yüksək gərginliklərdə yerlə birləşdirilir və yaxud sıfırlanır, lakin yüksək təhlükəli və ya xüsusi təhlükəli binalarda yerləşdirilmiş qurğular isə dəyişən cərəyan gərginliyi 36V – dan çox və sabit cərəyan gərginliyi 110V – dan böyük olduqda yerlə birləşdirilməlidir. Partlayış təhlükəli zonalarda qurğular istənilən gərginlikdə yerlə birləşdirilir.