MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ
Rütubət və temperaturun taxıl kütləsinin mikroorqanizmlərinə təsiri
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Rütubət və temperaturun taxıl kütləsinin mikroorqanizmlərinə təsiri.
Mühitin rütubəti mikroorqanizmlər üçün vacib şərtdir. Yığım zamanı bir qayda olaraq müxtəlif rütubətli taxıl alınır (7%-dən 30%-ə qədər və daha çox). Təzə yığılmış taxılda rütubətin belə kəskin dəyişməsi yığım şəraitindən, qıçada, sünbüldəki ayrı-ayrı dənlərin rütubətinin müxtəlifliyindən, həmçinin alaq qatışıqlarının olmasından asılıdır. Yığım zamanı taxılın nəmliyi sünbülün ayrı-ayrı sahələrində paxlanın qıça yaxud qınında geniş həddə dəyişə bilər. Üzvi mənşəli alaq qatışıqları və müxtəlif bitki qalıqları – yüksək nəmliyə malik ola bilər (60%-ə qədər və daha çox). Əgər taxıl kütləsi vaxtında qatışıqlardan təmizlənməsə, onda bu rütubət çox tezliklə əsas taxıla keçər. Yüksək rütubət həmçinin xırda, xüsusilə cılız və əzilmiş dənlərdə olur. Hətta bir dəndə nəmlik bərabər paylanmır. Dənin rüşeymi hiqroskopik olduğu üçün su ilə daha zəngin olur. Müəyyən olunmuşdur ki, dəndə mikroorqanizmlərin inkişafı yalnız onda sərbəst suyun olduğu zaman mövcuddur. Birləşmiş sudan mikroorqanizmlər istifadə edə bilmir. Birləşmiş su elə suya deyilir ki, dənin hidrofil kolloidləri: zülallar, nişasta ilə kimyəvi və fiziki birləşmiş olur. Buğda dənində birləşmiş su orta hesabla 14% olur. Rütubətlik yüksələn zaman dəndə damcı şəklində sərbəst su əmələ gəlir ki, bundan mikroorqanizmlər həyat fəaliyyəti prosesində istifadə edirlər. Dən kütləsində rast olunan mikroorqanizmləri rütubətə tələbatlarına görə adətən üç qrupa bölürlər: hidrofitlər, mezofitlər və kserofitlər. Rütubətin mühitdə olmasına ən az tələbkar göbələklər – kserofitlərdir. Taxılın rütubəti ətrafdakı havanın nisbi rütubəti ilə qarşılıqlı əlaqədə olur. Taxılın və toxumun rütubəti havanın nisbi rütubətinin 80-100% həddində kəskin qalxır. Havanın nisbi rütubəti 70% olduğu zaman taxıl bitkilərinin dənində rütubətlik 14,5%, 75%-də 15-16%-ə uyğun olur, 80-100% rütubətlikdə 32-36%-ə çatır. 168 Havanın nisbi rütubətinin taxılın rütubətliyinə təsiri yalnız saxlanma zamanı deyil, həm də tarlada onun yetişməsi və daşınması zamanı da müşahidə edilir. Bununla əlaqədar taxıl kütləsində baş verəcək rütubət dəyişkənliyi, bu və ya digər mikroorqanizmin qrupları – hidrofitlər, mezofitlər yaxud kserofitlərin inkişafı üçün şərait yarada bilər. Taxılda rütubətliyin artması birinci növbədə bəzi kif göbələklərinin – kserofitlərin, sonra isə mezofitlərin fəal inkişafı üçün şərait yaradır. Taxıl kütləsində rast olunan tipik kserofitlərə, Aspergellus cinsinin nümayəndələri, mezofitlərə isə Penicillium və Mucor cinslərinin nümayəndələri aiddir. Kif göbələkləri – kserofitlərin inkişafı və sərbəst suyun meydana çıxması üçün mümkün olan rütubətliyin aşağı həddi, taxıl kütləsinin «kritik» rütubətliyinə təxminən uyğun gəlir. Müxtəlif taxıl bitkilərinin kritik rütubətliyi müxtəlif olub, toxumun kimyəvi tərkibindən və anatomik quruluş xüsusiyyətindən asılıdır. Belə ki, buğda toxumunda göbələklər – kserofitlər 14,5% rütubətlikdə, qarğıdalı toxumunda – 13,5-14%-də, darıda – 12,0-13,0%-də, günəbaxanda – 6,0-10,0%-də (yağın miqdarından asılı olaraq) inkişafa başlayır. Taxılın və toxumun saxlanma təcrübəsində qeyd olunur ki, bəzi kif göbələkləri nəinki onun kritik, həm də kritik rütubətliyindən xeyli aşağıda da inkişaf edə bilər. Bu göbələklər rütubətlik çatışmadıqda zəif inkişaf edir və az fəal olur, zəif kiflənmə prosesi gedir. Nəticədə göbələk inkişaf etdikcə tədricən nüvənin tərkibi dəyişir, mübadilənin zəhərli məhsulları ifraz olunur, bu da dənin cücərməsinə mənfi təsir göstərir. Belə kiflənmədən qorunmaq üçün, yığımdan sonra dərhal rütubətliyin kritik vəziyyətindən aşağı qədər qurudulmalıdır. Əsasən havası qızdırılmış aktiv vintilyasiyalı qurutma məsləhət görülür. Taxıl partiyasının uzun müddət saxlanmaya boşaldılmasına «quruluq» tələbini təmin edənlərə icazə verilir (buğda və çovdar üçün rütubətlik 14,0% yuxarı olmaması). Rütubətliyi 15%-dən çox olan taxılın aşağı temperaturda yalnız qısa müddətdə saxlanmasına icazə verilir. 169 Mühiti temperaturu mikroorqanizmlərin intensiv inkişafını müəyyən edən mühüm amillərdən biridir. Taxıl kütləsindəki mikrobiotanın həyat fəaliyyəti ətraf mühitin temperaturundan da asılıdır. Məlumdur ki, bütün mikroorqanizmlər temperatur şəraitində inkişaf münasibətinə görə psixrofillərə, mezofillərə və termofillərə bölünür. Taxıl kütləsində rast olunan bakteriya və kif göbələklərinin əksəriyyətini mezofill qruplara aid etmək olar. Belə ki, onların inkişafının optimal temperaturu 25-30C həddində olur. Termofil bakteriyalara yalnız taxılın öz-özündən qızışma prosesinin axırıncı mərhələsində, temperatur 50-60C qalxdıqda müşahidə olunur. Temperatur aşağı düşdükdə (10C aşağı) əksər mikroorqanizmlər öz inkişaflarını dayandırır, lakin onlardan çoxu hətta 0C aşağı temperatur zamanı da həyat qabiliyyətini saxlayır. Taxıl kütləsinin dondurulmasında çox zaman mikroorqanizmlərin inkişafı dayanır, lakin onların ölümünə səbəb olmur. Aşağı temperatura kif göbələklərini bəzi növləri davamlıdır və onlar arasında hətta mənfi temperaturda inkişaf etmək qabiliyyətinə malik olanlar da var. Bununla əlaqədar olaraq rütubətli taxılı uzun müddət saxladıqda, o daimi aşağı temperaturda saxlamaq lazımdır, onun yüksəlməsinə yol vermək olmaz. Temperaturun azacıq artması mikroorqanizmlərin və birinci növbədə taxılın öz-özünə qızışmasına səbəb olanlardan biri olan kif göbələklərinin güclü inkişafına səbəb olur. Temperaturun taxıl kütləsindəki mikroorqanizmlərin inkişafına təsiri taxılın rütubətliyi ilə sıxı surətdə asılı olur. Tədqiqatlar göstərir ki, taxılın rütubətliyi nə qədər yüksəkdirsə, onda mikroorqanizmlərin inkişafı bir o qədər geniş temperatur diapazonunda qeyd olunur. Aşağıda taxıl kütləsində mikroorqanizmlərin çoxalmasının getdiyini xarakterizə edən rütubətlik və temperatur həddi rəqəmləri verilir. Taxılın rütubəti, % ... 16-17; 17-18; 18-19 və 20-21. Mikroorqanizmlərin çoxalması getdiyi temperatur həddi, C … 30-40; 25-40; 20-40 və 10-40. 170 Rütubətliyi kritik vəziyyətdən aşağı və temperaturu 30C qədər olan buğda kütləsində, təzə yığılmış taxıla xas olan normal epifit mikrobiota uzun müddət əhəmiyyətli dəyişikliyə uğramadan qalır. Təzə yığılmış taxılda temperatur 30-40C artdıqca epifit mikrobiota kifayət qədər tez ölməyə başlayır. Yüksək temperaturda saxlanılan taxıl kütləsində epifit mikrobiotanın yerinə spor əmələ gətirən Bacillus mesentericus və Bacillus subtilis bakteriya formaları meydana çıxır. Taxıl kütləsində rütubətlik kritikdən yüksək olduqda mikroorqanizmlərin inkişaf sürəti havanın nisbi rütubəti və saxlanma temperaturu ilə sıx bağlı olur. Rütubətli taxılda mikrobların daha intensiv artması 25-30C temperaturda qeyd olunur. Bu temperaturda müxtəlif bakteriyaların, həmçinin Aspergillus, Penicillium, Mucor və başqa göbələklərin daha intensiv inkişafı müşahidə edilir. Temperaturun yüksəlməsi artdıqca və saxlanma vaxtı uzandıqca Penicillium cinsinə aid növlər Aspergillus cinsinin nümayəndələri tərəfindən sıxışdırılır. Penicillium kif cinsinin inkişafı üçün ən əlverişli temperatur 25C-yə yaxın, Aspergillus növləri üçün - 30C ətrafında olur. Temperatur +10C-ə qədər və aşağı düşdükdə bütün mikroorqanizmlərin inkişafı tədricən zəifləyir və sonra isə dayanır. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|