MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Havanın daxil olmasının taxıl kütləsindəki  
mikroorqanizmlərə təsiri 
Taxıl  kütləsində  əsasən  hava  kifayət  qədər  olduqda,  aerobda  inkişaf  etmək 
qabiliyyətinə malik olan mikroorqanizmlər olur. 
Taxılda  rast  olunan  göbələklərin  əksəriyyəti  (Aspergillus,  Penicillium, 
Mucor),  həmçinin  bakteriyaların  çoxu  mütləq  aerobdurlar  və  hava  sərbəst  daxil 
olduqda fəal inkişaf edə bilirlər. Taxıl kütləsində az miqdarda fakültativ anaeroblar 
da müşahidə edilir (mayalar, süd turşusu bakteriyaları və b.). 
Beləliklə,  taxılı  saxladıqda,  hətta  yüksək  rütubətlikdə  belə,  hava  daxil 
olmadıqda, mikroorqanizmlərin inkişafı dayana bilər. 

---

171 
 
Taxılın  rütubətliyi  və  temperaturu  taxılın,  alaqların  və  mikroorqanizmlərin 
həyat  fəaliyyətinə  köməklik  edən,  anaerob  şəraitdə  saxladıqda  dənlər  arası 
məsafədə  hava  tədricən  dəyişilir.  Oksigen  taxıl  kütləsinin  canlı  komponentləri 
tərəfindən tənəffüs  üçün  istifadə edilir, oksigenin  yerinə  isə dənlər arası  məsafədə 
çoxlu  miqdarda  karbon  qazı  toplanır.  Bu  zaman  əksər  mikroorqanizm  növlərinin 
həyat  fəaliyyəti  zəifləyir.  Bakteriya  və  göbələklərin  inkişafı  taxıl  kütləsində  CO
2
 
qatılığının 18-20%-də dayanır. 
Taxılda  öz-özünə  saxlama  baş  verir.  Müxtəlif  ölkə  tədqiqatçıları  tərəfindən 
oksigen daxil olmadan taxılın saxlanması üsulu hazırlanır. Hazırda taxılın oksigen 
daxil olmadan saxlanmasının iki tipii təklif olunur. 
Taxılı taxıl anbarında hermetik saxlanılması (autokonservasiya); 
Dənlərarası  və  dən  səthindəki  məsafəni  mikroorqanizmlərini  inkişafını 
ləngidən  hər  hansı  bir  qazla:  karbon  qazı  ilə,  xlorpikrin,  dixloretan  buxarı  ilə 
doldurmaq. 
Birinci  tip  saxlanmada  oksigen  dən  kütləsinin  canlı  komponenti  tərəfindən 
istifadə olunur. İkinci tipdə isə oksigen digər qazlar tərəfindən çıxarılır. 
Kifayət  qədər  rütubətlikdə  və  optimal  temperaturda  dənin  canlı 
komponentlərinin  tənəffüsü  intensiv  olur  və  öz-özünə  saxlanma  prosesi  tez  baş 
verir.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  oksigen  olmadan  (anaerob  şəraitdə)  taxılın 
saxlanması  parlaqlığın  itirilməsinə,  rəngin  pisləşməsinə,  həmçinin  çox  zaman 
turşməzə – maya iyinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Eyni zamanda dənin çıxışı və 
cücərmə enercisi də azalır. 
Taxıla süni surətdə karbon qazı verdikdə öz keyfiyyətini yaxşı saxlayır. Taxılı 
anaerob şəraitdə saxlamaq  üsulunun  rütubətli taxılı saxlamaqda əhəmiyyəti o  vaxt 
olur  ki,  onu  kritik  rütubətə  qədər  qurutmaq  çətin  olsun,  yaxud  da  buna  ehtiyac 
olmasın. Məsələn, qarğıdalı dənini yem üçün saxladıqda. 
Dənin saxlanmasında istifadə olunan əsas üsullar, dən kütləsinə havanın kifayət 
qədər  daxil  olmasını  təmin  edir.  Taxıl  kütləsində  əlverişli  rütubət  və  temperatur 
şəraitində  aerob  mikroorqanizmlər  (başlıca  olaraq  kif  göbələkləri)  fəal  inkişaf  edə 
bilər ki, bu da keyfiyyətinin pisləşməsinə və dənin xarab olmasına səbəb olar. 

---

172 
 
Taxıl kütləsində mikroorqanizmlərin inkişafının qarşısını almaq üçün, kifayət 
qədər hava mübadiləsi olmaqla fəal ventilyasiya üsulundan istifadə etmək lazımdır. 
Belə ventilyasiya hökmən temperatur və nəmliyin düşməsi ilə müşayiət olunur. 
Əgər  ventilyasiya  prosesi  taxıl  kütləsində  temperatur  və  nəmliyin  düşməsilə 
müşayiət olunmursa,  onda ayrı-ayrı sahələrdə  yaxud dənlərin  hamısında öz-özünə 
qızışma prosesi baş verə bilər.